A ilusión de autonomía absoluta do campo político é realmente poderosa. Con ela damos por certo que existe un mundo exterior cuxas normas e regras son trazadas nos escenarios políticos, principalmente institucionais, e só por axentes políticos. É unha maneira de separarnos do mundo, de asumir a miraxe de que o mundo non somos nós, as persoas implicadas en diversas formas de militancia, que vivimos nun escenario en que se suspenden as leis ordinarias da física. Máis alá do horizonte de sucesos da realidade. Linlle nalgún libro a Stephen Hawking que se tiveramos a fortuna de caer nun buraco negro acabariamos estirando ata converternos en finísimos espaghetti. A imaxe, tan elocuente, vale tamén para o campo político. Orbitamos ao seu redor pola súa gran forza de atracción, e non nos decatamos de que nos converte en espaghetti porque coidamos que as verdadeiras leis son as que rexen a física da política, que a suspensión se dá ao outro lado, na materia escura de que se compón a sociedade civil.
Tamén din os físicos que a materia escura é a maioría inmensa do universo que habitamos. Máis ou menos o que Marx viña a dicir do proletariado: a inmensa maioría. Agora cifrámola no 99%, pero non é máis ca unha porcentaxe simbólica que nos serve para enfatizar o radicalismo capitalista: todos pobres e convertidos en pasta delgada para que unha ínfima partícula do universo vaia apertando a masa toda nun tamaño mínimo. Iso é o capitalismo: un burato negro supermasivo que nos converte en espaghetti.
Se o campo político fose tan absolutamente autónomo, a historia estaría morta. Todo aboiaría na casca da sociedade, e esta sería un eterno equilibrio. A parálise histórica. É o sentido común do sistema: todo é como será e foi sempre. Trátase, pois, de que un selecto cadro de operadores especializados nos indique á masa que habitamos a materia escura como orbitar sen alteracións. É tamén a lóxica da representación política: sexamos materia escura que asume a súa condición de espaghetti en potencia.
Cando quecía a eclosión de Anova, diciamos que non se trataba de inventar outra marca para o andel do aburridísimo supermercado electoral senón de armar un artefacto diferente, un espazo de participación e decisión que non existía. Non tiñamos intención nin gana de pelexar polo reparto no escaparate da representación, queriamos intervir para mellorar as nosas condicións de vida só que fora un pouquiño. Tampouco era cousa de confundir de maneira infantil o rexeitamento ao mercado electoral coa renuncia a furar nas institucións. Había a intuición de que nada ía ser coma antes. Na sociedade civil as xentes que por razóns materiais e de dependencia caemos nas clases subalternas (dunha nación subalterna) entendiamos que as fórmulas políticas anteriores non deran resultado, e a proba máis elocuente era o sufrimento compartido por abaixo. A agresión do Capital contra o Traballo era extremadamente violenta e inconmovible: destrución sistemática de cada conquista colectiva, abolición da fronteira temporal entre produción e reprodución, sometemento a condicións máis próximas á escravitude ca á formalidade que lle dá ao traballo asalariado o cínico aspecto dun acordo voluntario entre dúas partes libres... Talvez non sabiamos como ía ser o instrumento nin como facer del unha arma (Ani DiFranco), pero eramos conscientes de que instrumentos e formas anteriores non foran eficaces. Se o Capital impoñía tan brutal axuste era porque se sabía forte, omnipotente, sen sombra de resposta. Non falo en pretérito perfecto, senón en presente histórico.
Calquera cambio nese descenso aos infernos das clases subalternas esixía recoñecer, antes de nada, a propia fragmentación e debilidade. E a determinación de revertelas. Por iso xorde Anova xa coma un ensaio de acumulación de forzas, identidades, culturas e patrias políticas heteroxéneas e obrigatoriamente diversas. Foi a determinación dun corpo orgánico que quería desenvolverse como partido-movemento. As convulsións que tivo que sufrir esta nova forma de entender a organización política non foron froito da casualidade senón das complexas contradicións que a proposta radical excitaba. Algúns non o entenderon nunca. Despois, como diría un deses sabios das silveiras tan admirados polo sentido común autonomista, pasou o que pasou. E a todo lle houbo que ir inventando nomes para captar e comprender tan extraordinaria capacidade de desborde. O poder performativo da realidade sobre as palabras.
Pero Anova non é importante máis ca como síntoma. Cando a lucidez de Xosé Manuel Beiras pronunciaba a chamada á Fronte Ampla aquel 25 de xullo de 2012, o proceso político que se abría só interpretaba as impugnacións aparentemente anárquicas que na sociedade civil se expresaban contra a representación política (lembremos: Non nos representan!) e contra o poder económico dos que gobernan sen presentarse ás eleccións, ese moderno absolutismo plutocrático. Aquela chamada foi unha especie de intervención leninista no acontecemento que lle dá unha reviravolta ao curso da historia. O salto cualitativo de todo proceso dialéctico. Nada nace por xeración espontánea, senón como resultado de procesos complexos inzados de derrotas que acenan a un puntiño de luz no horizonte, unha microscópica e irrelevante regaña, apenas unha riscadela para quen teima en non mudar de perspectiva. Un minúsculo defecto na perfección pura da tea negra que facía as veces de noite. Pero era unha supernova que estalaba e nos convocaba á fase máis poderosa e de maior potencialidade para as pulsións emancipatorias en Galicia.
