A María.
Hai uns días rematei “Vontade de cambiar: homes, masculinidade e amor” de Bell Hooks. Hai libros que pasan pola túa vida sen facerche cóxegas no corpo e na conciencia, e hai, porén, outros, que devoras nun intre porque a voz que está ecoando aí dentro, nese poderoso artefacto chamado libro, conecta coas feridas vitais coas que estás bregando en vida. Houbo un antes e un despois na miña vida cando entrei en contacto coa obra de Edward Said, e haberá un antes e un despois na miña vida despois de ler este libro de Bell.
Hai uns días rematei “Vontade de cambiar: homes, masculinidade e amor” de Bell Hooks. Hai libros que pasan pola túa vida sen facerche cóxegas no corpo e na conciencia, e hai, porén, outros, que devoras nun intre porque a voz que está ecoando aí dentro, nese poderoso artefacto chamado libro, conecta coas feridas vitais coas que estás bregando en vida
Precisaba escoitar unha voz así, unha voz dunha muller comprometida co feminismo interseccional militante dende hai décadas, tanto na acción civil coma na vida persoal e na escrita, unha voz femenina que afirma que “coñecer aos homes só en relación á violencia machista, á violencia exercida sobre as mulleres e crianzas, é unha visión parcial, un coñecemento inadecuado”; unha voz que recoñecese que nos primeiros anos de feminismo radical a expresión da rabia e o odio contra os homes chegou a situarse por riba da necesidade de crear unha cultura da reconciliación na que homes e mulleres puidesen reencontrarse e atopar intereses e afinidades comúns; unha voz que se preocupase pola condición dos homes que procuramos un cambio neste esmorecente principio do fin do turbo-capitalismo neoliberal dixitalizado que agora procura as meles da intelixencia artificial para depreciar si cabe, aínda máis, o valor do traballo e a creatividade humana se un necesario debate ético-social sobre as consecuencias da súa aplicación non frea outra nova fuxida cara adiante –o cal non implica, nin moito menos a súa estigmatización tecnófoba-.
Crédenos, nós tamén estamos desorientados e estamos tratando de entendervos dende ese punto de ambivalencia creativa e incertidume que supón recoñecer que levamos, coma vós, no noso corpo un software e un hardware perigoso que non escollemos programar, mais que sí podemos coñecer, recoñecer e desmontar
“Os homes non poden cambiar se non hai proxectos para o cambio. Os homes non poden amar se non se lles ensina a arte de amar”. Estas liñas de Bell, cheas de sensatez e empatía, estanos alertando a todos de que non pode ser creíble un feminismo sen volición política clara e cun proxecto de sociedade que trascenda os consensos simbólicos, morais, legais e políticos do capitalismo contemporáneo considerado como un todo holístico, como unha realidade global e total que atravesa a nosa existencia cotiá dende tódolos frentes. Alértannos tamén de que non é fácil para nós, para os homes que fumos e somos creados nunha cultura patriarcal, repensarnos, reconstruirnos e materializar unha sensibilidade ética e estética que rache coa cantidade de merda coa que fumos socializados dende pequenos: nós precisamos escoitarvos, precisamos entendervos, precisamos que nos ensinedes a arte de amarvos sen paternalismos de feministas preclaras sen máis autoridade moral e intelectual que o feito de autoidentificarse como tal, precisamos que fagades de espello crítico para nós sen desesperarvos polos nosos sesgos e erros: crédenos, nós tamén estamos desorientados e estamos tratando de entendervos dende ese punto de ambivalencia creativa e incertidume que supón recoñecer que levamos, coma vós, no noso corpo un software e un hardware perigoso que non escollemos programar, mais que sí podemos coñecer, recoñecer e desmontar.
As múltiples referencias que Bell Hooks aporta camiñan sempre nesa converxencia crítica entre psiquiatría, psicoloxía e ciencia social e apuntan á mesma xénese da construcción da sensibilidade patriarcal, atopando o seu cerne mesmo na socialización familiar: paréceme especialmente importante o intre no que o neno, na procura do recoñecemento afectivo dunha figura paterna/materna que só adoita corresponder coa presencia física, sufre a primeira ferida interna: acostúmase a conformarse con calqueira atención positiva e a mendigar afecto, a sobrevalorar esa atención asociando afecto con autoridade e a escindir, en definitiva, as demandas do seu eu profundo coas demandas da figura paterna/materna. É o intre no que o neno considera normal o feito de vivir unha existencia escindida. O intre no que a retransmisión cotiá da cultura patriarcal, tanto dende pais como dende nais que reproducen esa desatención do afecto, institucionaliza na mente e corpo do neno a mentira patriarcal antes sequera de que entre en contacto coas institucións externas á socialización familiar.
O ensaio de Bell é valente, documentado, profundo e empático en todas e cada unha das liñas que o constitúen; así, cando critica sen piedade a unha literatura feminista que non falaba da profunda miseria interior dos homes, que non nos contou nada da terrible dor que roe a alma cando un non pode amar e que non é escrita senon por mulleres que envexan o rol protector e estoico dos seus amantes pero que nada narra das profundidades e complexidades do sufrimento masculino, está alertando precisamente da profunda necesidade que temos de investigación científica, literatura e arte que desvele e exorcice catárquicamente as consecuencias de ser socializado na mentira orixinaria da cultura patriarcal, que é o mesmo que dicir a súa violencia orixinaria. Esa violenta mentira orixinaria, di Bell, é o motivo polo que os homes e mulleres que a reproducen adoitan ser tan violentos – internamente, consigo mesmos, ou externamente, cos demais-: quen sabe que está representando unha mentira na súa vida, ponse furioso ao ser collido nesa mentira. Non sabe como romper con ela. Esa desesperación existencial profunda só pode manifestarse coa rabia, que é o humus dende o que, ou ben podemos canalizar creativa e positivamente un proceso de transformación persoal, ou ben podemos estancarnos sen remedio nun bucle interminable de autoodio e feridas auto-inflixidas.
