Tiven a enorme fortuna de vivir a miña infancia no Casco Vello de Vigo, alá polos anos 70. Nacín na mesma rúa dos Poboadores, a empinada costa que discorre baixo o magnífico mirador do Paseo de Alfonso XII. Non fai falta ser moi observador para atopar alí un exemplo nítido da fronteira que nos 80 comezou a separar a cidade moderna do barrio antigo condeado a sucumbir

Tiven a enorme fortuna de vivir a miña infancia no Casco Vello de Vigo, alá polos anos 70. Nacín na mesma rúa dos Poboadores, a empinada costa que discorre baixo o magnífico mirador do Paseo de Alfonso XII. Non fai falta ser moi observador para atopar alí un exemplo nítido da fronteira que nos 80 comezou a separar a cidade moderna do barrio antigo condeado a sucumbir. Foi aquel un fenómeno triste e de gran impacto na veciñanza que, ao meu entender, nunca recibíu a atención que merece.

Moitos lles contarán que a brusca deterioración da zona histórica era inevitable. As novas necesidades deixaban aquelas vivendas e dotacións obsoletas e a extinción parecía lóxica no poderoso foco industrial vigués, ao que a nova economía lle reclamaba profundos cambios. Ese foi o argumento que daquela demos por bo. Hoxe, en cambio, cóstame crer que alguén considerase aquel abandono urbanístico programado unha opción razoable.

Para comezar, asegúrolles non había no meu barrio unha comunidade na miseria nin unha forma de vida en declive. Ao contrario, en moitas das súas rúas prosperaba un colectivo vibrante, ben inserido na cidade e cuns hábitos tradicionais que reforzaban a autonomía e a cohesión dos habitantes. A agonía do lugar foi o resultado do desmantelamento, non da selección natural. Próbao o feito de que non houbese ningún intento institucional por reformular ou conservar a estensa zona antiga ata varios anos despois, cando xa era tarde. A norma viña sendo destruír para construír e non moita xente sabe que só o movemento veciñal lograra deter un pouco tempo antes a completa eliminación da rúa da Ferrería. Cuadricular o territorio urbán en benefizo dun metabolismo comercial, a zonificación xerarquizada e a priorización do transporte individual xa era a principal ameaza para os entornos tradicionais, pero naquel país famento de cambios as forzas vivas atoparon vía libre para executar o plan.

Moitos lles contarán que a brusca deterioración da zona histórica era inevitable. As novas necesidades deixaban aquelas vivendas e dotacións obsoletas e a extinción parecía lóxica no poderoso foco industrial vigués, ao que a nova economía lle reclamaba profundos cambios. Ese foi o argumento que daquela demos por bo. Hoxe, en cambio, cóstame crer que alguén considerase aquel abandono urbanístico programado unha opción razoable

Serviunos de pouco vivir pegados ás áreas céntricas da urbe ou á beira dun dos portos máis relevantes de Europa. Baixo a óptica dos novos visionarios o noso espazo era tecido morto. Non lles estrañe a miña indignación cando hoxe non lle choran un euro á reinvención do Barrio do Cura e levan uns anos adecentando as rúas desertas da zona vella para satisfacer a turistas e propietarios con poder adquisitivo. Os coidados que non recibimos os modestos nativos dos 70 recae agora nunha carcasa pintoresca e valeira de xente.

Aínda haberá quen defenda que o éxodo dos habitantes da zona vella puido resultar desproporcionado, pero acordouse polo seu ben. Como se desprazar veciños a un improvisado polígono residencial bastase para colocalos automaticamente fóra da órbita da pobreza. Por suposto, esta preocupación non era a que tiñan na cabeza aqueles tecnócratas centrados en debuxar avenidas e edifizos para sacar partido á expansión urbana. O desinterese foi tal que nin planificaron solucións para os centos de veciños condeados a permanecer naquela paisaxe desmantelada e sen alma.

