Introdución
Desexo que no próximo solsticio de verán, unha parte das consideracións expostas poidan integrarse nunha estratexia de xestión forestal e de defensa contra incendios, orientada a corrixir as debilidades operativas e estruturais evidenciadas durante a campaña anterior
A análise que vou realizar tíñao pensado facer no pasado verán. Con todo, diversas circunstancias pospuxeron a súa preparación. Coincidindo agora coa proximidade do solsticio de inverno anímome a facelo.
Desexo que no próximo solsticio de verán, unha parte das consideracións expostas poidan integrarse nunha estratexia de xestión forestal e de defensa contra incendios, orientada a corrixir as debilidades operativas e estruturais evidenciadas durante a campaña anterior. Perséguese, así mesmo, que os impactos ambientais e socioeconómicos derivados dos incendios redúzanse ata niveis compatibles cunha xestión sostible e integrada dos servizos ecosistémicos, incluíndo tanto os bens con valor de mercado como as externalidades positivas que debe gozar o conxunto da sociedade.
Desde unha perspectiva secuencial e metodolóxica, a planificación forestal no Estado español, estrutúrase a través da Estratexia Forestal Española como documento de referencia estratéxico, e a súa implementación mediante Plan Forestal Español. En Galicia prodúcese unha situación singular: nin o Plan Forestal de Galicia, nin a súa revisión vixente (Decreto 140/2021, do 30 de setembro, polo que se aproba a primeira revisión do Plan Forestal de Galicia 2021-2040, Cara á neutralidade carbónica), proveñen da execución dun marco estratéxico previo que ordene e xerarquice as liñas de actuación.
Nun contexto planetario as directrices das Nacións Unidas sobre plans forestais están:
• Planificadas. Deben responder a unha estratexia e a un plan que estableza previsións, obxectivos, retos, prioridades e prazos.
• Comprometidas. Mediante unhas dotacións orzamentarias e financeiras adecuadas, e debidamente programadas, garantindo a viabilidade das actuacións previstas tanto a escala temporal como territorial.
• Consenso intersectorial. Froito do diálogo e a negociación entre os sectores e axentes económicos, ambientais e sociais implicados ou interesados. É necesario establecer mecanismos transparentes de información pública e participación, conforme ao disposto na Lei 27/2006, do 18 de xullo, que regula os dereitos de acceso á información ambiental, participación pública e acceso á xustiza (incorpora as Directivas 2003/4/CE e 2003/35/CE).
• Verificables. Producidos mediante criterios e indicadores homologables e contrastables que permiten a avaliación e seguimento obxectivo, comparativo e continuado dos resultados.
Fitos temporais
Perséguese que os impactos ambientais e socioeconómicos derivados dos incendios se reduzan ata niveis compatibles cunha xestión sostible e integrada dos servizos ecosistémicos, incluíndo tanto os bens con valor de mercado como as externalidades positivas que debe gozar o conxunto da sociedade
Os actuais Distritos Forestais constituíronse no ano 2000. No ano 2008, a Consellería do Medio Rural aprobou os 19 Plans Prevención e Defensa contra os Incendios Forestais de Distrito (PLADID). Posteriormente ditouse a Orde do 13 de marzo de 2009 sobre aprobación dos PLADID.
O Decreto 43/2008, do 28 de febreiro, polo que se determina o ámbito de aplicación dos plans de ordenación dos recursos forestais (PORF). Neles prioriza os requirimentos técnicos aplicables durante o período de alto risco de incendios, así como a súa adaptación ás necesidades específicas de prevención e extinción.
A recomendación segunda do Ditame do 10 de agosto de 2018, emitido pola Comisión de Análise das Reformas da Política Forestal, de Prevención e Extinción de Incendios Forestais e do Plan Forestal de Galicia, sinala que “deberá asumirse o compromiso temporizado de elaboración dos PORF de todos os distritos no período 2019-2024, outorgando prioridade a aqueles máis afectados polos incendios forestais”.
O Decreto 140/2021, do 30 de setembro, responde a estas directrices na súa aprobación, con todo, a súa verificación presenta en numerosos casos carencias respecto a os resultados esixidos polos criterios e indicadores establecidos. En materia de compromisos financeiros e orzamentarios detéctase unha falta tanto de concreción, como nos prazos fixados para o seu cumprimento.
Devandito decreto define o Plan forestal de Galicia (PFG) como “o instrumento básico para o deseño e execución da política forestal galega, no que se avalía a situación do monte galego e establécense as directrices e programas de actuación da política forestal de Galicia, así como os mecanismos de seguimento e avaliación necesarios para o seu cumprimento”.
Segundo a normativa autonómica vixente, os instrumentos de planificación forestal estrutúranse en dous niveis:
O PFG como instrumento básico de planificación estratéxica.
Os plans de ordenación dos recursos forestais (PORF) como instrumento de planificación territorial.
Programas de actuación
Integraranse nos PLADID a elaboración dos plans anuais integrais de actuacións preventivas para cada distrito forestal. Estes instrumentos de planificación contarán con dotación orzamentaria suficiente, co fin de garantir a execución efectiva das actuacións programadas
Os procedementos orientados ao desenvolvemento territorial progresivo, conforme ás distintas escalas de planificación e ordenación forestal, poden estruturarse do seguinte modo:
• Planificación forestal estratéxica (macroplanificación):
Concibida a nivel nacional e autonómico, materializada na formulación dos plans forestais das CCAA, en coherencia co Plan Forestal de España. Como finalidade ten definir os grandes obxectivos, criterios e directrices que orientan a política forestal a longo prazo.
