A guerra en Ucraína elevou as tensións entre os dous grandes bloques económicos e militares ao nivel de guerra quente, e con ela púxose á orde do día a discusión sobre o carácter da guerra. Uns din que é unha agresión dunha nación poderosa contra unha máis débil, outros o centran na loita contra o “fascismo” representado no goberno Zelenski, pero todos evitan o elemento central que define unha guerra: mais aló dos pretextos que cada un pòn, cal é o carácter social, de clase, dos contendentes; dos que actúan directamente e os que fan entre bambolinas.

Que a OTAN e os seus membros, os EEUU e a UE, son imperialistas, iso sábeo todo o mundo, por moito que coa súa propaganda disfráceno tras o veo da defensa dos “valores occidentais” contra o “déspota” ruso (nin que a 1914 volvésemos, ese foi o argumento de Alemaña para a guerra contra o zarismo). A dúbida xorde á hora de analizar que son os outros protagonistas do conflito, Rusia e principalmente China.

O imperialismo capitalista

Para Lenin, a fase do Imperialismo capitalista defínese pola repartición do mundo entre un “puñado” de potencias imperialistas e as súas semicolonias. En ningún momento fai referencia a “subpotencias”, que son “imperialistas e semicolonias” ao mesmo tempo. Algún podería dicir que é a aplicación da lei de “unidade dos contrarios”. Pero o certo é que non é unha contradición dialéctica, senón un oxímoron: unha semicolonia defínese, en palabras de Lenin, como aquel país “formalmente independente” pero dependente das potencias imperialistas “por mil fíos diplomáticos, financeiros e políticos” (Imperialismo Fase Superior do Capitalismo).

Entre eles non cabe ningunha “submetropoli”; un estado, por moi grande que sexa, ou é unha semicolonia ou unha potencia imperialista: China até 1949 foi unha semicolonia e era o país máis poboado do mundo, e a Rusia Zarista, a pesar da súa absoluta dependencia do capital francés e belga, Lenin en 1915 caracterizábaa como un “imperialismo capitalista de novísimo tipo” apoiado no exército imperial (“imperialismo militar” cualifícao) (O Socialismo e a Guerra).

O polo oposto da semicolonia é a potencia imperialista que Lenin no Imperialismo Fase Superior do Capitalismo define da seguinte maneira: “1.- A concentración da produción e do capital chegou até un grao tan elevado de desenvolvemento, que creou os monopolios, os cales desempeñan un papel decisivo na vida económica; 2) a fusión do capital bancario co industrial e a creación, sobre a base deste «capital financeiro», das oligarquías financeiras; 3) a exportación de capitais, a diferenza da exportación de mercadorías, adquire unha importancia particularmente grande; 4) a formación de asociacións monopolistas de capitalistas, os cales se reparten o mundo, e 5) a terminación de repartición do mundo entre as potencias capitalistas máis importantes”.

Desta caracterización extraía a conclusión confirmada pola I e a II guerra mundial, «a partir de agora só caben novas reparticións». Porque para Lenin a realidade non era unha foto fixa que negase as leis da dialéctica e as contradicións intercapitalistas; antes ao contrario, para el, co Imperialismo non chegara “o fin da historia”. O imperialismo como fase superior do capitalismo non negaba as leis do capitalismo, senón que as modificaba; nada máis, nin nada menos.

De feito, se a entrada en escena de China primeiro e logo de Rusia produciuse noutras condicións históricas, seguramente ambos os países serían unhas semicolonias do imperialismo; pero non foi así. Déronse no que era un segredo a voces, a decadencia máis que manifesta do imperialismo hexemónico, os EEUU.

Son Rusia e China imperialistas

Só cabe unha afirmación categórica, si, pero son fenómenos distintos que hai que analizar en detalle, posto que a voz cantante léva-a a burguesía chinesa fronte á rusa. O motivo está en como se desenvolveu a restauración do capitalismo en ambos os estados, sobre todo nos seus actos finais; mentres a burocracia chinesa foi capaz de derrotar ao pobo nos acontecementos de Tiananmén, o que permitiu controlar o proceso desde un aparello do estado fortalecido, en Rusia foi un colapso en toda regra.

