A reforma do delito de sedición, máis anos de prisión para a cidadanía mobilizada

Imaxe do Congreso dos Deputados durante un pleno © Congreso

O tipo penal de sedición incorpórase ao Código Penal de 1822 para o control represivo dos actos insurreccionais, nun momento histórico de ausencia de recoñecemento xurídico-formal do dereito á protesta. Na modificacións posteriores do Código Penal, a última delas do 1995, non se abandona este tipo penal de guerra interna. Con todo, o delito de sedición correu a especial fortuna de permanecer adurmiñado para a represión do activismo post-franquista, sendo residual na práctica xudicial e de escasa utilidade concreta.

A interpretación extensiva que o Tribunal Supremo precisou desenvolver para fundamentar a condena, co forzamento dos elementos esenciais do delito, levouno a establecer que a desobediencia civil non-violenta exercitada de maneira multitudinaria constitúe un acto de sedición perseguíbel penalmente

Malia isto, cando a institucionalidade represiva española asumiu o reto de reaccionar ao exercicio continuado e multitudinario do dereito democrático á protesta pola independencia en Catalunya, decidiu desenvolver a súa contraofensiva en termos de aniquilación do inimigo interno. Isto implicou a teatralización xudicial deste conflito político e a necesidade de asegurar penas de prisión e inhabilitación prologandas, exemplarizantes e disuasorias

O Tribunal Supremo enfrontouse a dúas alternativas penolóxicas igual de insatisfactorias: ben unha condena exacerbada polo delito de rebelión que con toda probabilidade viría revogada polo Tribunal Europeo de Dereitos Humanos nun novo circo internacional da democracia low cost española, ben unha condena por delitos políticos de menor entidade que rebelaría a inoperatividade do dereito penal para marcar a axenda discursiva contra Catalunya, co necesario ridículo da inmediata liberación dos presos políticos cataláns daquela en preventiva.

Edificio da Audiencia Nacional en Madrid © Poder Xudicial

Nunha democracia formal que non recoñece a patoloxía da xudicialización do político, a única intervención lexislativa coherente sería a simple erradicación do tipo penal de sedición (a chamada derrogación), sen necesidade de ningunha outra previsión normativa

Os actores do “proceso ao Procés” atoparon unha solución creativa e temporal ao problema no rescate do decimonónico delito de sedición pola contundencia das súas penas. Mais a interpretación extensiva que o Tribunal Supremo precisou desenvolver para fundamentar a condena, co forzamento dos elementos esenciais do delito, levouno a establecer que a desobediencia civil non-violenta exercitada de maneira multitudinaria constitúe un acto de sedición perseguíbel penalmente. 

O auténtico problema democrático non sería daquela o arrombado e desterrado delito de sedición senón o activismo político dos órganos xudiciais que desprazou ao Supremo do seu rol institucional, para poñerse a reinterpretar creativamente e de xeito oportunista o tipo de sedición en función de necesidades represivas ad hoc, dando conta de que na actualidade o Poder Xudicial está a constituírse como un dos poderes que maior risco comportan para o dereito á protesta e para a saúde dos dereitos civís e políticos do conxunto da poboación. 

A desactivación do delito de sedición é unha mera escusa para unha modernización encuberta dos tipos penais represivos con severas consecuencias para o dereito á protesta, do que resulta un agravamento en bloque dos dispositivos legais de combate ordinario á disidencia política e social

Nunha democracia formal que non recoñece a patoloxía da xudicialización do político, a única intervención lexislativa coherente sería a simple erradicación do tipo penal de sedición (a chamada derrogación), sen necesidade de ningunha outra previsión normativa. Especialmente ao tratarse dun delito de guerra incompatíbel coa preeminencia de dereitos como o dereito de reunión ou á liberdade de expresión, nun contexto no que o propio ordenamento penal contén un compendio de figuras delitivas que contraen e ameazan con severidade o dereito á protesta. Sen esquecer que o debilitado estándar de goce dos dereitos e liberdades no Estado español urxe por unha reforma do dereito penal e administrativo sancionador no sentido da despenalización e destipificación dunha multiplicidade de condutas incompatíbeis cun libre exercicio dos dereitos fundamentais.

