En relación aos aranceis de Donald Trump pode resultar oportuno facer algunhas matizacións sobre a novidade dunha medida deste tipo por que non é tal. Non estamos diante da primeira vez que Estados Unidos para resolver a súa propia crise adopta de forma unilateral unha medida de impacto mundial con efectos negativos para o resto dos países. Hai precedentes moi notorios
Cando se levan pouco mais de 100 días dende que Donald Trump regresara a Presidencia dos Estados Unidos e logo de que adoptara unha serie de medidas con impacto internacional como, por caso, os aranceis para practicamente todo o mundo agás Rusia, Cuba e Corea non resulta ariscado afirmar que as incertezas sobre u futuro inmediato na economía mundo son hoxe mais grandes que onte pero poida que menos que mañá.
En relación aos aranceis de Donald Trump pode resultar oportuno facer algunhas matizacións sobre a novidade dunha medida deste tipo por que non é tal. Non estamos diante da primeira vez que Estados Unidos para resolver a súa propia crise adopta de forma unilateral unha medida de impacto mundial con efectos negativos para o resto dos países. Hai precedentes moi notorios.
O final do sistema do patrón ouro
Durante a presidencia de Richard Nixon e para facer fronte a estanflación -estancamento e inflación- e os déficits comerciais que levaran a que diminuíran as reservas de ouro dos Estados Unidos -unhas reservas que durante décadas permitiran mantelo dólar dentro do sistema de patrón ouro e con convertibilidade fixa: 35 dólares a onza de ouro-, ao tempo que medraban as dos seus acredores, como por caso o Xapón, a administración estadounidense decidiu pechar “a fiestra do ouro” e suspender a convertibilidade do dólar co gallo de defendelo dos especuladores estranxeiros. Esta medida (1.971) supuxo poñer fin ao sistema monetario xurdido de Bretton Woods (1.944) que durante décadas mantivera, entre os países integrantes do FMI (Fondo Monetario Internacional) un tipo de cambio fixo fronte ao dólar, a única divisa convertible por ouro, para pasar a un sistema de tipos de cambio flotantes pero mantendo como divisa hexemónica ao dólar do que Estados Unidos seguiu sendo o único emisor. Unha medida que provocaría desequilibrios monetarios, que as bolsas se fundiran, se entrara nunha senda con elevados endebedamentos e fases de inestabilidade monetaria que deterioraron enormemente as relacións comerciais en Occidente e abriron a porta a crises financeiras recorrentes por mor do auxe da especulación. Por outra parte as medidas que acompañaron ao “peche da fiestra do ouro” tal como a conxelación dos prezos, os salarios, os beneficios e a redución do gasto público castigaron duramente os empregos e os salarios dos traballadores e dispararon as débedas o que abriría a porta as crises de comenzo do século XXI. Foi o final dos gloriosos trinta anos que seguiron ao II guerra mundial. En definitiva un golpe a economía mundial moito mais duro e daniño que o intenta agora Donald Trump.
A liberalización financeira: a porta aberta a especulación
Décadas mais tarde outro presidente dos Estados Unidos agora demócrata, Bill Clinton, culminaría a desregulación financeira iniciada durante os mandatos de Jimmy Carter e Ronald Reagan. O 11 de novembro de 1.999 a administración estadounidense aprobaría a chamada “Lei de modernización dos servizos financeiros (GLBA)”, que derogaba a anterior lei Glass-Steagall de 1933, quen fixara controis a actividade financeira ao prohibir que un banco puidera actuar o mesmo tempo como banca comercial e banca financeira algo que, na practica, supuxo impedir que un banco utilizara os aforros dos seus clientes para especular e que eses se destinaran mais financiar o consumo das familias e a actividade produtiva das empresas que a outras actividades non produtivas. Una dinámica que cambiaría coa aprobación da GLBA.
Esta lei facilitou que os bancos prestaran moita mais atención as actividades financeiras o que, pola carácter das mesmas, se abrira a porta a unha especulación financeira que tería a súa primeira manifestación crítica na chamada “crise das hipotecas” con un incremento disparado das débedas privadas pero que foi continuada por unha serie de crises financeiras recorrentes por mor das prácticas especulativas duns bancos que abandonaron as actividades comerciais para centrarse en operacións financeiras de moi elevado risco. Elevados riscos derivados dunhas prácticas bancarias apoiadas nun excesivo apalancamento, no desenrolo de actividades realizadas fora de balance que supoñen elevadas débedas, a creación da chamada “banca na sombra” e a multiplicación dos produtos derivados todos de carácter especulativo. Practicas que, como sinalaba anteriormente, provocaron a explosión das débedas privadas e abriron a porta ás crises financeiras recorrentes das últimas décadas que explican a actual onda longa recesiva.