“Chinamérica” un balón de osíxeno

No marco de retroceso do imperialismo ianqui, a súa burguesía atopa un balón de osíxeno que lle permite recuperar o papel hexemónico de “única potencia realmente existente”, a restauración do capitalismo nos estados obreiros burocráticos. Especialmente nun, China, que entra a formar parte do armazón imperialista como “a fábrica do mundo”. Todas as multinacionais, fosen da potencia que fosen, oriéntanse cara á man de obra barata que ofrece a China pos maoísta, e o “chinamérica” aparece como unha alternativa aos “petrodólares” para sacar ao imperialismo ianqui da crise.

Este proceso vese alimentado pola entrada de capital fresco tras o acordo entre o réxime Chinés e o imperialismo británico para recuperar a soberanía sobre a praza financeira que é Hong Kong; baixo o rótulo “un país, dous sistemas” o imperialismo tiña unha porta de entrada inversionista en China e o nacente capital chinés atopaba unha vía de financiamento importante.

Da mesma maneira que os “petrodólares” permitíralles pasar o mal grolo da derrota do Vietnam e as súas consecuencias económicas, “chinamérica” foi un sopro de aire fresco achegando man de obra barata para poder reducir o valor da forza de traballo, e así recuperar a taxa de ganancia. O imperialismo ianqui, e non só eles, fixeron un verdadeiro desembarco de empresas deslocalizadas que permitiu, por exemplo, que en China houbese un transvasamento do campo á cidade de 800 millóns de seres humanos.

O fin da alianza chamada “chinamérica”

Este “acordo” entre a gran potencia norteamericana e o estado chinés capitalista, chamado “chinamérica” rompeu cando o yuan foi aceptado na “elite” das divisas, compartindo rango co dólar, o euro, líbra e o iene.

A hexemonía do dólar a través dos “petrodólares” e o seu papel no comercio mundial dáballe a Estados Unidos unha posición vantaxosa no plano internacional, xa que lle permitía ter frecuentes déficits orzamentarios, incorrendo en gastos extraordinarios que eran cubertos coa emisión de moeda. Así mesmo, como país emisor non asume os custos asociados á conversión da súa moeda por outras, dado que a maior parte do comercio mundial móvese en dólares. Segundo estimacións, só por este mecanismo monetario a EE UU aprópianse, sen despeitearse, do 6% do PIB mundial que vai ás arcas norteamericanas.

O crecemento da economía chinesa a partir de finais do século XX deu vigor á súa moeda, o que incrementou o seu valor respecto do dólar estadounidense. Isto sitúa á divisa chinesa como unha posible alternativa para utilizarse como reserva a global. A partir da década de 2010, o goberno chinés ha impulsado medidas orientadas á internacionalización do yuan como parte da súa expansión polo mundo. Estas medidas inclúen a presenza dos bancos chineses nas principais prazas financeiras do mundo, así como a realización de acordos de respaldo monetario mutuo con varios países. Así mesmo, o FMI incluíu ao yuan na canastra de DEGs (Dereitos Especiais de Xiro) en outubro de 2016, que representan unha moeda global apoiada, na súa orixe, polo dólar estadounidense, libra esterlina, o iene xaponés, o marco alemán e o franco francés. Estas dúas últimas foron substituídas polo euro a partir de 1999. O yuan pasou a ser a terceira divisa con maior peso dentro da canastra, cun 10,92% do total, tras o dólar e o euro, e por encima do iene e libra.

É obvio que mentres a EE UU e China xogaban ligas diferentes, un como “dominante” e a outra como “dominada”, a “chinamérica”, non había conflitos entre eles. Pero no momento en que o “dominado” pasa a xogar a mesma liga, a da “elite” monetaria, acábanse as bobadas. Outubro de 2016 é unha data clave para entender o presente e o futuro, pois foi cando o imperialismo ianqui o momento no que tivo que aceptar un novo competidor por un mercado mundial reducido pola crise do 2007 / 8. “Eramos poucos e pariu a avoa”, di un refrán español.

Os EE UU perderon a capacidade de definir as liñas mestras da economía mundial a través do uso unilateral da súa moeda, o dólar. Cada movemento ten que estar coordinado coa Unión Europea, con Xapón e con China. Como a economía capitalista baséase na falta de planificación e nas leis de mercado, é obvio que esta situación só pode agravar as tensións políticas, e como pasaba co “anel de poder” de Sauron, que foi creado para dominalos a todos, só a forza determinará cal é a moeda que asume o papel dese “anel de poder”.

