Cando define o verbo publicar, o dicionario Priberam dá unha acepción moi significativa: “colocar (geralmente obras literárias) à disposição de um público”. A idea que subxace nesta definición é a de confiarlle un texto ao público. Ese acto de entrega faino obviamente o autor, que así perde todo poder sobre a súa obra. O cal é perfectamente coherente coa natureza da literatura, que non nace como relación directa entre o autor e o lector, senón como relación entre a obra e o lector. E nesa relación, o autor está ausente precisamente porque decidiu afastarse da súa obra e deixala ceiba nas mans dos lectores.
O mercado literario distorsiona esta relación directa entre texto e lector porque as editoriais necesitan vender libros, para o cal recorren tamén aos autores, que así se ven colocados nunha sorte de posición contra natura –en presentacións, entrevistas, entregas de premios– que os forza a reapropiarse dunhas obras das cales xa se desfixeran. E aí temos os autores, como se non fixeran abondo con crear as súas obras: explicándonos como as escribiron, como debemos lelas, que significan; intentando, en definitiva, mediar no noso acto íntimo de lectura, algo para o cal só teñen unha lexitimación mercantil, non, desde logo, literaria.
E cando un autor procura ser coherente con esta concepción da literatura –moi debedora de Foucault ou de Barthes–, parece que todos os demais axentes dos campos literario e mediático se lle botan enriba para impedirllo. Os casos de J. D. Salinger ou Thomas Pynchon son moi coñecidos, pero non son os únicos nin de lonxe. Recentemente soubemos do caso da autora que se agacha tras o pseudónimo Elena Ferrante, unha muller que tamén é unha recoñecida tradutora do alemán ao italiano e que mantivo a súa identidade en segredo durante un cuarto de século: non se deixou entrevistar máis que por correo electrónico ou a través dos seus editores cómplices, non participou na promoción dos seus libros, non fixo lecturas públicas.
Para Elena Ferrante, esta actitude revela en puridade unha vontade de ausencia que ten moito que ver con algo que formula dun xeito clarísimo: non lle gusta a idea de que a literatura necesite demostrar a súa seriedade a través de credenciais “externas”, é dicir, aproveitándose do prestixio dos autores reforzado polos medios, como se os textos per se non abondasen. A maiores, Elena Ferrante entende que toda obra literaria é froito dunha tradición, produto dunha sorte de intelixencia colectiva, e este trazo pérdese no culto mediático ao autor individual.
No outono de 2016, un xornalista italiano revelou por fin a identidade da autora. Posibelmente quedou moi satisfeito tras facerlle isto a unha persoa que manifestamente quere estar ausente, que sempre foi taxativa no tocante á súa vontade de non ser considerada un personaxe público, que protexeu a súa liberdade cun esforzo enorme. Pero, alén de calquera consideración sobre a vileza, a pregunta que deberiamos facernos é: como enriquece a nosa experiencia literaria sabermos quen é a persoa que tivo o valor de entregarnos o seus textos e de ocultarse tras un pseudónimo?
