Máis de 500 mortos no Mediterráneo, que teñamos constancia, no que vai de ano. Así informaban esta semana os xornais internacionais, sumándose ás novas relativas ao quecemento global e as sucesivas traxedias que este vén carrexando. Ambas circunstancias gozan de bastante recorrencia nos medios, mais non chegan máis alá dun planteamento superfluo. Trátase, por suposto, dun debate nada trasversalizado, por inquietar só a unha parte acomodada da poboación. É lóxico pensar que calquera das 3 millóns de persoas nacionalizadas en España que viven en pobreza severa, con menos de 350 euros mensuais, teña un acceso moi limitado a ditas informacións. Esta taxa, que só está por debaixo da de Rumanía en toda a Unión Europea, semella causar incluso menos dor de cabeza aos políticos e políticas que os problemas citados anteriormente. Quizais é que a abstracción dos números baleira, unha vez máis, de significado ás demandas sociais. Sexa como for, os e as pobres, durante a historia recente da Humanidade, habitan as periferias sociais do capitalismo, xunto con tantos outros conflitos ignorados e excluídos dos debates por constituíren unha ameza á fráxil base do sistema.
Non restarei importancia á identidade e autodeterminación propias, pero moito menos ao acaparamento mediático totalmente desproporcionado á importancia obxectiva das “bandeiras” na rutina de moitos españois e españolas
Enchemos os telexornais cos temas de sempre, a emigración ou a cuestión climática, e precisamente esta redundancia é a responsable de banalizar a gravidade dos problemas ata o punto de fabricar unha perorata absurda. O resultado: un par de novas repetidas e estáticas na súa problemática, e un silencio cortante cara a miseria interna do capitalismo. Este podería ser, xunto cos paliativos mediáticos, o instrumento estrela para acadar a despolitización, a degradación da análise crítica ou a ausencia dunha conciencia de clase. É doado supoñer quen sae beneficiado disto. A maioría social, mergullada no establecido individualismo e demasiado preocupada xa por lidar co estrés cotián, perde conciencia política por mor das decepcións ininterrompidas e do bucle informativo que esquiva solucións reais. Cos cartos xustos para alcanzar a meta millenial do fin de mes, centrada na familia e na educación dos seus fillos, o que precisa é unha política próxima que lle ofreza saídas palpables.
Pero do que quero falar aquí é xustamente dun deses moitos paliativos mediáticos que non perden actualidade, é que cumpre á perfección as súas dúas funcións encomendadas: cansar e polemizar, polemizar e cansar. Refírome, como non, ao bandeirismo político.
Non restarei importancia á identidade e autodeterminación propias, pero moito menos ao acaparamento mediático totalmente desproporcionado á importancia obxectiva das “bandeiras” na rutina de moitos españois e españolas. Non oculto, pois, a miña escasa simpatía polo simbolismo sobrevalorado. E é que, ao meu parecer, o erro recae na aparente necesidade de calmar a debilidade das masas a través de métodos de unificación representativa. Escoitamos como argumento manido das esquerdas: “España é un estado de nacións”. É certo, e cómpre que a dereita supere este punto para afrontar os retos primordiais do Estado. A simboloxía que pretende impoñer non identifica a gran parte da poboación, e atopará de fronte a resistencia nacionalista, defendendo a súa cultura única e milenaria.
Aceptemos un estado diverso, de nacións que se complementan, e pasemos a negociacións de verdade urxentes. Non queda outro remedio que asumir que a doutrina de unificación levará inmediatamente á división. En pleno século XXI, resulta ridiculamente arcaico que sigan a persuadirnos de que o feito de termos bandeiras diferentes, intereses distintos e identidades diversas é negativo.
Non se trata de compararnos con outros países, senón de dirixirse á cidadanía española e preguntarlle se se sinte cómoda e identificada
En todo caso, mantendo un segundo plano dentro dos programas electorais, eu barallaría a posibilidade dun cambio de bandeira. Este requisito da transformación cara un nacionalismo san, aberto a negociar e consciente da imposibilidade dun auto-sostemento enteiramente independente, derívase da cuestionable decisión tomada durante a Transición. O que está claro é que, hoxe en día, pretender que un amaño de PhotoShop borre á vez a aguia franquista e aos cadáveres das cunetas volveuse, cando menos, inxenuo. Como o é igualmente quen se sorprende de que a bandeira de España se empregue para cubrir pintadas feministas e contra as violacións, ou ben para tapar pasos de cebra conmemorando o Orgullo LGBT+. En definitiva, se a simboloxía estatal representa ao contrario da liberdade, igualdade e xustiza, a súa existencia debería debaterse seriamente. Non se trata de compararnos con outros países, senón de dirixirse á cidadanía española e preguntarlle se se sinte cómoda e identificada.
Aínda que a ideoloxía concreta que transporta a bandeira, que exclúe a moitas das familias españolas que non esquecen as torturas sufridas polos seus parentes nos campos de concentración, é a mesma que no seu nacemento; cada vez precisa de menos PhotoShop. Agora nen sequera se agocha no Congreso, o cal pon en dúbida que unha actuación en contra do emblema non acadase o efecto inverso ao eticamente desexable.
A pregunta consecuente sería como deseñar un Estado máis inclusivo, en lugar de insistir nunha unidade simbólica que arrastra os vestixios do franquismo e que non termina de permear nas identidades dunha gran maioría social
A exhibición do fascismo non trouxo consigo, en cambio, unha maior concienciación histórica. Gustaríame saber cantos de vós coñeciades o dato da existencia de 296 centros de concentración, que revelou a investigación de Carlos Hernández, documentando o encarceramento dun millón de persoas. Por suposto, non é algo do que se fale nas escolas. Lía fai pouco nun tweet: “Cando se fala de Franco, din que non hai que andar removendo o pasado, pero con ETA... Que non pase un día sen avivala!”. ETA é outro exemplo de paliativo mediático que os grandes poderes manexan ao seu antollo, e non perden ocasión de engadir o substantivo “batasuno” ao seu discurso político baseado na confrontación perpetua.
En conclusión, a verdadeira historia da bicolor, que se remonta a 1785, e que pasa tamén pola Primeira República nas mesmas cores, parece quedar irremediablemente manchada ao ser o símbolo dun dos bandos da Guerra Civil. Tanto no 1936, empregando unicamente as cores, como de setembro do 1936 a febreiro do 1938, utilizando practicamente a mesma bandeira que a actualmente vixente (difiren un par de detalles no escudo) esta representou exclusivamente a unha das dúas Españas. Esas mesmas cores foron ás alzadas na represión e censura ditatoriais, ondeando en fronte dos pelotóns de fusilamento. Pola mesma razón de división ideolóxica, o uso da tricolor como substituta non é tampouco o acordo máis democrático.
Pola mesma razón de división ideolóxica, o uso da tricolor como substituta non é tampouco o acordo máis democrático
De modo que, foi posible esquecer e mirar de maneira renovada á bandeira española? A resposta, que xace nas manifestacións anti-progresistas, “no patriotismo de pulserita de quen paga os impostos en Suíza” ou nos logotipos da ultradereita, apunta ao non.
A pregunta consecuente sería como deseñar un Estado máis inclusivo, en lugar de insistir nunha unidade simbólica que arrastra os vestixios do franquismo e que non termina de permear nas identidades dunha gran maioría social.