• Planificación forestal táctica (mesoplanificación):
Desenvolvida a escala subregional, concrétase nos Plans de Ordenación dos Recursos Forestais (PORF), que abarcan ámbitos comarcais. Estes instrumentos permiten traducir os obxectivos estratéxicos en criterios de xestión integrados no territorio.
• Planificación forestal operativa ou executiva (microplanificación):
Aplicada a nivel de monte ou de parcela forestal, correspóndese cos proxectos de ordenación e outros instrumentos equivalentes de xestión forestal sostible. Inclúe documentos simples e compartidos de xestión, así como a adhesión a códigos de boas prácticas e modelos silvícolas. O seu obxectivo é programar e executar actuacións concretas sobre o terreo.
Tras a vaga de incendios rexistrada no pasado mes de agosto, resulta imprescindible programar actuacións inmediatas de restauración das zonas queimadas. A secuencia de etapas que conforma o protocolo de intervención recomendado en Galicia reflíctese no seguinte cadro que aparece no Decreto 140/2021, do 30 de setembro:
Así mesmo, a declaración de zonas prioritarias de actuación debe realizarse de maneira anual, conforme ao establecido no Capítulo II do Título II da Lei 3/2007, do 9 de abril, de prevención e defensa contra os incendios forestais de Galicia, dentro do marco do plan de prevención defensa do espazo rural (Plan de Prevención e Defensa contra os Incendios Forestais de Galicia (PLADIGA), de Distrito (PLADID), Municipais (PLADIM).
Revisión e actualización dos PLADID
Para cada zona de alto risco de incendio, deberá elaborarse un Plan Específico de Defensa, que se integrará no PLADID
Integraranse nos PLADID a elaboración dos plans anuais integrais de actuacións preventivas para cada distrito forestal. Estes instrumentos de planificación contarán con dotación orzamentaria suficiente, co fin de garantir a execución efectiva das actuacións programadas.
Os PLADID incluirán a delimitación, planificación e desenvolvemento das redes de xestión de biomasa forestal, a localización das infraestruturas lineais e a definición das distancias mínimas do arboledo prohibido segundo a normativa vixente. Conterán a rede fluvial conforme aos requirimentos legais e considerarán ás masas de frondosas caducifolias de carácter estratéxico a efectos de prevención de incendios.
A reestruturación dos distritos forestais deberá basearse nos seguintes criterios:
1. Adecuar os ámbitos territoriais e dos recursos humanos ás novas necesidades operativas.
2. Incorporar os novos criterios técnicos tanto aos PLADID como aos plans anuais integrais de prevención.
3. Responder ás novas esixencias na extinción, consecuencia do cambio climático sinergiado co incremento no perigo, virulencia e complexidade dos incendios forestais.
4. Deseñar e executar programas específicos de intervención nas áreas forestais limítrofes con infraestruturas de elevado valor estratéxico, así como nas masas forestais de elevado valor estratéxico, de acordo con o previsto nos futuros PORF.
Considérase prioritario proceder de forma inmediata á elaboración e aprobación da Estratexia Forestal Galega, como instrumento marco de planificación da política forestal de Galicia
Para cada zona de alto risco de incendio, definida conforme á Orde do 18 de abril de 2007 pola que se zonifica o territorio en base ao risco espacial de incendios forestais, deberá elaborarse un Plan Específico de Defensa, que se integrará no PLADID e que, como mínimo, terá en conta:
a) Medidas e actuacións preventivas aplicables en cada zona.
b) Usos, costumes e actividades susceptibles de constituír factores de risco a incendios forestais.
c) Determinar a dispoñibilidade e organización dos medios de vixilancia e extinción necesarios.
d) Regular os aproveitamentos e usos forestais que poidan orixinar risco de incendios forestais.
Conclusións
Considérase prioritario proceder de forma inmediata á elaboración e aprobación da Estratexia Forestal Galega, como instrumento marco de planificación da política forestal de Galicia.
O incremento do perigo e intensidade dos incendios forestais, unido ao cambio climático, xera sinistros cada vez máis complexos, perigosos e de difícil xestión. Esta situación modifica o marco estratéxico e operativo, e require actuacións, coma a revisión e actualización do PLADIGA ou a reestruturación funcional dos distritos forestais
O incremento do perigo e intensidade dos incendios forestais, unido ao cambio climático, xera sinistros cada vez máis complexos, perigosos e de difícil xestión. Esta situación modifica o marco estratéxico e operativo, e require entre outras as seguintes actuacións:
• Revisar e actualizar o PLADIGA, en cumprimento do disposto no art. 48 da Lei 43/2003, do 21 de novembro, de Montes e das directrices fixadas no do 26 de agosto, polo que se aproban as directrices e criterios comúns dos plans anuais para a prevención, vixilancia e extinción de incendios forestais, co fin de adecualo á normativa vixente.
• Cumprir o establecido no Decreto 140/2021, do 30 de setembro, cuxa medida II.3.5 determina a obrigación de revisar e actualizar os PLADID no primeiro quinquenio (2021-2025), considerando as transformacións producidas no medio físico, a estrutura demográfica do medio rural, as condicións climáticas e o marco xurídico.
• Reestruturación funcional dos distritos forestais, tal como foi sinalado polo Grupo de Expertos de apoio á Comisión do Parlamento de Galicia sobre Incendios Forestais (xullo de 2019), co obxectivo de adaptar a súa estrutura territorial, operativa e organizativa á realidade actual do monte galego ás necesidades de prevención e extinción.