A profundidade de Bell chega ao seu cumio cando fala das múltiples estratexias discursivas de estigmatización dos homes realmente comprometidos cunha mudanza persoal e social
Porén, a profundidade de Bell chega ao seu cumio cando fala das múltiples estratexias discursivas de estigmatización dos homes realmente comprometidos cunha mudanza persoal e social. Estratexias que, dende que teño uso de razón, veñen reproducíndose constantemente nos medios de comunicación audiovisual e escrita do estado e en caseque tódalas organización políticas di sinistra nas que escollín asumir certo compromiso –o Seminario galego de estudos para a Paz, incluido-: este, e non outro, é o motivo polo que decidín non facer da escrita xornalística e da comunicación oral unha profesión remunerada. Da miña experiencia coa prensa e a política a mellor lección que aprendín, por vía negativa, é a de observar a súa interrelación mutua de intereses e o descaro intencionado no feito de usar as palabras como meros artefactos sonoros, coma significantes, bloqueando toda tentativa de profundizar na súa semántica histórica e cultural. Comparto con Julio Cortázar a convicción de que unha revolta política é imposible sen unha revolta da linguaxe; ésta, precisamente, na súa pluralidade e non só no código escrito, é a ferramenta coa que proxectamos o sentido simbólico e afectivo que lle damos ás cousas que acontecen no noso entorno, coa que estructuramos o noso logos racional, o noso pensamento abstracto, e coa que orientamos o noso ethos, a nosa conducta. Ámbalas tres dimensións, a simbólico-afectiva, a racional e a ética, están relacionadas: é radicalmente imposible non corromper a linguaxe cando ésta é considerada un mero artefacto e non algo que ten valor por sí mesmo, algo do que debemos coidar como coidamos das nosas mentes e corpos pola súa capacidade para mostrar, como pretendían mostrar os gregos, aquelo que se oculta á mirada superficial -a Aletheia grega (A-lethos=non oculto)-, que non é outra cousa que a mirada interesada do poder ou da vontade de pretendelo.
Mais falemos das estratexias anteditas. Di Bell: “A pesar do explícito desexo femenino de que os homes sentisen, cando os homes se esforzaron en entrar en contacto cos seus sentimientos, ninguén os quixo recompensar -por recompensa, Bell non entende un “premio”, senon un reforzo afectivo positivo-. Nos círculos feministas os homes que querían cambiar eran a miudo cualificados como narcisistas ou dependentes ou buscadores de atención ou manipuladores patriarcais intentando acaparar atención co seu drama”.
A honestidade ferida de Bell chega ao seu punto álxido cando confesa no ensaio que, nunha terapia de parella co seu compañeiro de máis de dez anos, ésta comezou a falar dos seus sentimientos e ambivalencias. Cando o fixo, asustouse e non tivo máis remedio que recoñecer que non quería escoitalo cando eran dolorosos ou negativos
A honestidade ferida de Bell chega ao seu punto álxido cando confesa no ensaio que, nunha terapia de parella co seu compañeiro de máis de dez anos, ésta comezou a falar dos seus sentimientos e ambivalencias. Cando o fixo, asustouse e non tivo máis remedio que recoñecer que non quería escoitalo cando eran dolorosos ou negativos. Esta tendencia a fuxir do outro nunha constante fuxida cara adiante, cada vez que a súa dor nos atravesa, reflexa á perfección as pautas de conducta hiperindividualistas, irresponsables, frívolas e inmaduras dominantes que, tanto a xeración X, como a xeración millenial, como posteriores etiquetas xeracionais absurdas que os sociólogos e os medios non tardarán en inventarse, veñen reproducindo na cotidianeidade deste turbocapitalismo do consumo dixitalizado en tempo real, a obsolescencia programada, a precariedade laboral e relacional e a liquidez ética e afectiva.
Por suposto, sempre existen excepcións á regra, mais Bell confesa o seu auto-engano ao caer na conta de que, se cadra, o feito de auto-considerarse unha excepción á regra non era senon outra forma máis de autoengano: “Aquí estaba eu, unha muller feminista e ilustrada que non quería escoitar o meu home falar da súa dor porque revelaba a súa vulnerabilidade emocional. Ten sentido, entón, que os grupos de mulleres comprometidas co principio sexista de que os homes que expresan os seus sentimientos son febles non queren realmente oílos falar, especialmente se din que están feridos, que non se senten amados. Moitas mulleres non poden escoitar a dor masculina sobre o amor porque semella coma unha crítica do fracaso femenino. Xa que as normas sexistas ensináronnos que amar é a nosa tarefa no noso papel de nais ou amantes ou amigas, se os homes que din que non son amados, entón é que nós fallamos, é que somos “culpables”.
Son moitos os aspectos luminosos -e dolorosos- do ensaio de Bell Hooks. A súa aportación de referencias é xenerosa. O seu esforzo permanente por romper de sesgos paralizantes o feminismo contemporáneo e apoiar os seus xuízos en literatura especializada, encomiable, tanto coma os seus anos de loita e compromiso dende a filosofía e a socioloxía, tracexando vasos comunicantes entre a academia e o que acontece nas nosas vidas íntimas, na rúa, nas institución políticas e, en definitiva, no complexo, tenso e incerto panorama espiritual do noso tempo.
Paga a pena.
