Palabras

A morada do Ser é a palabra. Así de rotundo mostrábase Martin Heidegger. Heidegger é, sen dúbida, un filósofo transversal no século XX. A influencia do seu escuro pensamento (escuro polo menos na expresión) alcanza a moitos dos grandes e sonoros nomes do seu mesmo século: Gadamer, Sartre, Lacan, Lévinas, Foucault, Ricoeur, Derrida, Vattimo, Marcuse, os pensadores da morte de Deus... Heidegger estivo afiliado ao partido nacionalsocialista. Ignoro se foi realmente nazi ou simplemente -¡simplemente!- afiliouse porque quería ser reitor da universidade de Friburgo e todos os reitores tiñan que pertencer ao partido.

Víctor Farías, filósofo chileno que se ocupou do partido nacionalsocialista e dos nazis en Chile, non llo perdoou e acusa á súa obra de erixirse en soporte dos totalitarismos. (Claro que tamén puxo todo o seu empeño en demostrar que Salvador Allende atesouraba, entre outras perversidades, a de ser nazi: Salvador Allende, antisemitismo y eutanasia/Salvador Allende, el fin de un mito). E a Hannah Arendt, autora de Eichmann en Xerusalén, que investigou minuciosamente os crimes do nazismo, sempre se lle reprochou que o seu mestre tivese sido precisamente Martin Heidegger. Marcuse invitou ao filósofo alemán a que se retractase ou, polo menos, aclarase como foran as cousas. Heidegger negouse.

Marcuse invitou ao filósofo alemán a que se retractase ou, polo menos, aclarase como foran as cousas. Heidegger negouse

Isto non é un palimpsesto, unha escritura sobre outra de forma que resulte imposible ou moi difícil descifrar as primixenias. Estas son escrituras en táboas distintas e cada unha achega o que deba achegar.

E non obstante, cando nos volvemos cara aos textos máis remotos, aqueles que se perden no máis profundo dos tempos e que só podemos imaxinar ou supoñer como foron elaborados, como foron conservados, como foron transmitidos, para buscar neles a esencia do ser humano, se é que tal cousa existe, a súa natureza, a súa evolución ética, a súa relación con todo o visible e o invisible; cando facemos isto, entón si nos encontramos inevitablemente perante un palimpsesto. George Steiner (Antígonas) e Alberto Manguel (O legado de Homero), dous lectores infatigables que leron por todos nós o que xamais seremos capaces de ler, e déronnolo dixerido, analizado, estratificado, codificado ou descodificado, segundo veña ao caso, para deixarnos xustamente situados diante da dúbida, o primeiro que fan é situarnos fronte ao problema da lingua. Queda claro, supoño, que me estou referindo a Homero, a Esquilo, a Sófocles, a Eurípides, entre outros.

Ningún de nós, ou moi poucos, coñecemos o grego clásico, pero, aínda que o coñecésemos, cal sería en realidade o noso coñecemento? Accedemos aos textos clásicos utilizando linguas que nin sequera existían cando foron escritos. O asunto non debe ser banal, cando un lúcido pensador galego como é Santiago Lamas –outro lector infatigable, o que me leva a pensar que a filosofía hoxe máis que en facer preguntas, consiste en rumiar lecturas-, no seu luminoso ensaio Galicia Borrosa, un dos primeiros temas que trata é o da lingua. Calquera pobo pode resultar inintelixible se non se empeza por estudar con sumo coidado a súa lingua e os matices que a súa lingua posúe. Steiner sostén que cando unha lingua desaparece, por ínfima que poda ser a súa implantación, desaparece tamén unha forma única e insubstituíble de mirar o mundo. Por que carecemos de tempos compostos? Por que en vez de afirmar confirmamos? Por que dispoñemos do pronome ético ou de solidariedade que introduce ao outro na nosa propia reflexión?

