A illa dos carcamáns

Da Illa de Arousa tiña eu escoitado historias e sucedidos xa dende a distancia e altitude que sempre nos separou. Contos de futbolistas afeccionados, un supoñer, que dicían que cando lles tocaba xogar na Illa xa ían mentalizados a perder, porque só así saían gañando. E iso? Como se come?, preguntaba eu. “Pois perdendo por demérito ou facendo por perder, aforrabamos que nos correran a paus, pedradas e paraugazos por toda a Illa ata vernos a salvo no continente. E sempre coa tensión no corpo, que non fora o demo que marcaramos un gol de chorra e sen querer, ou o noso porteiro tropezara sempre cos disparos deles”. Tamén teño gardados na memoria ruxerruxes de que aos mozos da Illa levábaos o demo que as mozas do lugar mocearan cos continentais, mallaban nelas ata facelas desistir de tal sacrilexio e facían batidas para perseguir e darlle o seu merecido aos bárbaros profanadores do cáliz arousán. O motín popular na inauguración da ponte no ano 1985 penso que xa me chegou pola prensa, cando Fraga e outros valentes que chegaran por terra aos festexos, tiveron que fuxir por mar das iras populares e buscar abeiro no porto franco de Vilagarcía. “Recoiro! Nin os carlistas en Montejurra!”, contan que bufaba o boi ferido, abaneando o corpo sobre as ondas da ría.

Ata aquí o que eu sabía da Illa. Que era ben pouco, claro está. Vale, sabía que era terra arrodeada toda polo mar azul e coa fermosa praia dos Espiños, onde aniñei mais dun verán en santa compaña. Chantada a súa terra no medio da ría, a ría era súa e por iso, cando lle preguntabas de onde eran, non respondían da Illa senón da Arousa. Vilanova de Arousa era Vilanova, coma Vilagarcía de Arousa era Vilagarcía, a secas: eles eran A Arousa. Pero xa non sabía mais. Hai uns días, fedellando na rede, dei cos blogs “Os pandulleiros” e “Derecho de Galicia” que me abriron os ollos sobre a historia dos habitantes da Illa (os dous citaban como fontes do seu saber a “Historia da Arousa” de Dopico e Fariña). O primeiro que chamou a miña atención foi o alcume de “carcamán”, que seica lles din. Mirei no Dicionario e das dúas acepcións da palabra, (1) persoa vella e achacosa (2) barco grande, pesado e de mala calidade, non lle vía a ningunha delas o seu aquel cos arousáns. O tal alcume tiña xa anos enriba, porque xa o crego da Illa queixábase ao Arcebispado no ano 1826 da “chusma de contrabandistas corrompidos chamados vulgarmente Carcamáns, entre os que lle tocara a desgracia de vivir”; e parece ser que o nome facía referencia ás embarcacións que utilizaban, que sen seren “grandes, pesadas e de mala calidade”, si eran cando menos estrafalarias para os usos e costumes da zona.

O segundo asunto que me chegou á alma foi a Declaración de Independencia na taberna O Nicho, o domingo día 7 de Outubro de 1934, un día despois de que fixeran outro tanto os cataláns. A proclamación da República Federal da Illa da Arousa, redactada entre chatos de viño e escrita seica por un tal Segundo Nine, en papel de estraza e sobre o mostrador, contemplaba un Goberno Provisional e o nomeamento do seu Presidente e Ministros correspondentes. Aínda que o papel fundacional non se conserva, si transcenderon os nomes do “Pajares” coma Presidente, Xustiza para o “Tormenta”, Gobernación para Iglesias Lois, Cultura para Saa Bravo e Facenda para Demetrio Ramos. Algún espía debeu dar a voz de alarma, xa que ao día seguinte arribou na illa o gardacostas Alpal, que viña a tiro fixo na procura dos deputados constituíntes da nova república e marchou con trece cara Pontevedra; e un día despois, viñeron dous gardacostas, o Tritón e mailo Castelló, conseguindo dar co paradeiro do presidente Pajares, que se agochara en algures e librara na primeira redada. Ceibáronos cinco días despois, e o  3 de Marzo do ano seguinte tivo lugar o Consello de Guerra na Escola Naval de Marín, onde o caso foi sobreseído. O daquela alcalde de Vilanova (lembremos que a Illa era administrativamente unha parroquia de Vilanova), Aurelio Mouriño, luciuse respondendo a un requirimento do xuíz instrutor, informando das supostas ideas extremistas e comunistas dos veciños encausados.

A cousa podía quedar aí e contarlle a aventura secesionista aos netos, coma tantas outras esmorgas tabernarias. Pero á volta dun ano, no 1936, xa sabedes o que pasou. Un galego, este abstemio e resentido, proclamou o Alzamento Nacional, e a meirande parte dos da lista do Nicho foron paseados ou viviron agochados e apestados o resto dos seus días. Nin a vida lles durou tanto como para ver o día da constitución da Arousa en concello, no ano 1996, independizándose por fin de Vilanova. Home, xa sei, non é o mesmo, pero por algo se empeza.

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.