Porén, na proposta de reforma do Código Penal presentada polo PSOE e Unidas Podemos e feita pública a pasada semana, a desactivación do delito de sedición é unha mera escusa para unha modernización encuberta dos tipos penais represivos con severas consecuencias para o dereito á protesta, do que resulta un agravamento en bloque dos dispositivos legais de combate ordinario á disidencia política e social. 

O auténtico efecto desta reforma será, dende o punto de vista práctico, un maior endurecemento da intervención do aparato xurídico-penal sobre o dereito á mobilización e a multiplicación dos ingreso en prisión da cidadanía mobilizada

Baixa a falsa bandeira da “redución das penas” ou de “desaparición do delito de sedición”, segundo o enfoque que se lle está a dar a esta campaña de modernización punitiva, amplificada de maneira acrítica polos medios progresista; o auténtico efecto desta reforma será, dende o punto de vista práctico, un maior endurecemento da intervención do aparato xurídico-penal sobre o dereito á mobilización e a multiplicación dos ingreso en prisión da cidadanía mobilizada. 

Esta afirmación, case panfletaria, require unha explicación un pouco máis complexa. A reforma raña, pero raña onde non doe. Non estamos fronte á esperada proposta despenalizadora ou derrogatoria, que se limite á supresión do delito de sedición (artigos 544 ao 549 do Código Penal). A proposta lexislativa actúa e reforza de maneira inusitada o tipo de desordes públicas (artigo 557 CP) que non estaba no centro do debate político.

A proposta lexislativa actúa e reforza de maneira inusitada o tipo de desordes públicas (artigo 557 CP) que non estaba no centro do debate político. En función de tal delito promóvense rexistros, incautacións, retencións, detencións masivas de manifestantes, o sometemento a procesos xudiciais que se perpetúan no tempo e, de proceder, impóñense condenas de moderada relevancia

O delito de desordes públicas forma parte do denominado lote represivo que se usa para criminalizar a protesta social, e que lle é asignado ou imputado con impune automatismo ás persoas detidas en contextos de conflito nas mobilizacións. Na actualidade constitúe, non por acaso, un dos tipos penais máis abertos e subxectivos do noso Código Penal, e un dos máis complexos de confrontar dende a perspectiva do dereito de defensa.

O delito de desordes sanciona a quen en grupo ou con amparo nun grupo “alterare a paz pública”, con actos violentos ou ameazando de levalos a termo. Nos procesos políticos o concepto de “alteración da paz pública” en tanto concepto imposíbel de obxectivizar, incorpora toda a inseguridade necesaria para que os operadores represivos gocen dunha ampla marxe de interpretación para integrar un amplo rango de condutas. Desta maneira, a Policía Xudicial, as acusacións públicas e os Xulgadores, seguindo criterios de oportunidade político-represiva, veñen impondo severas restricións contra as activistas no exercicio do dereito á protesta.

En función de tal delito promóvense rexistros, incautacións, retencións, detencións masivas de manifestantes, o sometemento a procesos xudiciais que se perpetúan no tempo e, de proceder, impóñense condenas de moderada relevancia.

Sede do Tribunal Supremo, en Madrid © Tribunal Supremo

A característica típica deste delito, que concursa no lote antimobilización co delito de danos e o de atentado á autoridade, non é, na lóxica represiva, o ingreso efectivo das activistas en prisión. A súa función é esencialmente intimidatoria, e opera como un mecanismo para disuadir ao conxunto da sociedade da súa participación regular nas protestas e, en relación ás persoas procesadas, como soporte da súa desactivación política. Isto conséguese tanto co sometemento a un procedemento penal prolongado, co padecemento psíquico que disto deriva, como, de mediar condena, co réxime de estritas condicións que se establece para recoñecer a medida de graza (beneficio) de non ingresar en prisión.

A súa función é esencialmente intimidatoria, e opera como un mecanismo para disuadir ao conxunto da sociedade da súa participación regular nas protestas e, en relación ás persoas procesadas, como soporte da súa desactivación política

Unha das máis preocupantes novidades desta reforma é que se elimina a esixencia de actos violentos contra as persoas ou cousas nas desordes, que agora deben ser probados obxectivamente nos procesos xudiciais (aínda que non sempre lle son atribuídos ás procesadas individualmente), para considerar perseguíbeis os actos de intimidación. A intimidación, no estado actual da doutrina da represión, constitúe o máis moderno recurso de persecución penal dos actos de protesta non violenta, pero con capacidade de certa incidencia social. Isto incrementa exponencialmente os indicadores de inseguridade xurídica e, como correlato, as posibilidades represivas, xa que incorpora outro concepto de clara interpretación subxectiva que multiplicará as acusacións, os procesos e as condenas contra as activistas.