Se somos sinceiros, tampouco os propios afectados pareciamos moi conscientes do que estabamos perdendo. Por exemplo, a economía informal propia da zona dáballe alternativas a moita xente dos nosos barrios. Cando as prestacións sociais aínda non existían, viúvas, parados ou persoas sen profesión estable dispuñan de variados empregos portuarios e podían desenvolverse con relativa solvencia ao contar con humildes casas a prezos moi asequibles. Como mínimo, habería que poñer en cuestión o benefizo de trasladarse a un piso de protección oficial a cambio de alonxarse do ambiente socioeconómico no que un leva decenios desenvolvéndose. De feito, alí vivían, en aceptables condicións, operarios, dependentes ou profesionais liberais que, en xeral, prestaban servizos no propio Vigo, moi cerca das súas vivendas. E, por suposto, non cabe discusión sobre a benefizosa proximidade do porto para os que integraban o sector estrela, a pesca e as empresas auxiliares. Podería citar de memoria patróns de pequenos barcos, mariñeiros, traballadores de astaleiros e peixeiras en cada portal da miña rúa. 

Non había no meu barrio unha comunidade na miseria nin unha forma de vida en declive. Ao contrario, en moitas das súas rúas prosperaba un colectivo vibrante, ben inserido na cidade e cuns hábitos tradicionais que reforzaban a autonomía e a cohesión dos habitantes. A agonía do lugar foi o resultado do desmantelamento, non da selección natural

Insisto en que a nosa realidade non era sombría, nin moito menos. Naquelas maltreitas rúas bulía a vida e medraban redes de afectos e de solidariedade plenamente satisfactorias. Aquela colectividade podería dar leccións de civismo e diversidade ao actual Vigo dos delirios consumistas e das luces navideñas que poden competir coas de Niuyor. Non sabería describir aquí a riqueza social do meu barrio, pero hoxe admírome do grao de cooperación e confianza que reinaba entre nós. Basta con pensar na forma en que encarabamos alí a pobreza. Recordo como os veciños pobres que ocupaban quioscos ao pé do mirador eran mantidos pola solidariedade veciñal; recordo aos rapaces que residían nas infravivendas da Barroca a compartir xogos e afectos cos demáis compañeiros sen que ningún de nós prestase atención á súa orixe ou ás súas circunstancias. A colaboración e a integración dábanse sen aspaventos, e grazas a iso lograbamos convivir, porta con porta, traballadores do mar, inmigrantes do interior galego, estranxeiros de paso, exprostitutas, viúvas de mariñeiros, rentistas ben situados… Proben a encaixalos hoxe na mesma ubicación. 

O triste destino da miña paisaxe de orixe foi converterse nun decorado deprimente de hostaleiros piratas, casas ruinosas, tráfico de drogas e anciáns sen recursos. Eu aínda estou esperando que aporten argumentos contrastados para xustificar a eliminación daquel entrañable mundo que me acolleu de neno

En calquera caso, chegados os 80 todo ocorreu de repente. Un bo día, miramos arredor e a maioría xa non estaba. Non lembro ningunha queixa, ningún debate. Os medios de comunicación debían andar ocupados coa transición política, co soño europeo ou coas boubarías da movida, pero tampouco o conxunto da cidadanía viguesa pareceu prestar atención ningunha á perda do hábitat dos seus veciños máis desfavorecidos. Estaba claro que na modernidade non quedaba oco para aquel enorme cascallo de pedra polo que vagaba unha clase irrelevante. 

O triste destino da miña paisaxe de orixe foi converterse nun decorado deprimente de hostaleiros piratas, casas ruinosas, tráfico de drogas e anciáns sen recursos. De cando en vez alguén moléstase en dedicarlle unha análise retrospectiva ás industrias navais desmanteladas ou a terrible praga da drogadicción que acabou de aniquilar o Casco Vello. Pero eu aínda estou esperando que aporten argumentos contrastados para xustificar a eliminación daquel entrañable mundo que me acolleu de neno. Mentres tanto, quixera deixar aquí constancia da valiosísima herdanza que recibín dos meus veciños. Polo menos saiban vostedes que, despois de moitos anos, gardo un enorme afecto por aqueles carismáticos e dignos poboadores que ninguén botou en falta.