Adorno dixo poeticamente que non quedaría poesía despois de Auschwitz. Non queda ningunha palabra nosa lexítima sobre Gaza. Que signos empregar sen ferir máis? A revolución non foi televisada, pero o xenocidio si. Que esperanza nos queda como especie?
Nun libro que me serve estes días de souvenir sobre profecías na historia da humanidade abórdase a figura dos anticristos e a maldade. O feito de que o ser humano acabase situando a orixe do mal nunha causa suprahumana responde á incomprensión do fenómeno. Empregar unha figura para o Ben e outra para o Mal, recorrer a dualismos metafísicos, supón concederlle demasiada entidade ao demoníaco, porque nesa formulación o maléfico ten existencia por si mesmo. Outras disposicións son máis optimistas e pensan, para afrontar o mal, na simple ausencia de Ben. Isto é máis reversible.
Mais hai ocasións nas que é difícil ser optimista, comprender. Comprender é dar sentido. Coñecemos as causas polas que se opera con esta suma crueldade, pero resúltanos imposible entender como é posible tanta maldade. Eichamnn non era un señor entrañable e porén, recolle Arendt no libro que dedica ao seu xuízo, recoñece que favoreceu a organización racional do asasinato nas cámaras de gas tras constatar como se golpeaba e disparaba, entre berros de desesperación, a xente indefensa: Os novos converteranse nuns sádicos, exclamou. Curioso devir histórico no que Eichmann parece un señor razoable. Nos últimos meses recorreuse, segundo lle escoitei a moi distintas persoas, ao feito de que no Terceiro Reich o xenocidio se levou a cabo ás agachadas, agora faise a vista de todos e negándoo.
Que sexamos nós tamén perdoados, porque non soubemos que facer. A dignidade que nos chega dende alí confirma que, como dixo un gazatí, non son vítimas, son testemuñas. Testemuñas dunha humanidade perdida
Que sexan perdoados, porque saben o que fan é a revisión que os mártires ofrecen da pasaxe bíblica. Que sexamos nós tamén perdoados, porque non soubemos que facer. A dignidade que nos chega dende alí confirma que, como dixo un gazatí, non son vítimas, son testemuñas. Testemuñas dunha humanidade perdida. En Gaza perdeuse a nosa humanidade, pero ratificouse a súa. Na tensión entre ser bestas e mellores humanos, escóllese. O humano é a especie máis terrible se non desenvolve a virtude, dicía Aristóteles. Elixe entre esa ferramenta e as outras, as armas.
We teach life, sir, afirmaba hai máis dunha década a poeta Rafeef Ziadah. We, Palestinians, wake up every morning to teach the rest of the world, life, sir. Hoxe esprémeselles con sadismo cada gota de vida, de esperanza, e eles morren fronte a nós ensinándonos vida. Non se trata de idealizar ás vítimas, é que a súa fortaleza, dignidade, a súa xenerosidade, mesmo, amplifica a nosa impotencia, o noso rubor, ata a profunda admiración. No silencio rezo como rezamos as panteístas ateas que non cremos en milagres para que un milagre suceda: algo de xustiza. En silencio pido perdón, como membro desta especie, e penso na inocente -ou suprema- resolución do devoto de Sacrificio.
Unha muller comentaba, e sinto parecido, que está farta de que certas poboacións pensen unicamente no seu propio benestar á hora de votar, sen ter en conta as consecuencias das políticas dos seus gobernantes noutros países, sen ter en conta a dor dos demais. Un político estadounidense calaba mentres unha xornalista insistía en preguntarlle que pensaba a propósito de provocarlles aos palestinos unha lenta agonía coa fame, ademais do resto de maneiras coas que non só asasinan á poboación, senón que a socavan moralmente máis alá de calquera límite imaxinable. A tensión crecía entre as súas mandíbulas, dirixidas, pola cabeza baixa, cara o chan. Con esforzo, para que as palabras non se trabaran e apareceran con forza veraz na boca, a súa vergoña exclamou:
We support Israel.
Había unha greta na súa conciencia, e alégrome por iso, porque a súa alma terá esperanza ao final da súa escuridade. Un cómico reivindicaba a vergoña: será o sentimento que inaugure a nosa redención.
