“Por dous ou tres pacientes non me parece lóxico relacionar as denuncias coa austeridade”. Alberto Núñez Feijóo, Presidente da Xunta de Galicia

Esta terceira semana de abril arrancaba condicionada no nivel informativo, en certa medida, pola entrevista que Jordi Évole facía en diferido o domingo en prime time a Arnaldo Otegi, na cadea de televisión La Sexta. A magnitude da polémica xerada é algo desconcertante a estas alturas aínda que é perfectamente comprensible que todo o que xira ao redor do conflito vasco, mesmo estando en vías de resolución (cando menos nunha das súas principais e máis duras manifestacións, como foi a persistencia da loita armada de ETA), xere sempre crispación e polarización na opinión pública alén da dor causada pola lembranza así como polos irreparables efectos dunha grande traxedia colectiva como foi a provocada polo labirinto vasco desde as súas primeiras orixes e no seu desenvolvemento, moi especialmente nas dúas ou tres últimas décadas. Pero unha vez chegados a este punto, e sabéndose do activo papel que Arnaldo Otegi (xunto a moita outra xente de sensibilidades distintas, e mesmo opostas) desempeñou nas conversas preparatorias que desembocaron no proceso de paz, estraña un pouco o forte nivel de agresividade. Ou non tanto? Sobre todo cando, obxectivamente e cinco anos despois, a situación está moitísimo mellor en termos xerais. E para chegar a este punto facíanse imprescindibles movementos e decisións como as que Otegi adoptou e está levando a cabo desde dentro do espazo social do que é responsable, e principal referente.

Non se lle escapa a case ninguén que o que significou o exercicio da violencia política en Euskadi é aínda agora unha ferida aberta no conxunto da sociedade, con múltiples consecuencias enquistadas hoxe (desarme e desmantelamento de estruturas militares, situación dos presos, tratamento das vítimas de un e outro lado, conculcación de dereitos humanos en termos de torturas e dispersión…) que determinan a calidade do debate público afastándoo dun escenario de plena normalidade democrática¹, e que van incluso moito máis alá da dimensión estritamente política do fenómeno. O cal non é, en ningún caso, exclusivo da nosa realidade nin do noso tempo. Calquera lugar do mundo que soportara conflitos do tipo ou similares, así como ditaduras ou guerras, padece por longo tempo as secuelas: tabús, auto-censuras, discusións morais, manifestacións violentas de menor intensidade, ou cruentas batallas polo establecemento dun relato hexemónico (auto-xustificativo ou condenatorio) sobre o acontecido entre a multiplicidade e intrínseca complexidade dos axentes directa e indirectamente implicados, etc… Afectan no máis fondo a profundos debates, moitas veces irreconciliables, que se dilucidan no ámbito do dereito e a legalidade (¿cal/cales prevalecen?), a moral (¿qué moral?), a xustiza (¿qué xustiza?), a liberdade (¿qué liberdade?), case ontolóxicos, e as máis das veces pre-políticos. A posibilidade da/s violencia/s, a súa (i)lexitimidade e os seus límites contaminan calquera intento de reconducir pola vía racional o que en si mesmo pode, e debe, considerarse expresión clara da irracionalidade humana. Non existe a posibilidade de abordar, describir ou teorizar de maneira omnicomprensiva sobre un asunto con grandes implicacións psico-sociais, político-ideolóxicas, étnico-nacionais, históricas, legais, éticas ou axiolóxicas de maneira aséptica. Sen posicionarse. Sen defraudar. Sen meter a zoca.

Esixir a quen ao longo de 50 anos impugnou e confrontou abertamente toda unha orde e unha cosmovisión determinada sobre as relacións que deben presidir a convivencia entre comunidades humanas, clases sociais ou destas en relación ao sistema imperante, se impugne completamente a si mesmo e, polas súas implicacións, colectivamente, é máis ben un exercicio de voluntarismo cego, dunha certa inocencia ou de ambas. O cal non exime, nin moito menos, do deber de transitar completamente o camiño do recoñecemento do dano causado na parte alícuota correspondente. Así como tamén, por exemplo, habería de facelo efectivo o Estado español respecto das múltiples derivacións (algunhas delas non resoltas) da rebelión militar mailo golpe contra a democracia republicana no 1936 e os seguintes 40 anos de ditadura fascista. Para algúns, aínda, de Paz. Ou sobre o chamado terrorismo de Estado.

Se non se observa todo isto no seu conxunto, no seu contexto e no seu percorrido histórico cara adiante e cara atrás pouco ou nada se avanzará coa fin de aproximarse a unha lectura valente, transparente e reparadora sobre o que nunca xamais debería acontecer. Faise difícil imaxinar, en retrospectiva, a Manuel Fraga Iribarne impugnándose a si mesmo e ao Movimiento Nacional pola súa participación directa como responsable político da Matanza de Gasteiz no 1976, ou por asinar sentenzas de morte amparadas na “legalidade vixente”. Como de feito nunca aconteceu. Pero non é este o lugar ao que pretendo chegar nin o tema central do artigo. Corresponderíalle facelo, en calquera caso, aos especialistas na resolución dos conflitos.