Os aranceis de Donald Trump. os seus obxectivos
Pero volvamos aos los aranceis que, inicialmente, Donald Trump intento implantar urbi et orbi. Compre empezar sinalando que esta estratexia comercial ten dous obxectivos moi claros. Por unha parte recuperar o tecido empresarial propio castigado polas deslocalizacións e ao tempo aproveitar o incremento de recursos públicos derivado dos novos aranceis para implantar unha reforma fiscal centrada nunha baixada dos impostos.
En relación ao primeiro obxectivo a Administración Trump espera que os novos aranceis convenzan as empresas estadounidense, que se trasladaron o Sur global -moitas delas a China- buscando aproveitar tanto a liberdade de movementos do capital que a mundialización liberal permite como as vantaxes comparativas derivadas de salarios moito mais baixos, de que volvan aos Estados Unidos e así reconstruír unha industria manufactureira moi danada. En termos macroeconómico esta estratexia busca que diminúan as importacións, medren as exportación, se corrixan os déficits comerciais crónicos, medre a produción nacional e se cree emprego todo elo sin que o dólar, que se depreciaría, deixe de seren a a moeda de reserva global. Uns resultados que, a pesar diso, van a depender tanto da resposta dos demais países, moi en especial os do Sur global, como da vontade das propias empresas estadounidenses alí cubicadas. Segundo o profesor Antón Costa estariamos diante dunha nova e mais actual versión do “conto da leiteira”.
Resulta moi dubidoso que os aranceis consigan que as grandes empresas estadounidenses que se trasladaron, por caso, a China -Apple, General Motors, Nike, Walmart, Microsoft, Starbuck, Adidas, Coca-cola...- pechen as súas fabricas nese pais e volvan aos Estados Unidos
A resposta internacional
En relación a resposta dos demais países, con atención especial a China por mor do seu enorme potencial comercial, pero que a pesar diso ven de reducir considerablemente a súa cota de mercado cos Estados Unidos (do 40% ao 18%), sinalar que neste caso non parecera que as medidas arancelarias proteccionistas colleran de sorpresa as autoridades chinas quen, moi polo contrario, demostran estar moi preparadas dadas as rápidas e eficaces medidas tomadas. Así ademais de impoñer os seus propios aranceis (34%) os produtos importados dos Estados Unidos -solla e porco-, fixar restricións a determinadas exportacións estratéxicas (“terras raras” esenciais para semicondutores e sistemas de defensa e das que China controla mais do 90% da capacidade mundial de refinamento) e avaliar a 11 empresas estadounidenses como non fiables pola su cooperación con Taiwan (“a comunidade internacional debe responder o goberno disfuncional dos Estados Unidos usando os dereitos compensatorios, ou sexa impoñendo aranceis e gravando as multinacionais estadounidenses” Joseph Stiglitz) tomaron outro medida de enorme impacto.
Así e considerando acertadamente que os intercambios non so se circunscriben a balanza comercial senón a de servizos e de capitais nas que Estados Unidos presentan uns balances positivos decidiron actuar sobre esta última tendo en conta que, hoxe por hoxe, é o centro do comercio internacional. Asi poñendo o foco na enorme débeda estadounidense (32,5 billóns de dólares: 121% do PIB), que Estados Unidos financia en base a elevada cotización dos seus bonos, as autoridades chinas acordaron actuar sobre estes aproveitando a enorme reserva dos mesmos no seu poder (segundo o Tesouro americano alcanza o valor de 761.000 millóns de dólares). Un actuación que consistiu en, como aviso, lanzar ao mercado un volume importante de bonos do Tesouro estadounidense o que fixo baixala súa cotización -por primeira vez en moito tempo as axencias de cualificación castigaron aos bonos estadounidenses- o que tivo como consecuencia que se encareza (inicialmente un 4,5%) o financiamento da débeda -Estados Unidos ten que pagar mais pola súa débeda o que debilita a súa posición negociadora- e que se desestabilizarán os mercados financeiros estadounidenses -co risco de que os bonos poden deixar de ser un valor seguro-. Un golpe ben pensado e medido que obriga a Donald Trump a recoller velas e a negociar pero nunhas condicións moi distintas ás que en plan tafur proclamara de “vanme bicalo cu”. O que parecía unha ofensiva converteuse pronto nun repregue, o que buscaba mostrar unha posición de forza o que realmente mostrou foi unha situación de debilidade.