Até agora é o dólar, pero a tendencia nas relacións internacionais é á baixa; cada vez máis países establecen as súas relacións comerciais en euros ou yuans, comezando pola mesma China, deixando á marxe ao dólar. A internacionalización do capital chinés a través do plan da “nova ruta da seda” é a presentación de credenciais do imperialismo chinés ao papel de potencia hexemónica, que aínda non está resolta: a EE UU non vai ceder o seu papel “caballerosamente”.

O caso ruso e o acordo de Xangai

A restauración do capitalismo en Rusia prodúcese sen ningún control estatal; a URSS colapsa, e ante a inexistencia dunha dirección revolucionaria, a “cárcere de pobos” que era se subdivide até o infinito nun proceso atizado polas potencias imperialistas capitaneadas por Alemaña e en alianza cos ex burócratas, que ven grandes oportunidades de lucro na apropiación das riquezas rusas e a explotación dunha man de obra barata e altamente cualificada.

Pero a nacente burguesía rusa ten unha ferramenta de negociación co imperialismo que non ten ninguén máis no mundo salvo os USA, un potente exército e armamento nuclear, ademais de 4000 km comúns coa outra potencia emerxente, China. Isto dálle unha localización específica no “concerto” das nacións.

Como digo máis arriba, se estes procesos déranse noutras circunstancias históricas, tanto China como Rusia estarían condenadas a ser semicolonias; pero non, déronse nun momento determinado pola decadencia da potencia hexemónica dos últimos 80 anos. E isto cambia o guión da película. Paralelamente a este retroceso dos EEUU e a eterna crise “existencial” da UE (máis que unha alianza comercial, menos que un estado unitario), China e Rusia van entrando polos ocos no mercado mundial, creando o que a burguesía alemá chamaba nos anos 30, o seu “espazo vital”.

A Rusia de Putin, en concreto, pola sua economía non é unha potencia mundial con aspiracións hexemónicas -a súa economía non llo permite-, é imperialista respecto do seu "espazo vital", as repúblicas ex soviéticas, Siria, Cuba, que son as súas semicolonias. Só por este motivo, Rusia é unha potencia imperialista -ten semicolonias-, de segunda división, como é o Estado Español, Italia, ... . Embora non pertencer ao club dos hexemónicos (EEUU, China, Alemaña ou Xapón), polo seu poderío militar pode aspirar a iso.

A OCS e a “nova ruta da seda”

Entre China e Rusia impulsaron o que se chamou no seu momento o “grupo dos cinco de Xangai” (China, Rusia, Kazajistán, Kirguizistán, Tadxiquistán e Usbequistán), a Organización de Cooperación de Shanghái (OCS) fundada o 15 de xuño de 2001. Desde a súa creación, a organización expandiu-se a nove estados; con India e Paquistán, uníndose en xuño de 2017, e Irán en setembro de 2021.

A OSC supón un acordo nas máis diversas materias, desde a Cooperación en materia de seguridade, realizando manobras militares conxuntas, Cooperación económica ou Cooperación cultural. A OSC constitúe un polo imperialista de referencia alternativa para todos aqueles países do “sindicato” de agraviados polo imperialismo euro norteamericano (Cuba, Venezuela, Nicaragua, África, etc.).

Á calor deste acordo, o capital chinés fixo a súa presentación na area internacional coa Iniciativa da Franxa e a Ruta, máis coñecida como a “nova ruta da seda”, que non é outra cousa que a manifestación concreta da necesidade do capital chinés de atopar novos mercados nos que investir, en busca dunha rendibilidade que nas súas fronteiras está a baixar.

Acumularon preto de 3 billóns de euros en divisas, teñen un potencial industrial que os converteu na 2ª economía do mundo, ... A guerra comercial desatada pola EE UU está a afectarlles, e teñen que buscar outros mercados onde investir ese capital e onde vender as mercadorías que ían destinadas aos EEUU. Ningún capitalista cun mínimo de sentido común pode admitir que todo ese capital e esa forza interna industrial quede ociosa: a lema do capitalismo é claro, “camiña ou rebenta”.

