En Xosé e os seus irmáns, Thomas Mann aposta por unha clara asunción da función educativo-civilizatoria que ten o mito. De maneira que se, tradicionalmente, se consideraba que o nacemento da cultura se sitúa na Grecia clásica, e da man do paso ao λóγος através da superación do aparello mítico (o μύθος); é no século XX cando se desencadea o proceso inverso: producíndose un xiro que desmantelou a eficacia da lóxica en aras da reivindicación da verdade, fóra de irracionalismos, que afinal posúe e en que se substenta o mito.
Xa o proclamou Wittgenstein, a ciencia di mentres o mito amosa. E, certamente, o imperialismo positivista da ciencia trabucouse cando igualaba a persoa á natureza. E equivocouse porque, simplemente, ao facer tal estaba a aplicar un método válido tan só para realidades repetitivas, nunca para as narrativas. O mito, embora, é quen de facer xustiza a aquilo que ten de inaprehensíbel a condición humana, encerrando e agachando en si, portanto, todos os enigmas que latexan no ser de homes e mulleres. E, porén, cando nun relato folclórico asistimos a como unha persoa –heroica, por suposto— realiza esta ou estoutra fazaña, mesmo enfrontándose a monstros ou situacións paranormais, evidentemente non se está respectando a lóxica, aínda que, pola contra, non se deixe de abandonar a racionalidade, que non se basea no cientifismo mais si o fai no real do punto de vista artístico.
Xa que logo, ao igual que ocorre na Arte, o mito vén ser un preve no que os seus ingredientes se resgatan da mesma pluralidade do mundo para, en derradeira instancia, transformar o azar en necesidade, creando deste modo a ficción nun espazo unitario no que se combina todo o circunstancial da experiencia humana segundo os canons da comprensión e a lexitimación
Non é estraño, por iso, que as persoas nos valeramos dos mitos para, explicándonos a nós mesmas, darmos resposta a interrogantes como as nosas xenealoxías, a de calquera comunidade humana, ou a fundación destas ou daquelas das nosas vilas e cidades; en suma, para explicar a mitoloxía da nosa identidade persoal común, algo que non deixa de colaborar estreitamente coa nosa obriga na construción narrativa da realidade. Xaora, non é nada desaxustado considerarmos que, como dicía Mann, o mito se presente como a propia representación artística da democracia.
Todos e cada un dos pobos do planeta teñen axustado a súa realidade segundo mitos moito variados
Todos e cada un dos pobos do planeta teñen axustado –e aínda o fan— a súa realidade comunitaria segundo mitos moito variados, seguindo un protocolo de transmisión tradicional que asegura que a súa esencia se basea en feitos e historias imbricados no máis profundo da verdade, non por indefiníbel menos durábel. E, claro, através dun proceso que confía cegamente no funcionalismo da exemplaridade e na forza do paradigmático, e que procura na audiencia unha identificación cara a situacións existenciais, esenciais e comúns para a persoa, mais sempre ampliadas cara a un escenario cósmico sen dúbida grandioso.
Deste xeito, no noso caso explicámonos por medio de fabulosas fundacións de núcleos de poboación que remiten a heroes como Noé, Teucro ou Hércules; falamos de vilas asolagadas e confiamos en que, tamén por caso, en Terra de Cervantes vive a ondina Carissia ou que os vellos señores e señoras da illa de Sálvora derivaban, como os mesmos emperadores do Cipango, dun ser fantástico máis real como a realidade da mesma Arte, a serea Marinha, a señora do mar de Arousa. Os nosos cabaleiros, tal que Pero Pardo de Zela, Tristán de Montenegro ou Pero Madruga, aínda seguen a cabalgar pola nosa xeografía nacional, e por iso consideramos, por iso cremos, que a alegría das súas historias revivificadoras non é outra cousa que unha chamada á construción comunitaria daquilo que nos falta: a resucitación da entidade
Os nosos mitos son coma nós mesmas: non se articulan por medio da súa repetición senón através do seu fluído
As creacións da liberdade humana sucédense fóra de ningunha marxe estabelecida ferreamente, lonxe da uniformización de calquera criterio e, en consecuencia, fóra de cinximentos temporais. E os mitos, os nosos mitos son coma nós mesmas: non se articulan por medio da súa repetición senón através do seu fluído, mercé a ondulacións artelladas e artelladoras da propia identidade humana. Esta, en definitiva, depende da mesma habilidade –humana, claro está— para crear un motivo axustábel, críbel en suma, ao mundo e para o seu, un motivo que ilumine o sentido do existir e que, non por acaso, lle outorgue á vida unha razón, unha explicación, un papel significativo dentro do seu conxunto.
De que falamos cando aludimos Peralvarez de Soutomaior, os Marinhos de Goiáns, a xacia Lubiñas? Falamos, así, de reconstrución, de reedificación, de restauración, de implantación dunha realidade arrebatada. Falamos de sombras, de tebras cabaleirescas. Falamos de homes e de mulleres rexas, sabias e fortes. Falamos de nós mesmas. Falamos de nós mesmos. Falamos de mitos. Falamos de patria. Hai algo máis lexítimo para unha comunidade que falar de si propia?
