O outro día mantiven un intercambio de mensaxes en Twitter con Ignacio Molina, investigador senior do Real Instituto Elcano e profesor de Ciencia Política da Universidade Autónoma de Madrid. Sempre é interesante ler a persoas que, á marxe da súa mirada particular, achegan argumentos e razoan os seus puntos de vista -especialmente en tempos de odio e inmediateza tuiteira-. Na miña opinión, Molina cumpre con este requisito e, se cadra por iso, sorprendeume a súa valoración express dos resultados do último barómetro do Centre d’Estudis d’Opinió (CEO).
Dicía Molina na súa mensaxe en twitter: “Só un 19,7% dos cataláns considera España un Estado estranxeiro do que o meu país non debería formar parte, só un 24,1% se sente só catalán, só un 34,2% cre que Cataluña debería ser un Estado independente”. Coa simplicidade que require dita rede social, só acertei a contestar: “Só un 75,1% dos cataláns considera que os cataláns teñen dereito a decidir o seu futuro como país votando en referendo; só un 50,3% dos cataláns votarían a partidos independentistas nunhas novas eleccións catalás”. Todos estes datos -os que achegamos ambos- comparten fonte e refiren ao mesmo grupo de persoas entrevistadas.
A conversación continuou cando o meu interlocutor criticou o biés da frase os cataláns teñen dereito a decidir o seu futuro como país votando en referendo. Así o explican Ignacio Molina e Pau Marí-Klose nun artigo de 2015 titulado “O referendo non é a solución”, publicado en El País. Aínda que é certo que o cidadán sempre prefire ser escoitado cando se toman grandes decisións, poderíase entender que a mellor solución non só é a preferida senón a que menos detractores ten. No caso catalán, sorprende ver como máis dun 20 por cento dos votantes do PP e de Cidadáns e máis da metade dos electores do PSC consideran que os cataláns teñen dereito a decidir o seu futuro como país votando en referendo. Ou o que é o mesmo: o referendo como ferramenta levanta poucas resistencias entre a maior parte do electorado catalán. Un aspecto central que en moitas ocasións se menospreza, poñendo énfase na presunta fractura social que provocaría a celebración do mesmo.
O barómetro do CEO publicado o pasado 28 de maio de 2021 arroxa outros datos interesantes. Só un 8,3% dos cataláns se mostra moi en desacordo con que a cidadanía catalá decida o seu futuro como país en referendo. O pasado 14 de febreiro, VOX obtivo un 7,69% dos votos, Cidadáns un 5,57% e o Partido Popular un 3,85%. Ademais, podemos aceptar que o biés é menor cando ofreces gradualidade na resposta. A afirmación mencionada ten diversos graos de aceptación: moi de acordo (53,3%), bastante de acordo (21,8%), nin de acordo nin en desacordo (2,8%), en desacordo (10,4%) e moi en desacordo (8,3%). O referendo como ferramenta segue gozando de prestixio social máis aló das fronteiras do independentismo e dun nivel de resistencia sorprendentemente baixo.
O referendo é a solución que menos resistencias levanta entre amplos sectores da sociedade catalá. Este feito resulta incómodo tanto a bravos independentistas que reivindican a lexitimidade do 1 de outubro como a nacionalistas españois que soñan con uniformidade e vinganza
Molina e Marí-Klose tamén se refiren, no seu artigo de 2015, á porcentaxe de catalás e cataláns que menciona o referendo como solución principal -e idónea- ao conflito entre Cataluña e España. Segundo datos do GESOP (febreiro de 2014), só un 49% se decantaba polo referendo. Dous anos máis tarde, o GESOP, por encargo de El Periódico, volveu preguntar sobre esta cuestión e os resultados foron ilustrativos. Á pregunta “Está a favor de que se convoque un referendo sobre a independencia en Cataluña?”, un 49,6% mostrábase favorable -á marxe da opinión do goberno do Estado-, un 35% só o aceptaba se contaba co previo acordo entre Generalitat e Moncloa e un 13,8% opúñase en todos os escenarios. E nese contexto de bloqueo é que nos atopamos.
O debate posterior ao outono de 2017 debe xirar ao redor do diálogo, da negociación política e sobre os mecanismos que poidan ser aceptados polas dúas partes -e por ambas sociedades- para resolver o conflito. É certo que en Cataluña un 24,3% dos cidadáns se refiren a España como “o seu país”, que un 25,6% propoñen como solución óptima un Estado federal ou que un 72,3% prefire unha república a unha monarquía. Son datos relevantes que inflúen na cuestión soberanista. Xa vai sendo hora de que o Goberno do Estado poña sobre a Mesa a axenda que propón para Cataluña; de xeito que os cidadáns tamén se poidan expresar sobre esta. O gran exercicio pendente sería ofrecer claridade aos escenarios e ás consecuencias dun hipotético referendo.
Por último, gustaríame facer referencia a un dos aspectos que mencionan Molina e Marí-Klose: a cuestión identitaria. No seu artigo apóianse na idea de que Cataluña non é un só pobo para cuestionar a idoneidade do referendo como ferramenta para a solución de conflitos. Equiparan o caso catalán ao de Bélxica, ao do Ulster ou ao de Chipre -en termos de pluralidade social- cando en realidade son escenarios moi diferentes. En Bélxica existen dúas comunidades monolingües cunha capital-rexión compartida, no Ulster a relixión e a violencia marcan a súa evolución histórica e en Chipre plásmanse as disputas de dous Estados soberanos. O caso catalán, aínda que probablemente lonxe da uniformidade escocesa, é singular na súa pluralidade -e necesita de solucións propias-.
En conclusión, o referendo é a solución que menos resistencias levanta entre amplos sectores da sociedade catalá. Este feito, en realidade, resulta incómodo tanto a bravos independentistas que reivindican a lexitimidade do 1 de outubro como a nacionalistas españois que soñan con uniformidade e vinganza. O “empate eterno” no que nos situamos na actualidade debe dar paso a unha época de negociación activa que se inicie cos indultos e a mesa de negociación, sempre tendo en consideración a opinión da cidadanía. Sen o concurso dos cataláns e as catalás -e talvez, sen a tolerancia dunha gran parte da sociedade española- non se poderá avanzar nunha solución democrática profunda e duradeira.
