A depresión provocada pola pandemia da COVID.19 non so fixo cambalear os cementos da ortodoxia neoliberal na que se apoia o goberno da eurozona senón que tamén puxo unha vez mais en evidencia -anteriormente pasara coa chamada crise do euro (2010-2011)- que a UEM tal e como está concibida non pode funcionar. Non é viable nin sequera a costa de grandes sacrificios, moi especialmente, por parte das clases populares dos estados periféricos da UEM (Portugal, España, Italia, Grecia. Irlanda).
 

A cabalo da ortodoxia monetaria

Non pode funcionar porque é un despropósito que estados con balanzas fiscais, comerciais e por conta corrente tan desiguais teñan que estar suxeitos a unha mesma moeda (o euro), divisa que por outra parte aqueles non controlan. Unha falta de control que afecta a aspectos claves das políticas comercial (tipo de cambio) e monetaria (oferta monetaria). Políticas que, contra toda lóxica económica, dependen dun BCE (Banco Central Europeo) que, en liña co Bundesbank, segue a ortodoxia dunha austeridade monetaria xustificada pola necesidade de controlala inflación e protexer o euro (patrón ouro). As autoridades europeas pensaban que si se controlaba a inflación e se protexía o euro se reforzaría a estabilidade económica e os mercados garantirían o crecemento e a prosperidade xeral. Pero a realidade foi moi distinta pois sucedeu que se abriu a porta a maior crise financeira dende o Crash do 1929.

Unha crise financeira que ameazaba con conducir a unha crise terminal do euro. Por esta razón a austeridade monetaria sería parcialmente abandonada polo BCE (2013) para seren substituída pola coñecida como "expansión cuantitativa" que si ben serviu para salvar o euro non foi quen de favorecer a recuperación económica na eurozona. Unha razón macroeconómica para este fracaso é de sobras coñecida: con tipos de xuros moi baixos (cero ou negativos como era o caso) a efectividade das políticas monetarias é moi reducida. Outra razón non menos relevante foi que ao ter unha moeda única os estados perderon a posibilidade de actuar sobre o tipo de xuro e de cambio, ferramentas fundamentais para adaptarse aos ciclos en función da situación particular de cada quen.
 

Con límites nas políticas fiscal e comercial 

Hai tamén outras razóns como teñen demostrado innumerables experiencias. Cando se trata de resolver crises como as que vive a UE dende antes da pandemia non basta con aplicar políticas monetarias senón é necesario utilizar outros instrumentos de política macroeconómica como, por caso, políticas fiscais expansivas e discrecionais xunto con axustes no tipo de cambio. Políticas fiscais que, hoxe por hoxe, a eurozona non pode aplicar por non contar nin con uns orzamentos públicos significativos (non chega ao 1% do PIB) nin tampouco con as competencias fiscais axeitadas ao estar presa dos dogmas neoliberais que explican as crises como resultado de políticas fiscais pouco rigorosas polo que a solución que propoñen é a austeridade a curto, medio e longo prazo.

Tampouco se pode utilizar como variable macroeconómica o tipo de cambio. Alemaña, co apoio do BCE, non vai aceptar nunca unha devalación do euro por considerar que afectaría a inflación que os alemáns, utilizando como argumento falaz o precedente da república de Weymar, consideran o peor dos males. A verdade é que a Alemaña, unha das primeiras potencias comerciais a nivel mundial, vaille moi ben con un euro sobrevalorado xa que lle permite manter constantes superávits nas balanzas tanto comercial como moi especialmente na por conta corrente.

Vaille ben a Alemaña, en realidade a grande banca e as maiores empresas, pero non ao conxunto da unión xa que a aplicación destas políticas converteu a UEM nunha area con grandes desequilibrios internos. Nunha unión na que os superávits duns estados (moi especialmente os de Alemaña) son os déficits doutros (como, por caso, Grecia, España e Portugal) o que leva a que haxa países acredores e países debedores. Co agravante, ademais, de que os primeiros (Alemaña) controlan ferreamente o BCE (Banco Central Europeo) impedindo utilizar instrumentos de axuste como o tipo de cambio para así corrixir eses desequilibrios externos. 

En crises recorrentes 

Estes fallos de construción explican as crises recorrentes da eurozona. Crises que as autoridades europeas (BCE, CE...) intentan atallar con medidas excepcionais (expansión cuantitativa -2015-, flexibilidade fiscal -2020-, impulso fiscal -2021-) que nembargante non son mais que parches nos continuos e crecentes buratos dun sistema económico multinacional (UEM) mal concibido por non teren en conta as distintas realidades nacionais e, xa que logo, non terse dotado dos instrumentos adecuados para poder aplicar as políticas correctas. Todo por apoiarse en dogmas como, por caso, o do vello patrón ouro que como teñen demostrado ao longo de historia non so non funcionan senón que son contraproducentes. A idea de volver ao patrón ouro non deixa de seren unha fantasía.

Non funcionan por que, como vimos de sinalar, provocan continuos e crecentes desequilibrios internos no seo da UEM, por caso, o equilibrio de Alemaña mantense a costa dos desequilibrios da periferia. Desequilibrios que, por outra parte, tiran por terra os argumentos neoliberais utilizados para xustificar as políticas de austeridade, pois poñen en evidencia que facer mais ríxidos os criterios fiscais non serve para equilibrar as balanzas senón que disparan os déficits e as débedas ao par que esnaquizan uns estados do benestar que tanto custara construír.

Claro que neste camiño da UEM ao precipicio hai un sector minoritario que se está a beneficiar: os grandes bancos e as grandes empresas europeas. Uns beneficios que, nembargante, teñen os seus riscos como, por caso, manter vivas e por demasiado tempo sociedades (bancos, empresas) autenticamente zombis. Tamén que, por mor das promesas de benestar non cumpridas, se estean disparando no seo da UEM tanto as ideas totalitarias como as disgregadoras pola crecente desconfianza cidadán nas institucións europeas.
 

Un futuro moi incerto

Que vai pasar?, o mais probable é que tódolos estados da UEM -tamén Alemaña- saian da pandemia moito peor do que estaban antes da grande recesión: desemprego elevado, débedas disparadas, grande desigualdade..... Centrándonos en Galicia os/as mozos/as mais preparados/as seguirán emigrando, moitos pequenos negocios non volverán a abrir, a produción tardará en recuperarse, haberá mais familias pobres e o pantasma do sucedido nos estados bálticos voará sobre Galicia.

Neste tempo as elites políticas e económicas, e os seus medios afíns, aproveitarán calquera pequena raíña de sol (emprego, PIB, exportacións...) para tratar de convencernos de que as cousas van a mellor.