O que me ocupa realmente é o aquí e agora: o feito de que a Fiscalía acusara por primeira vez a dous altos cargos dun goberno de homicidio imprudente por retrasar os fármacos da Hepatite C por “razóns orzamentarias” causando así o falecemento de, cando menos, sete pacientes. Trátase da primeira causa penal contra unha administración pública por este motivo e, aínda que só fora por esta cuestión e non por outras moitas, o Presidente da Xunta de Galicia Núñez Feijóo debería presentar de maneira inmediata a súa dimisión xunto a toda a equipa dirixente. Así como non presentarse á reelección.

Sabemos sobradamente que non só non o fará se non que, como se viu na frase literal do cabezallo deste artigo, minimizarao coa complicidade da subvencionada (ata o extremo) xeneralidade da prensa do país, mostrando desta maneira a súa catadura moral e a perversa situación en canto á inversión de valores no xogo democrático. Non é de estrañar, sen dúbida, por parte de quen compadreaba cun recoñecido contrabandista das Rías Baixas sendo alto cargo da Consellería de Sanidade cando eran máis patentes ca nunca as destrucións da droga entre a mocidade e as súas familias.

Na entrevista a Otegi foi moi criticada a súa “frialdade” e a súa capacidade de escindir o plano ético do político: non rachar de vez cunha disciplinada mentalidade militar, e militante. Con esta frase Feijóo demostra ausencia total de arrepentimento ao ter tomado decisións que, segundo parece, ocasionaron mortes pola vía do recorte orzamentario. Podería pensarse que, na súa cabeza, estas vítimas serían tan só meros efectos colaterais que, de ningunha maneira, teñen que ver cun planificado deseño das políticas sanitarias e o sometemento destas ás restricións e contención do gasto público nun contexto xeral no que presumía de ser pioneiro en canto á aplicación da doutrina da “austeridade”. Como habitualmente, bota balóns fóra e responsabiliza exclusivamente aos médicos. Co xesto demostra representar unha sorte de brazo político do proxecto totalitario turbo-capitalista presentándose, queira ou non, coma un falcón neoliberal. Esta frase retrata a súa personalidade política: fría, radicalmente cínica e implacable. Na súa disciplina militante non hai lugar a equívoco: no lle parece “lóxico” establecer o vínculo que establece a Fiscalía aínda que xa no 2012 se lle advertira da situación mediante argumentos racionais, mobilizacións, casuística e datos claros que así o sostiñan. Por aquel entón un dos denunciantes con maior proxección pública na sociedade galega, Xosé Manuel Beiras, foi duramente vituperado durante días na prensa e catalogado por parte de representantes do Partido Popular de ter “perdido o seu san xuízo”. Sería alguén que, supostamente, estaría “incapacitado” para representar á cidadanía. Pois ben, xulguen vostedes mesmos. 

Hoxe dedúcese (aínda que o disciplinado militante neoliberal non o faga) que poderían evitarse mortes tan só con cambiar as prioridades de gasto. Soamente con estar á fronte destas transcendentais decisións persoas cun mínimo de sensibilidade social e empatía cara os máis desfavorecidos. Pode que non se puidera presumir tanto de “cumprimento cos obxectivos de déficit”, pero habería pacientes curados da súa enfermidade. E o primeiro é cuestionable. Só hai que priorizar.

Non se pretende con este artigo comparar traxectorias vitais e políticas incomparables entre personaxes antagónicos, como son Arnaldo Otegi e Alberto Núñez Feijóo. Trátase de corroborar que a esixencia dun mínimo listón ético na actividade política debe ser para todo o mundo igualmente. Diriamos que moi especialmente para quen está á fronte da administración pública xestionando os recursos comúns. E tamén que, de un longo tempo a esta parte, parece que a ética como fundamento da política quedou habilmente desprazada e reducida, como podemos observar a cotío. Aristóteles xa advertía, iso si, do difícil que se fai estipular o xusto medio e a virtude.

En calquera caso, queda constatado que o poder e os seus seudópodos emprenderon unha viaxe de impunidade no que se consideran irresponsables de absolutamente toda decisión, acción e omisión canta houber. Non vai con eles nin o máis elemental cumprimento do deber: a disciplina militante de Feijóo é tan só un elocuente exemplo. E seguramente chegara a hora de que comecen por fin a render contas ante a cidadanía, e esta reconquiste os dereitos fanados durante os últimos años. Deixar a esta disciplinada xente nos seus postos só prolongará o sufrimento xa que tampouco manifestan propósito algún de emenda. Fan cadrar as contas públicas como aquel que executa ordes con frialdade e precisión militar. E se temos por convención que ningunha causa vale máis que unha soa vida humana, estamos tardando en incluír ao neoliberalismo máis descarnado no paquete.

Se non cadran os balances financeiros, busquen na Suíza ou no Panamá. Deixar morrer a enfermos por criterios unicamente economicistas, podendo evitalo, non está nada ben. E menos nun país anegado de ladróns de luva branca e corrupción. Nin en Venezuela, nin tampouco na Galiza, señor Feijóo.

1- Recomendase ler La desfachatez intelectual, (Sánchez-Cuenca, I. Ed Catarata), que trata (entre outras cousas) nas súas páxinas centrais sobre ata qué punto estivo xibarizado o debate sobre a/s violencia/s e o nacionalismo en Euskadi, moitas veces protagonizado por certa tipoloxía de “intelectual” no ecosistema mediático español.