O proceso non é simple, está sometido a centos de atrancos, externos e internos, mais conquista novas certezas. Con el, os ámbitos electoral e biopolítico fan parte dunha nova e complexa realidade que non se pode escindir. As pexas son múltiples, e non poucas as mostras de dificultade para comprender a marea que nos arrastra cunha potencia inmensamente superior ás forzas particulares de individuos e organizacións. O proceso, ademais, permítenos intuír que o novo tempo xa non vai coñecer, por fortuna, ningunha clase máis de estabilidade política entendida nos vellos termos dos mapas eternos e as fotos fixas. A inseguridade política do réxime é a portela pola que as multitudes (pobo, proletariado, clases asalariadas, subalternas, populares, dáme igual) invadimos unha conciencia colectiva que nos vén a lembrar que cada vez temos menos que perder porque xa nolo roubaron todo. Por contra, temos un mundo enteiro por gañar. Non apenas unha nación, que tamén, senón outra forma de vida. A utopía, claro. E o fascinante pracer de construíla. A utopía que nos dá o alento para cegarmos a distopía vixente que nos afoga, farsa e traxedia a un tempo. Privatizacións, roubos, recortes salariais, precariedade, destrución de dereitos, pobreza, There Is No Alternative... Razón: no Banco de España, na Troica, no IBEX 35 e en calquera oficina da oligarquía. Que a plusvalía nunca decreza, que decreza o salario. A plusvalía e o traballo asalariado, as verdades teologais do liberalismo. A gasolina –contaminante- do sistema.
Neste relato de acumulación de forzas diversas, de unidade e de converxencia, a trama principal non é o recambio de inquilinos nas institucións. Ese é apenas un argumento marxinal, unha consecuencia do proceso, condicionada ademais a facer o posible por diluír a gasolina sistémica. Abrir a regaña luminosa da supernova, favorecer unha grande explosión de raios gamma. Intervir, pois, no importante: as marxes de beneficios, a plusvalía, o traballo asalariado. E, por tanto, en todos os asuntos relacionados dalgunha maneira con estes, dos máis cotiáns aos extraordinarios.
Entre eles, unha renda básica que non funcione como subsidio senón como pagamento dun traballo social non remunerado, e fórmulas de economía alternativa e cooperativa que o movemento terá que ir articulando. Toda a acción política requirirá unha masa crítica, un contrapoder que ao tempo que manda representantes ás institucións constrúe a súa propia institución alternativa e mais o seu sentido común. Non hai sentido común alternativo se non se constrúe contra o traballo asalariado e a plusvalía, contra as relacións de produción vixentes. A materia escura que ordena o mundo.
Mais non cometamos a imprudencia de confundir termos e esquecer o obvio. Aínda en fase electoral, sabemos que non é este o principal ámbito de participación e decisión, que os instrumentos electorais deben ser democráticos pero que a verdadeira democratización multitudinaria, a democracia absoluta, é a que se contrapoñerá na toma de decisións contra a maquinaria institucional do réxime. É importante que participe quen o desexe na elección de candidatos, pero é fundamental que as persoas elixidas para cargos públicos rompan os muros da representación política e cumpran coa vontade democrática das multitudes organizadas en asembleas. Non se trata só de promover actos de rendición de contas, imprescindibles, senón de servir de panca para que o traballo institucional sexa o resultado de deliberacións comúns da xente.
Nós non somos coma o Partido da Orde. Nós estamos do outro lado. Somos diversos, múltiples, plurais, construímos espazos do común. A nosa peor derrota empezaría na conversión destes espazos en arremedo das vellas marcas, en vulgares instrumentos de competencia e de interese de parte, en simples marcas deseñadas para amosarse no andel do supermercado electoral. A tentación fetichista da mercadoría. Talvez outras opcións do mapa político precisen desa identificación mercantil, pero En Marea (e a Marea, baixo a denominación e a forma que comunmente se decida para as galegas) non pode permitirse a irresponsabilidade de sucumbir a esa lóxica tan ligada á escisión dun campo político autónomo. Nin, por tanto, na práctica endogámica e autista do traballo institucional como medio e fin en si mesmo.
Se logramos superar os retos, todo seguirá a ser diferente e, nesa medida, inestable e marabillosamente inabarcable. Para desespero de homes de orde de dereita e esquerda. Haberá quen non comprenda a inestabilidade, a flexibilidade, a diversidade de posicións, sentimentos, identidades, fidelidades... E non faltará quen orbite arredor do buraco negro da política tradicional sen se decatar de que máis alá do horizonte de sucesos non rexen as leis que gobernan a materia escura. Acabarán por converterse en espaghetti. Ata a desintegración, coma gurgulla no mar.
