(Revisión crítica do meu artigo de opinión titulado: Existe Separación de Poderes? publicado por Praza Pública o 4 de decembro de 2018).

A independencia xudicial non se logra mediante axustes nos mecanismos de elección, xa que o problema radica nas estruturas de poder que sosteñen ao sistema xudicial e subordínano a intereses alleos aos da maioría social

A separación de poderes, tradicionalmente considerado un dos piares fundamentais das democracias modernas, presenta na práctica problemas estruturais que cuestionan a súa viabilidade real. No meu artigo publicado o 4 de decembro  de 2018, defendía que unha posíbel solución para garantir a independencia xudicial en España era permitir que os xuíces elixisen os membros do Consello Xeral do Poder Xudicial (CGPX). Porén, co tempo e á luz de novas perspectivas críticas, cheguei á conclusión de que aquela proposta era insuficiente e superficial. A independencia xudicial non se logra mediante axustes nos mecanismos de elección, xa que o problema radica nas estruturas de poder que sosteñen ao sistema xudicial e subordínano a intereses alleos aos da maioría social.

O sistema xudicial non é un ente neutro nin illado. Lonxe de operar como unha esfera independente, forma parte dun conxunto de dispositivos destinados a preservar e reproducir as relacións de poder existentes. Pensar que os xuíces son figuras apolíticas, ou que a súa capacidade para elixir os membros do CGPX garantiría maior independencia, é ignorar a realidade da súa posición dentro do sistema. Como calquera outra caste profesional, os xuíces están inseridos nunha estrutura social, económica e ideolóxica que inflúe profundamente na súa maneira de concibir e administrar xustiza. Permitir que elixan aos seus propios representantes non democratiza o sistema, senón que reforza un corporativismo xudicial que tende a perpetuar as dinámicas de exclusión e desigualdade.

O problema non se reduce a quen elixe os xuíces ou os seus órganos de goberno, senón á función mesma do sistema xudicial no marco do poder estatal. Este non actúa como un simple árbitro imparcial; ao contrario, opera como un mecanismo que garante a estabilidade da orde existente. Os exemplos de vínculos entre o poder xudicial e as elites políticas ou económicas non son anomalías, senón manifestacións naturais dun sistema deseñado para preservar privilexios. Reformar o CGPX sen cuestionar estas estruturas é perpetuar a esencia elitista e antidemocrática do sistema.

En lugar de seguir deseñando solucións que se limitan a reorganizar as xerarquías internas, é urxente repensar a xustiza desde os seus alicerces e fundamentos. Unha xustiza verdadeiramente democrática debe crebar co monopolio das elites xudiciais, abrirse á participación cidadá e reconfigurarse para servir ás comunidades e á cidadanía. Isto non significa rexeitar a profesionalización dos xuíces, porén si redistribuír o poder xudicial para que deixe de estar subordinado a intereses corporativos ou económicos.

A xustiza nunca é neutral, e recoñecer esta realidade é fundamental para superar as análises superficiais que limitan o debate sobre a independencia xudicial a cuestións de procedemento

Neste contexto, as propostas orientadas a democratizar a xustiza adquiren especial relevancia. Ampliar a participación de xurados populares, estabelecer mecanismos de rotación de xuíces mediante sorteos públicos ou crear comités cidadáns que supervisen as decisións xudiciais son pasos que poderían contribuír a unha maior conexión entre o sistema xudicial e as necesidades sociais. Estas medidas servirían para contrarrestar a desconexión das elites xudiciais respecto ás realidades das persoas ás que afectan as súas decisións, devolvendo ao sistema unha dimensión máis participativa e menos xerárquica.

A xustiza nunca é neutral, e recoñecer esta realidade é fundamental para superar as análises superficiais que limitan o debate sobre a independencia xudicial a cuestións de procedemento. Toda decisión xudicial está inevitabelmentecondicionada por un contexto histórico, político e social que determina o seu alcance e as súas implicacións. No caso español, o poder xudicial opera como unha engrenaxe do Estado, cuxa función principal non é garantir dereitos universais, senón protexer as estruturas de dominación política e económica. Reformas que non afronten esta realidade tenden a consolidar o problema en lugar de resolvelo.

O CGPX, en particular, ilustra de maneira clara os límites das propostas convencionais. Este órgano, aínda que se presente como garante da autonomía xudicial, actúa na práctica como un espazo onde conflúen intereses corporativos e políticos, lonxe do escrutinio cidadán. Cambiar a forma en que se elixen os seus membros non transforma a súa esencia profundamente elitista. Mesmo iniciativas que propoñan unha elección directa pola cidadanía poderían resultar problemáticas se non van acompañadas de mecanismos que conecten ao sistema xudicial coas realidades sociais que regula.

Transformar o poder xudicial non significa simplemente axustar os procedementos que rexen a súa estrutura interna, senón repensar de maneira integral o seu rol na sociedade. A xustiza non debe entenderse como un mecanismo de coerción ao servizo das elites, senón como unha ferramenta para promover a igualdade, a emancipación e o benestar colectivo. Isto require un cuestionamiento radical das bases sobre as que opera o sistema xudicial e unha acción decidida para construír un modelo menos xerárquico, máis participativo e máis comprometido coas necesidades da sociedade.

O poder xudicial non necesita simples reformas; require unha transformación profunda que o libere do seu papel como garante da orde estabelecida. Isto implica abrir o debate sobre quen administra xustiza, con que fins e en beneficio de quen

En retrospectiva, a miña proposta inicial sobre a elección do CGPX partía dunha concepción limitada do problema. Aínda que ben intencionada, ignoraba as dinámicas estruturais que atravesan ao sistema xudicial, perpetuando unha lóxica elitista que non só non resolve as desigualdades existentes, senón que as reforza. Unha verdadeira democratización da xustiza require superar este enfoque tecnocrático para abordar o sistema desde unha perspectiva crítica e transformadora.

O poder xudicial non necesita simples reformas; require unha transformación profunda que o libere do seu papel como garante da orde estabelecida. Isto implica abrir o debate sobre quen administra xustiza, con que fins e en beneficio de quen. Só reformulando estas cuestións fundamentais poderemos avanzar cara a unha xustiza que non sexa un instrumento de opresión, senón unha ferramenta para construír unha sociedade máis xusta, igualitaria e libre.