Pero se con esta penalización dun elemento subxectivo de contornas arbitrarias como a intimidación non abondase, incorpórase un novo tipo agravado de desordes públicas, cunha pena mínima de tres anos de prisión. O seu fundamento, que o Xulgador considere que o “número, organización e propósito” das participantes resulten “idóneos para afectar gravemente a orde pública”. Estamos ante un novo concepto xurídico indeterminado, onde o criterio subxectivo sobre a existencia dunha afectación grave da orde pública servirá para asegurar, agora si, o automático ingreso en prisión das activistas. Ao terse establecido a pena mínima desta forma agravada do delito por riba dos dous anos de prisión desaparece o beneficio da suspensión ordinaria da execución das penas privativas de liberdade non superiores a dous anos (artigos 80.1 e 80.1 CP), co previsíbel resultado do ingreso na cadea das condenadas. Ao tratarse dunha pena máis moderada do que a sedición (cuxa monstruosa consecuencia penolóxica resultou ata o de agora inasumíbel para os Xulgados e Tribunais) este delito non vén substituír aquel senón que vén ofrecer a posibilidade de sancionar con maior dureza actos de protesta que neste momento non aparellan a entrada efectiva en prisión.

Ademais, en liña co idea euxenética dun corpo de empregadas públicas depurado e libre de activistas sociais e políticas, e na ansia de privar de capacidade de concorrencia aos procesos electorais ás participantes dos actos de mobilización penalmente perseguidos, a reforma incorpora expresamente as penas de inhabilitación especial e absoluta; o que alentará a intervención dos órganos xudiciais penais na procura de excluír indirectamente da participación política aquelas expresións disidentes que consideran indesexábeis. 

A reforma incorpora expresamente as penas de inhabilitación especial e absoluta; o que alentará a intervención dos órganos xudiciais penais na procura de excluír indirectamente da participación política aquelas expresións disidentes que consideran indesexábeis

A reforma aproveita tamén para aclarar, cun leve acotamento ao artigo 557 ter CP (novo art. 557 bis CP) que as ocupacións simbólicas e pacíficas de entidades ou empresas como as que se viñeron multiplicando nos últimos anos como medio de protesta son xudicialmente reprochábeis, xa que a actual redacción está a provocar que eses feitos queden á marxe da súa persecución penal pola dificultade para asegurar unha condena.

Ogallá isto axude a comprender que non confrontamos unha derrogación do delito de sedición, senón unha ampliación do campo de intervención dos dispositivos penais sobre o dereito de mobilización política e social, e unha clandestina modernización dos dispositivos represivos penais do Estado español, a actuaren sobre a xa esgazada esfera dos dereitos civís e políticos. 

Se o espectro progresista do Congreso dos deputados e deputadas ampara esta proposta lexislativa, poderemos atribuírnos un duro fracaso colectivo de dimensións dramáticas

A norma que PSOE e UP propoñen constitúe un auténtico cabalo de Troia penal, e o seu redactado asegura unha intensificación da persecución do dereito á protesta, co agravamento das consecuencias asociadas. Se esta reforma prospera presenciaremos un incremento das intervencións e detencións policiais, dos procesos xudiciais inhabilitantes contra as cidadás máis activas, un aumento das condenas e, especialmente, da entrada efectiva en prisión das activistas e da cidadanía mobilizada. E, claro está, unha multiplicación das posibilidades de intervención xudicial no político coa exclusión do sistema electoral e do emprego público das condenadas.

Se non reaccionamos a tempo e visibilizamos o engado desta intensa campaña que se está a desenvolver baixo a falsa bandeira da derrogación do delito de sedición e se o espectro progresista do Congreso dos deputados e deputadas ampara esta proposta lexislativa, poderemos atribuírnos un duro fracaso colectivo de dimensións dramáticas. Cómpre rebelarnos contra o empobrecemento dos nosos dereitos democráticos e intervir para impedirlles desactivar penalmente o dereito á protesta. Erguermos a voz en protesta para non termos que deixar a pel. Porque non imos renunciar a construír o futuro que cada día precisamos con maior urxencia. 

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.