A aceptación pública dos pais de Andrea da finitude, no contexto de grave doenza da súa filla de 12 anos, veu amosarnos mais unha vez a lagoa entre as leis que visan facer que a vida remate nas mellores condicións posibles, a singularidade de cada historia persoal e a persistencia de prácticas e actitudes médicas inaceptables. As derradeiras semanas de setembro asistimos a como a teimosía de non aceptar a finitude das persoas (a vida non é a humanidade) obrigou a unha familia a apelar á lei para reclamar o dereito que asistía á sua filla. Que se teña plantexado esa reflexión mesmo non tratarse dun caso específico de eutanasia, tira da gabeta visar se na nosa sociedade madurou o tema do fin da vida, a morte asistida e a eutanasia. Aliás, o que tamén ficou de relevo é que a imposición de tratamentos absurdos ou desproporcionados que só alargan o padecemento conforman o substrato biopolítico e a estatalización do biolóxico (Foucault) nas prácticas médicas. Unha praxe só entendíbel desde criterios ideolóxicos que sacralizan a núa vida por riba da procura do ben da persoa. Os pais e a nena tiveran que se expor nos medios de comunicación, forzando a intervención xudicial, para que o equipo médico actuara segundo criterios acordes co devalar da saúde da nena, afectada dunha doenza neurodexenerativa. Por mor da xudicialización, no mes de xullo impúñase a alimentación artificial malia estar a contravir o propio criterio da familia.

A presión dos media e da crítica precipitou que o siso se impuxer, deixando que a nena Andrea puidera morrer en paz no colo da súa familia. Porén, esa familia tivo que se expor con grande dignidade aos media e ao sistema xudicial, sumando ao padecemento dos derradeiros días a carga que supón ocupar a centralidade dun debate mediático caracterizado por ser pouco informado mas intenso cando se reaviva -non sempre coa humildade e sensibilidade que se precisa- proliferando etiquetaxes e aldraxes de todo tipo á petición dos pais, confundindo eutanasia coa retirada de tratamento ou que retirarlle a alimentación era “matala”. Todo moi confuso, criminalizador e a mantenta, até o punto de que no debate xerado se cualificou de “eutanasia” o que non o é. Lamentábel e vergoñoso.

Antes de máis, cómpre debullar que rexeitar un tratamento- sexa ou non de soporte vital (respiración, hidratación ou alimentación) é lexítimo e está amparado no marco legal hogano vixente en Galiza e no estado español. No contexto dun estado non confesional responsábel dos dereitos humanos non se precisa afortalar unha xerarquía de valores. Como ten afirmado Hans Jonas, hai un paradoxo ao debater o dereito de morrer, encanto a maior parte da loita polos dereitos humanos foi realizada na procura do recoñecemento do dereito á vida, que estaría no topo. Porén, perdura a concepción que o filósofo Michel Onfray ten denunciado a raíz do debate na Francia sobre o fin da vida: a concepción de "poder salvífico da dor" relacionado coa visión católica da vida e da teoría subxacente de coidados paliativos na que acaba por prevalecer o dereito á vida como dereito absoluto maior que a liberdade e da que derivan os outros dereitos sociais. No entanto, o desenvolvemento último da medicina é quen de impedir a morte cando non hai cura. Mais do que unha cuestión teórica é mesmo unha cuestión práctica que insire a “morte digna” como unha das alternativas, entre as mellores condicións posíbeis, para o fin da vida.

Rexeitar un tratamento en calquera fase - quer ao non inicialo, quer pedindo a súa retirada cando xa está en curso- é un dereito do paciente a reapropiarse da propia vida até na morte e dos seus representantes legais se a persoa non se pode manifestar por si mesma ou non o manifestou antes atraveso das vontades anticipadas ou do testamento vital. Ao cabo, o que pediran os pais de Andrea foi que lle retiraran a alimentación artificial xa que alargaba un proceso irreversíbel que a facía padecer e vivir unha vida invivíbel. Esta alimentación artificial é un tratamento máis que se pode aceitar ou rexeitar e os pais da nena rexeitábano aceptando o final inelutábel da súa filla. Que a paciente acabe morrendo é efecto da doenza que lle furtou a posibilidade dunha vida plena, a mesma que lle barrou a posibilidade de que as funcións vitais se desenvolveran con plena autonomía.

