Gaza cauchemar. Halabja cauchemar. Kobani cauchemar. Kabul cauchemar. Darfun cauchemar. Gueckedo cauchemar ébola... Acorda París con indicios do comezo cauchemar.
As primeiras frases cheiran sempre a confesión encuberta e deixan un sabor en boca a cargo de conciencia: cantos pesadelos diarios poden pasar inadvertidos aos ollos do habitante occidental medio? Despois vén o tempo de certificar que toda barbarie queda sempre reducida a un elemento común. Convivir con este mal corpo ao que cómpre reencamiñar cara a unha rutina consoladora, cara a unhas rutinas fanadas con escenario en 'Charlie Hebdo' rue Nicolas Appert, imprenta en Dammartin-en-Goële, supermercado kosher en Porte de Vincennes. E varias preguntas silenciadas no papo con indicio de resposta que promete sorprender ou mesmo horrorizar. Que peso exacto terán as vítimas e os espazos no conxunto das masacres perpetradas nos últimos anos en todo o mundo? Provén dalgures a orde de activación da célula islamista ou foi un ataque relativamente improvisado?
Moita da xente que convivimos sen o abrigo confortable que supón a relixión á hora de atender as cuestións máis problemáticas da existencia, moitos dos que nos atopamos espidos de fe malia o factor cultural evidente -Galiza pedra románica de transhumancia católica- recoñecemos unha especie de refuxio nas palabras do escritor e cineasta afgano-francés Atiq Rahimi: "Son budista porque son consciente da miña debilidade, son cristián porque recoñezo a miña debilidade, son xudeu porque me burlo da miña debilidade, son musulmán porque condeno a miña debilidade; son ateo se Deus é todopoderoso". E ao mesmo tamén sería tan hipócrita negar a fascinación que supón calquera relixión... Dende a distancia que supón o agnosticismo acudimos hipnotizados a textos relixiosos porque están ateigados de historias, de contos, de sagas, de parábolas, de lendas, de epifanías, de metáforas. Calquera relixión ten que armarse dun artefacto descomunal de anécdotas configurando todo un corpus mastodóntico no narrativo e no poético para explicar o universo. Así que acudimos ás fontes orixinais nestes días de desacougo. E entón xorde o milagre que desestabiliza as liñas divisorias da convención. Escápasenos por fin un sorriso.
Calquera persoa que se achege minimamente ao compendio islámico descubrirá case de inmediato unha máxima, un legado da primeira sociedade islámica en vía expansionista que se afastaba de calquera pronunciamento estreito e escuro: Quen fai rir aos demais, merece o paraíso.
Hai moitas pasaxes nas que Mahoma fai gala dun humor refinado e limitado tan só por unha verdade vencellada á masculinidade
Hai moitas pasaxes nas que Mahoma fai gala dun humor refinado e limitado tan só por unha verdade vencellada á masculinidade. (Se pedísemos que as relixións non machistas levantasen a man descubriríamos que estamos arrodeados de mancos). O humor, recoñécese, serve para refrescar os corazóns e as mentes dos individuos así que é o propio profeta quen promove o chiste como forma de revelación da verdade. Mahoma ri da idade anciá, dos quilos de máis ou bromea co difícil concepto de liberdade. O profeta sorrí, ri, ás veces até amosar os dentes en gargallada. Condenáse, porén, a burla do Corán.
Permitíndonos unha voltiña polas outras dúas relixións culturalmente máis próximas, o humor de Xesucristo semella máis irónico, se cadra porque é algo máis vello -abonda con repasar expresións biblícas para decatarse da cantidade de hipérboles cómicas e retranqueiras- chegando por veces á escatoloxía. Mesmo o xudaísmo, con esa seriedade de tépedo tapiz milenario mantén ao longo dos séculos festividades nas que se fomenta un descoloque tipicamente humorístico. No Purim, na festa das sortes, nenos e homes ultraortodoxos -o masculino rara vez é inclusivo co xénero feminino- disfrázanse de desvarío, bromean, fuman e beben até descolocar e confundir o ben co mal. O humor como catarse histórica contra unha condena de exterminio preparada por algúns ministros do rei, segundo recolle o libro de Ester. O humor coma esconxuro contra a morte e as certezas inamovibles, como válvula de escape a tantas tensións diarias. O irrenunciable idilio sedutor do humor co prohibido, esa área de descanso en curva na liña da rápida autoestrada recta e unívoca.
Debería o humor ter límites nunha sociedade multicultural complexa, nunha sociedade capitalista debedora e reinventora do colonialismo máis salvaxe?
Debería o humor ter límites nunha sociedade multicultural complexa, nunha sociedade capitalista debedora e reinventora do colonialismo máis salvaxe? Calquera persoa que se dedique á tradución sabe que o humor ten un percorrido transpositivo moi curto. Aínda así diría que precisamos de extremos expresivos afastados para construír unha forma de vida o máis integradora posible, un espazo amplo para atopar lugares comúns nos que collamos todas e todos e onde nos permitamos desincrustarnos ocasionalmente mesmo coa inconaclastia máis desacralizadora. Debería haber un tempo e un espazo para todo e se nos queremos autenticamente políticos na corrección precisamos maior liberdade e tolerancia para burlarnos de nós propios até sabernos ridículos, absurdos e fráxiles.
Cal será a reacción desta Europa decadente e crebada no económico, secuestrada de si propia por unha desigualdade social arrepiante, amedrentada polo recorte de liberdades, blindada coa lexitimación de prácticas inmigratorias inhumanas e leis mordazas cando escampe a treboada da inmediatez? Só nos queda agardar que o vello continente aposte pola célula nai do humanismo: o diálogo. Coñecémonos demasiado pouco uns aos outros e neste aparente postmodernismo tecnócrata esgazamos retrógrados as relixións das súas vestimentas reducíndoo todo a unha riqueza e un poder excluíntes que acadan a súa máxima expresión no individualismo.
Existe un texto sinxelo e profundo a un tempo que forma parte do imaxinario da tolerancia. Sería imprescindible reler estes días a “parábola” da riqueza e as papeleiras do libro O señor Ibrahim e as flores do Corán. Só así poderemos recuperar a sensación de ledicia inmensa de Momo cando descobre o poder absoluto do sorriso, da predisposición ao humor: «É a loucura. Xa non se me resiste nada. Metrallo o mundo enteiro co meu sorriso. Xa non me tratan como un becho».
