Este domingo quince de outubro de 2017 vimos arder os arrós, os prados, as chousas, os socalcos, os castiros, os topónimos milenarios; vimos arder tamén os arrabaldes das cidades, as casas e as lembranzas dos vellos, as bestas e as persoas. Unha trama criminal prendía lume no territorio todo desde Lobios ata os Ancares, e a Televisión Pública de Galicia non era quen de conectarse coa realidade, co drama colectivo dun pobo en estado de shock. A pantalla permanecía fóra de cobertura, nun limbo evanescente, nun stand by impúdico, de xornada de fútbol e series de entretemento. Cando regresou do seu efecto placebo, xa todo era inferno.
Esta sensación de fenda absoluta entre a Voz oficial e o Berro comunal, levámola padecido demasiadas veces, ninguén en Galicia pode esquecer aínda novembro do ano 2002. Daquela chamouse abandono, desleixo, desprotección. Chamouse catástrofe do Prestige e roubounos para sempre a inocencia, a confianza na palabra dun goberno dirixido por burócratas do capitalismo. Porque os milleiros de persoas que recolleron chapapote coas mans veñen sendo as mesmas que combateron estes días as lapas arredor das súas casas con caldeiros de auga. Xente do común, máis desesperada que heroica, e que quizais dentro duns meses, nas vindeiras eleccións, volva depositar a súa confianza cega no PP, é dicir, no Partido do Poder, a máquina das maiorías absoluta e do sentidiño común.
Pero en situacións límite, cando a cidadanía reclama auxilio inmediato, resulta que non os goberna ninguén; a Xunta de Galicia convértese en administradora de ausencias e impotencias. Nun organismo de mediación que intercede por nós ante a divindade: “Líbranos, Señor, da peste dos incendiarios, e salva a nosa Terra mediante a intervención da chuvia redentora, amén”. Neste contexto, se cadra debemos prescindir de presidente e conselleiros, cedéndolle o mando do país a Santiago Apóstolo, para que apague os lumes do inferno co alento da nosa fe.
En momentos así, cando as lapas arrasan co discurso publicitario dunha Galicia encantada, descubrimos que o noso pequeno Rei de San Caetano está espido. Que detrás da promoción do rural, só hai unha plantación de eucaliptos. Que das aldeas milenarias, só restan os nomes. Que do amor pola lingua, un pronome átono eternamente mal colocado nos discursos oficiais. Porque este Presidente tan plurilingüe tropeza no galego como nun croio que se lle cruza no camiño. E gustaríalle dirixirse a nós en inglés, pero tampouco sabe, meu pobre.
Pero profundando neste ferida aberta, procurando algo que se asemelle a unha verdade que nos salve, temos que asumir o noso fracaso como pobo que confía en que o porvir resulte algo máis esperanzador que unha paga de xubilación antes de chegar ao tanatorio. Unha doenza invisible que non se amaña con subvencións urxentes e cidades da cultura, senón recoñecendo que non podemos seguir aturando decisións políticas e económicas que converten a pegada do progreso nun territorio ardido, sometido a un ciclo histórico de pragas bíblicas que soportamos con bágoas que nunca apagan os lumes.
Nun dos seus iluminadores e breves ensaios, John Berger definía o século XX como o século dun desterro xeneralizado. O ser humano, a pesar da acumulación da riqueza, a pesar do progreso material, a pesar da comunicación inmediata, perdeu para sempre a posibilidade de vivir a casa como fogar, como centro do mundo, como encrucillada entre a liña horizontal dos camiños da vida e a liña vertical que comunica cos deuses (alá no ceo) ou cos mortos (baixo a terra). E por iso habitamos territorios sen arraigo, casas sen lar, urbanizacións sen alma.
E se cadra é iso o que nos acontece como comunidade. Galicia xa non é o Lugar habitado pola memoria do Ónfalos, senón un territorio salvaxe onde ninguén lembra onde se atopan as leiras que recibimos como herdanzas, nin os marcos que delimitaban os límites do mundo. Porque xa non sabemos de quen vimos sendo, nin que nome merece a terra que tripamos. E ese malestar provocado polo baleiro da globalización tendemos a mitigalo con pílulas de felicidade transitoria, quizais indo de paseo a un centro comercial nas aforas, quizais mirando o espectáculo dunha orquestra atronadora na verbena.
Mentres, cando chegue a primeira borrasca e arrastre a cinza cara ao mar, eles farán outra vez para que esquezamos