Centrándonos en España hai que facer unha referencia positiva a iniciativa do Presidente do goberno español, Pedro Sánchez, de sondar o ampliar as relacións comerciais con China, Vietnam e a India
Os aranceis de Trump e a súa eficacia
Por outra parte resulta moi dubidoso que os aranceis consigan que as grandes empresas estadounidenses que se trasladaron, por caso, a China -Apple, General Motors, Nike, Walmart, Microsoft, Starbuck, Adidas, Coca-cola...- pechen as súas fabricas nese pais e volvan aos Estados Unidos. Por que?, por unha razón moi sinxela. Estas grandes empresas trasladaron as súas instalacións non por razóns comerciais senón polos moito menores custos salariais, un traslado que supuxo grandes investimentos e agora resulta dubidoso que estean dispostos a perder eses investimentos, facer outros novos nos Estados Unidos e afrontar uns salarios moito mais elevados que lle farían perdelas vantaxes competitivas adquiridas. Cando ademais non hai certezas da estabilidade e duración desas decisións como por caso estamos vendo nos sucesivos vaivéns da Administración Trump cos aranceis.
Neste marco son fundadas as dúbidas sobre a eficacia desta política arancelaria que de manterse e a nivel dos Estados Unidos afectará aos prezos interiores con un despuntar da inflación (que castigará ao consumo e o investimento), unha caída da demanda interna, un aumento do desemprego e unha posible recesión económica (“os aranceis traerán mais inflación e un menor crecemento” J. Powel, presidente da Reserva Federal, “os aranceis farán subilos prezos e desacelerala economía” J. Dimon presidente de J.P. Morgan Chase)). A nivel do comercio internacional o que estamos vendo e que os países que podían sentirse mais afectados móvense na procura doutros mercados como sucede con China que ven de iniciar un proceso de ampliación das súas relacións comerciais con Brasil e outros países latinoamericanos -México, Colombia- e do Caribe así como europeos -Turquía, Hungría- o que lle permitirá cubrir as novas necesidades de produtos básicos. Centrándonos en España hai que facer unha referencia positiva a iniciativa do Presidente do goberno español, Pedro Sánchez, de sondar o ampliar as relacións comerciais con China, Vietnam e a India.
Polas razóns apuntadas e a espreita das novidades que se vaian producindo son inevitables, e ben fundadas, as incertezas sobre o impacto real dos aranceis estadounidenses (“hai tantos erros neste enfoque que é difícil saber por onde empezar” P. Krugman). Seguramente que o comercio internacional se vexa afectado polo impacto desas incertezas (“a incerteza é alta” J. Powell), con posibles parálises de cadeas de subministros e con prezos disparados, “un choque equiparable ao da pandemia” (Bem Golub. Universidade de Northwestern, Chicago). De momento as relacións cos habituais socios comerciais dos Estados Unidos están tocadas na súa confianza (a Unión Europea presentou diante da OMC unha queixa contra os novos aranceis dos Estados Unidos) e, como sinala Paul Krugman, os aranceis “farán que sexa moi difícil dar marcha atrás” nesa desconfianza. Como opinión final recollo de novo a de Antón Costas que pensa “que os erráticos aranceis de Donald Trump acelerarán o declive económico, político e moral de Estados Unidos. Como sucedeu noutros imperios, o americano está ameazado de derrube pola neglixencia das súas elites políticas e económicas”.
Movementos no taboleiro internacional
Na segunda semana destes mes de maio China e os Estados Unidos anunciaban un acordo para rebaixar os seus aranceis recíprocos durante 90 días, asi mesmo acordaban establecer un mecanismo permanente de consulta. Cales serán os pasos seguintes?
Mentres escribo este artigo teñen lugar movementos no taboleiro internacional que poñen en evidencia como os aranceis de Donald Trump están atopando moitas barreiras algunhas das cales se apuntan en este artigo e que, en termos xerais, confirman as incertezas sinaladas. Confirman tamén que os intentos daquel de impoñer unilateralmente os seus criterios non van a ter éxito e que a negociación virá inevitable. Isto non quere dicir que a guerra arancelaria (“a guerra comercial mais parva da historia” segundo o Wall Street Journal) este chegando ao seu fin, nin moito menos, teñamos en conta que os retrocesos de Donald Trump son mais debidos ao impacto nos mercados financeiros, en concreto no mercado dos bonos o que afecta ao crédito e, xa que logo, ao investimento e ao consumo interiores que aos problemas para implementar os seus aranceis.
Na segunda semana destes mes de maio China e os Estados Unidos anunciaban un acordo para rebaixar os seus aranceis recíprocos durante 90 días, asi mesmo acordaban establecer un mecanismo permanente de consulta. Cales serán os pasos seguintes?