A maquinización ou os tratamentos poden substituír determinadas funcións vitais, mas non sempre é este o vieiro acaido nen se poden aplicar a mantenta contra a vontade das persoas co fin único de adiar o inevitábel ou alargar unha vida a todo custo. Non se pode obviar que propia orixe e desenvolvemento dos cuidados paliativos alicerza desde o inicio na busca dunha mellor consideración da dor para obter alivio mesmo aínda coa posibilidade de acurtar unha vida de padecemento. O propio Onfray ten chamado atención sobre como paliativo lanza un veo no sentido etimolóxico de “palio”. Porén, o proxecto do coidado non tende a considerar non só a doenza, mas a persoa do paciente, se necesario, para a morte.  Respectando a decisión - malia a dificultade de ser aceptada polos profesionais – e se aquela afecta á sua conciencia, deberán retirarse do caso e delegalo a outro profesional da saúde, mas nunca impor o seu criterio sobre a persoa. Aquí poderíamos alargar o debate ao enxergar si para alén de aceitar o rexeitamento a un tratamento de suporte vital- que como vimos enriba non se pode pór en causa nin xurídica nin eticamente no estado español- sería desexábel modificar a lei para despenalizar a eutanasia na xeira de países como Luxemburgo, Bélxica ou Países Baixos. Quer dicir, agora si que se trataría propiamente da eutanasia, a posibilidade de que a persoa pida a indución directa da morte nun intre e lugar precisos, a través da administración dunha sustancia letal co fin de rematar cun padecemento inaturábel. Nestes países da nosa contorna tense desenvolvido unha regulación estrita dos requisitos que cómpre exixir e o procedemento para levalo a cabo.

De nos ater ao debate producido todo apunta a que malia a súa transcendencia ética e social, a maioría da cidadanía teno máis claro que os grupos de presión e os representantes políticos. Inaceptábel que a cidadanía, como outros temas nos que pode e debe decidir, non sexa interpelada adecuando a lei de acordo cos feitos –como vén de facer a Suíza- sobre a cuestión da eutanasia no canto de tornase simples artefacto ideolóxico ao servizo do control social cando interesa, para devolvelo á gabeta do esquecemento cando deixa de visibilizarse. Porén, casos que non transcenden aos media acontecen decote nos dispositivos de saúde.

Precisamos distincións máis sutís do que é e non é eutanasia e ir erradicando o práctica abusiva de determinadas prácticas médicas que aínda sendo inaceptables conforman un poder que non acepta a morte cando se presenta, tornándose ilexítimo testamenteiro autor da escolla do momento e circunstancia, cando a vida non debe ser preservada a todo custo. A esta luz, un poder que non atende a demanda de eutanasia porque non aceita a autonomía do paciente recoñecéndolle a autonomía da sua vontade.

Sen dúbida, o poder médico tende ao paternalismo, infantilizando tanto ao paciente como a súa contorna. Polo tanto, o só plantexamento de considerarmos o recoñecemento do dereito a decidir sobre a propia morte en plena posesión dos medios intelectuais subverte - mesmo cando non é unha opción padrón- as relacións sociais de poder na perspectiva de manter o menor tempo posíbel unha forma de control sobre a existencia e sobre o corpo xa que excede a relación tradicional entre médico e paciente, problematizando o status da función do médico na sociedade e na ética médica.

Malia as diferentes concepcións da vida, alén das diferenzas, todas as escolas filosóficas e espirituais salientan a necesidade do home e da muller de se prepararen para a morte e deixar a vida en boa consciencia, para construír momentos significativos de reqpropiación subxectiva cos seres queridos. Ao cabo, a posibilidade (poder ser) debe operar na subxectivación fronte a continxencia (poder non ser) para que emerxa a existencia e a vixilia da conciencia persoal. Pola contra, o que sobreviviría é a indiferente vida orgánica fronte o devalo do que existe no interior. As tecnoloxías médicas e a biopolítica acabaron por facer realidade o pesadelo dunha vida vexetativa póstuma á vida de relación, na expectativa do que Agamben define como a produción dunha supervivencia virtualmente infinita do orgánico, de separación do non humano do humano. Esta necesidade debería debullar vieiros, a escolla da aceptación e a escolla do momento da morte. Quer dicir, para falar franco, fronte aos restos inquisitoriais, a legalización da eutanasia.