12 horas. Lavacolla. Sae un avión destino Alacante dende un aeroporto propiedade do Concello de Compostela por decisión franquista. Ata 1962, Lavacolla pertencía ao histórico concello de Enfesta, hoxe inexistente, ao igual que a memoria que latexa invisible baixo o cemento e as pedras que forman unha pista de aviación. Nesta data, 14 de abril, é tempo de rescatar das memorias da Memoria, nun exercicio de pedagoxía, a realidade que debera alumear as lembranzas dunha veciñanza hoxe privada da súa historia, así como rescatar a verdade e defender que o que coñecemos por Lavacolla foron unhas instalacións feitas por traballo escravo de milleiros de persoas defensoras das ideas e da legalidade republicana.
Cando unha persoa colle un avión no aeroporto compostelá, debe coñecer que alí houbo un campo de concentración, o máis importante dos creados polo ditador Franco en Galicia. Posto en pé en novembro de 1939, despois de decretarse oficialmente o fin da guerra incivil e, con ela, o fin da esperanza para a Segunda República. É por iso que Lavacolla pertence á estratexia dunha sólida cultura do silencio e o medo, o que, tal como recoñece o investigador da Universidade de Zaragoza, Javier Rodrigo, simboliza a máis clara imaxe dunha posguerra marcada, “non pola reconciliación, senón polo politicidio”.
Lavacolla forma parte da terrorífica estrutura concentracionaria ideada polo ditador Franco, ben apoiado polos sanguinarios nazis, que chegou a contar entre 1936 e 1947 con case 190 campos de concentración no estado español (104 estables), nove deles en Galicia, onde os prisioneiros de guerra eran internados, torturados, aniquilados ideoloxicamente e eran preparados para formar parte da enorme lexión de escravos que construíron e reconstruíron infraestruturas estatais como parte do castigo que debían pagar á 'verdadeira' España por teren estado nas ringleiras dunha suposta 'anti-españa'.
O aeroporto compostelá foi o campo de concentración por onde pasaron máis presos republicanos (entre 2.000 e 3.000 persoas), auténtica man de obra escrava que foi usada para construír a escola de aviación e o futuro aeroporto de Lavacolla. Hai uns anos, Vítor Santidrián, ofreceunos o diario de Casimiro Jabonero, un soldado republicano que escribira sobre este campo de concentración en 1940, cando o réxime do ditador Franco encarga a construción de varias pistas ao batallón número 31, formado por 388 prisioneiros. Segundo narra esta testemuña, “a fame, os malos tratos, a precariedade dos aloxamentos, a falta de hixiene e a proliferación de piollos e enfermidades foron características comúns”. Respecto ao día a día, as testemuñas lembran que o traballo era abafante: “tiñamos que cavar e cargar oito ou dez vagonetas de metro e medio de terra. Había que levalas a unha vía para ir achantando o chan”, segundo consta en declaracións doutro prisioneiro, Pedro González Gómez.
En síntese, pouca roupa e ningún diñeiro. Eran escravos para Franco. O camiño das mulleres ía ser semellante: mudaron a actividade e identidade cultural, sindical e política gañada na República, onde comezaban a superar o rol tradicional e adquirían un compromiso político autónomo, polas exixencias do novo ordenamento do réxime franquista, represivo, patriarcal, machista, violento e retrógrado. Coa perda da guerra, as mulleres foron condenadas a desviarse da senda de empoderamento feminino sendo arrastradas á escuridade intelectual e ás tarefas do fogar.
Sinala Bernardo Maiz nas memorias de Amada García que “non é posible facer a conta inmensa das [mulleres] que foron violadas, torturadas, malladas, aldraxadas, multadas, depuradas profesionalmente; das que sufriron orfandade, das que perderon fillos e maridos; das que debían ir diante e con cara leda nas manifestacións que celebraban as derrotas militares dos seus...”. O que si se pode cuantificar son as 85 galegas asasinadas polo fascismo e outras “paseadas” que seguiron unha morte silenciada que se esvae dos libros de historia.
Lavacolla formou parte dunha política concentracionaria terrorífica de amedrentamento, pasividade, humillación, sometemento e reeducación forzosa que procuraba que palabras como República, Liberdade ou Igualdade desapareceran para sempre do imaxinario colectivo. É por iso que as persoas que se consideran herdeiras destes valores silenciados teñen hoxe unha responsabilidade moi seria: des cementar este pasado para manter viva a Memoria que nos permita construír a futura e necesaria Res Publica.