Calquera pobo pode resultar inintelixible se non se empeza por estudar con sumo coidado a súa lingua e os matices que a súa lingua posúe

Heidegger sostivo que só o alemán servía para facer filosofía. Despois do grego, o alemán. Por suposto que non o creo. Pero iso pouco importa. Podemos aceptar que en 1933 Alemaña era unha das sociedades máis cultas do Mundo e que esa cultura, á parte o tributo que fose debido á tradición grega, estaba asentada sobre os piares xudeucristiáns que, dalgún xeito, sustentaban todos os humanismos europeos? É incorrecto afirmar que a práctica totalidade dos dirixentes nazis recibiran unha educación cristiá? Heidegger era católico, aínda que, en puridade, non fase exactamente un dirixente nazi, senón, e se cadra, só fose nazi consorte.

O odio aos xudeus ou a xudeufobia, como gusta denominalo o estudoso arxentino Gustavo Perednik, non é exclusivo dos cristiáns, pero, quizais, de ningún outro grupo xurdiu con tanta saña a expresión desa fobia. Sempre falan de Nietzsche como soporte ideolóxico do nazismo e case nunca de Lutero. Lutero é autor dun panfleto, Sobre os xudeus e as súas mentiras, no que cun raquitismo teolóxico ou filosófico absolutamente abraiante, deseña as liñas mestras da Solución Final que logo aplicaron os nazis. Contén cousas bastante peores, pero vaian algunhas mostras do pensamento do pai da Reforma: 

Lutero é autor dun panfleto, Sobre os xudeus e as súas mentiras, no que cun raquitismo teolóxico ou filosófico absolutamente abraiante, deseña as liñas mestras da Solución Final que logo aplicaron os nazis

Que debemos facer, nós cristiáns, cos xudeus, esta xente rexeitada e condenada? ( ... ) En primeiro lugar, debemos prender lume ás súas sinagogas ou escolas e enterrar e tapar con lixo todo ao que non prendamos lume, para que ningún home volva ver deles pedra ou cinza. (...) En segundo lugar, tamén aconsello que as súas casas sexan arrasadas e destruídas. Porque nelas perseguen os mesmos fins que nas súas sinagogas. En cambio, deberían ser aloxados baixo unha lona ou nun alboio, como os xitanos. En terceiro lugar, aconsello que os seus libros de pregarias e escritos talmúdicos, por medio dos cales se aprenden a idolatría, as mentiras, maldicións e blasfemias, lles sexan quitados. (...) En quinto lugar, que a protección nas estradas sexa abolida completamente para os xudeus. Non teñen nada que facer nos arredores das cidades dado que non son señores, funcionarios, comerciantes, nin nada polo estilo. Que queden na casa. (...) En sexto lugar, aconsello que se lles prohiba a usura, e que se lles quite todo o diñeiro e todas as riquezas en prata e ouro, e que logo todo isto sexa gardado en lugar seguro. (...) Vaia que son desesperados, absolutamente malvados, velenosos e diabólicos estes xudeus, quen durante estes mil catrocentos anos foron e aínda son a nosa praga, a nosa pestilencia e o noso infortunio!”.

Pedínlle a un amigo alemán que me aclarase o sentido máis fiable da palabra Vergangenheitsbewältigung, que ven presidindo estes escritos. Velaquí a resposta á miña demanda:
A palabra componse de Vergangenheit (o pasado.) e bewältigen (segundo un bo dicionario, Langenscheidt) ten as seguintes traducións, dominar, domar, suxeitar, superar, vencer, consumar, levar a cabo, superar. Os alemáns utilizan este termo con relación ao seu pasado violento (segunda guerra mundial), e ocúpanse de asumir responsabilidades por ese pasado negativo, e satisfacer dalgún modo aos prexudicados. Principalmente os Xudeus.

Parece que os alemáns ao enfrontarse á barbarie que asolaga o seu pasado, recorreron á lingua para encontrar o modo de facelo, para aguilloar  e expresar a súa conciencia colectiva

Isto, claro está, tampouco non é un palimpsesto, e descoñezo se forma parte da morada do ser, pero, en calquera caso, parece que os alemáns ao enfrontarse á barbarie que asolaga o seu pasado, recorreron á lingua para encontrar o modo de facelo, para aguilloar  e expresar a súa conciencia colectiva. A nosa lingua –as nosas linguas?- non é capaz de xerar a palabra necesaria para dominar, domar, suxeitar, superar, vencer, consumar, levar a cabo, superar o noso pasado violento.

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.