China non é unha excepción: o proxecto da NRS é o da internacionalización definitiva chinesa, que até agora era do 20% do seu PIB, fronte ao 50 ou 60% outras economías moito máis internacionalizadas (Alemaña, Xapón) (Piketty, Capital e Ideoloxía); xa non como receptora de investimentos, senón como exportadora de capital.

Cando o goberno de Xi propúxoa ao mundo, comprometeuse a un investimento global de 1.4 billóns de dólares en infraestruturas e préstamos; dos que 300 mil millóns eran para o 2015. Ademais, este investimento incluía a contribución de 40 mil millóns para o Fondo da Ruta da Seda, e un capital inicial de 100 mil millóns para o Banco Asiático de Investimento en Infraestruturas (especial da Vangarda do 2017, Todos os Camiños conducen a Beijing)

O proxecto impulsado ten derivacións noutras partes do mundo, como a construción dunha nova canle entre o Atlántico e o Pacífico en Nicaragua, en competencia ao de Panamá controlado pola EE UU. No 2017 xa se sumaron a 64 estados do mundo, entre eles a Unión Europea e Rusia.

A Nova Ruta da Seda, supón a creación dunha franxa económica desde China até Europa, que non se cingue ás rutas terrestres, senón con variacións marítimas que está a modificar alianzas políticas, como a instalación de portos en Paquistán, vello aliado da EE UU. O proxecto inclúe a creación dun “colar de perlas” de portos, infraestruturas costeiras e bases militares que van de Asia a África Oriental, até o Mar Mediterráneo. Neste camiño, o capital chinés xa se fixo co porto grego do O Pireo e outro en Sires, ao sur de Portugal -quen xa emite débeda publica en yuans-, como porta de entrada na Unión Europea.

A creación de dúas vías, a terrestre e a marítima, están relacionadas como vía comercial, e teñen como data tope o 2049, centenario da revolución chinesa. Todo un símbolo para o pobo chinés, posto que foi cando se liberou de todas as ataduras coloniais dos dous últimos séculos, da británica, da xaponesa, da francesa. Non se pode obviar que foi a revolución de 1949 a que sentou as bases para o desenvolvemento industrial chinés, ao destruír definitivamente as estruturas políticas e económicas anquilosadas da vella Chinesa imperial. Posteriormente, a restauración do capitalismo en China tivo unha continuidade institucional ao redor do Partido Comunista, que deu un verdadeiro “salto adiante” na súa integración no mundo capitalista coa derrota do pobo en Tiananmén.

É a consecuencia lóxica da política de Deng Tsiao Ping, quen tras imporse nos 80 á chamada “banda do catro” que defendían a ortodoxia burocrática maoísta na loita pola herdanza de Mao, supuxo a destrución dos freos do proxecto de reconstrución capitalista, ao crear as zonas francas onde os imperialismos puideron investir a pracer.

Pero Deng, como a burocracia do PCCh eran conscientes -tiñan na memoria o pasado recente do colonialismo europeo e a “diplomacia das canoneiras”, das guerras o opio do século XIX- que ou controlaban o proceso desde o aparello, ou volverían ser carne de coolie, que era como se coñecían os emigrantes chineses na EE UU do século XIX. Abriron as portas ao imperialismo, se, pero mantiveron o control estrito da industria pesada e a banca, que seguen sendo estatais, e a través dos cales marcan os ritmos da economía chinesa. Tan é así, que seguen facendo plans quinquenales, e deixan pouco ao albur da “man escura do mercado”.

En resumo: socialismo ou barbarie

A 30 anos da restauración do capitalismo nos estados obreiros, o modo de produción capitalista é o absoluto dominador das relacións sociais no século XXI, e as contradicións e as pantasmas que crían haber exorcizado rexurdiron con máis forza que nunca, as guerras e as revolucións.

A decadencia do imperialismo hexemónico, o estadounidense, deu paso a unha nova loita entre as potencias imperialista por “unha nova repartición” do mundo. Ou a clase obreira é capaz de construír o programa da revolución socialista adecuado ás novas condicións, ou o capitalismo imperialista sumirá ao mundo na barbarie. Non hai outra disxuntiva intermedia.