Durante os chamados “trinta anos gloriosos” en Europa houbo un sector da socialdemocracia que levou adiante, e con moito éxito, unha política de vivenda pública que aínda hoxe segue sendo un referente a pesar de que non se fale dela en case ningures
Durante os chamados “trinta anos gloriosos” en Europa houbo un sector da socialdemocracia que levou adiante, e con moito éxito, unha política de vivenda pública que aínda hoxe segue sendo un referente a pesar de que non se fale dela en case ningures. Tendo en conta os graves e crecentes problemas que presenta hoxe en día a vivenda en Galicia e en España non parece improcedente que se citen algunhas das características desas políticas públicas e as razóns do seu éxito.
Nestes días moitos medios puxeron o foco en Viena, con razóns sobradas, por mor de ser un exemplo de como afrontar o problema social da vivenda. A capital austríaca pon en evidencia que “si se quere se pode” e así ao tempo que pasa por seren un das capitais con maior nivel de vida a nivel mundial tamén é un modelo de como a vivenda pode estar ao alcance da maioría da poboación aínda que se teña unha renda menor: o redor do 60% da poboación vive en vivendas sociais de alta calidade, incluídas familias de clase media e mozos/as profesionais. En Viena, recen finalizada a II guerra mundial o goberno municipal emprendeu unha política de construción de vivendas públicas que seguía os pasos da desenvolvida nos anos vinte e que conseguiu en moi pouco tempo levantar un parque público de vivendas sociais de mais de 64.000 unidades. A realidade é que con este tipo de políticas Viena e, hoxe por hoxe, a cidade co maior parque público de vivendas en alugueiro de Europa. Un alugueiro no que os contratos son de carácter indefinido e cuxa renda está sometida a un tope máximo (Limited Profit Companies) axustado ao custo da promoción. Unha experiencia que posteriormente sería recollida por outros gobernos locais que nunhas décadas construirían mais 400.000 vivendas, una metade municipais e a outra subvencionadas. “Ano tras ano Austria ven gastando unha media de 2.500 millóns de euros na construción e refracción de vivendas sociais. A alta porcentaxe de este tipo de vivendas públicas (pisos municipais de propiedade local, cooperativas e apartamentos subsidiados) exerce un efecto moderador dos prezos no mercado privado de vivenda” sinalan fontes do sector Que como se financia esta política?: con un imposto de vivenda que pagan todos os austríacos (os/as traballadores/as o 1% do seu salario bruto). Que quen se beneficia?: maiormente os cidadáns de rendas medias e baixas.
Nestes días moitos medios puxeron o foco en Viena, con razóns sobradas, por mor de ser un exemplo de como afrontar o problema social da vivenda. A capital austríaca pon en evidencia que “si se quere se pode” e así ao tempo que pasa por seren un das capitais con maior nivel de vida a nivel mundial tamén é un modelo de como a vivenda pode estar ao alcance da maioría da poboación aínda que se teña unha renda menor
En Gran Bretaña finalizada a II guerra mundial atopáronse tamén con unha enorme carencia de vivendas tal que levou ao goberno británico deses anos a proporse unha estratexia de choque consistente na construción das chamadas “new towns” (novas cidades) que posibilitou a creación, entre 1946 e 1970 de 32 unidades que tiveron como destinatarios principais as clases traballadoras británicas. Os fundamentos serían grandes investimentos en vivendas sociais en base a iniciativa pública (o estado seleccionaba os terreos e financiaba a construción). A execución correría a cargo das Corporacións Locais que, en coordinación coas organización sindicais, se encargarían de planificar e xestionar a urbanización e a edificación. So na cidade de Londres estes programas beneficiaron a más de 400.000 cidadáns das clases traballadoras (2 millóns en toda Gran Bretaña). E de xustiza recoñecer que o programa das new towns tivo inicialmente unha importante orientación política vinculada as ideas do laborismo británico que no poder entre 1945/1950 e 1964/1979, foi xunto co movemento sindical británico o grande ideólogo e impulsor destes programas de construción de novas vivendas e vivendas sociais. Unha obra social que os conservadores non se atreveron a destruír deica a chegada de Margaret Thatcher a Downing Street que forzaría as new towns a vender moitos dos seus activos.
Velaí dous modelos europeos de vivenda pública para persoas de rendas medias e baixas, con formatos particulares e distintos entre si, algún incluso referencia histórica (Gran Bretaña), pero que teñen como características comúns a decidida e forte presenza do sector público no mercado inmobiliario como emprendedor e a de seren os cidadáns de rendas medias e baixas os maiores beneficiarios. Modelos cuxos positivos resultados nos permiten unha serie de reflexións mirando a realidade actual da vivenda en Galicia e en España que é moi distinta. Dúas realidades diferentes en canto no primeiro caso vese a vivenda como un ben público no segundo considerase un negocio para as inmobiliarias.
Se se deixa en mans do mercado o problema habitacional este non se resolverá nunca
Realidades que poñen de novo en evidencia que si se deixa en mans do mercado o problema habitacional este non se resolverá nunca. Algo que podemos confirmar facilmente si analizamos a situación do mercado da vivenda en España e Galicia. Así e segundo datos do Banco de España na actualidade hai case 27 millóns de vivendas en España, 1,6 millóns en Galicia, un número claramente superior ao de familias, 19 millóns de España e 1,1 millóns en Galicia. Non debe estrañar, por tanto, que haxa un numero elevado de vivendas valeiras: 3,8 millóns en España e 300.000 en Galicia. Neste marco cabería preguntarse cal é entón o problema da vivenda: faltan vivendas e, por tanto, e preciso construír mais?, ou realmente o problema está no difícil aceso as vivendas valeiras?.
A vivenda debe ser considerada un ben público non un activo financeiro e para iso é necesaria unha potente intervención dos poderes públicos
En relación a este último punto hai que subliñar que entre os propietarios das vivendas valeiras destacan os fondos de inversión especulativa o que conduce a que, hoxe por hoxe, en España a vivenda sexa mais un activo financeiro que un ben social. Unha situación que se ve favorecida por unhas políticas publicas que, a diferencia dos casos citados ao principio, abandonaron a súa obriga de garantir unha vivenda digna aos seus cidadáns (Art. 47 da Constitución española) o que levou a que o número de vivendas sociais en España sexa moi reducido (2,5% do total de vivendas -en Galicia non chega nin ao 1%-, no furgón de cola da Unión Europa) e, por tanto, incapaz de atendela demanda. Unha situación que obriga ás familias a acudir a un mercado inmobiliario no que o prezo de venda (+35% nos derradeiros 11 anos en España, +40% en Galicia) e o alugueiro (+80% na última década en España, +51% en Galicia) se disparen facéndose inaccesible para unha poboación cuxos salarios (castigados polas políticas de axuste) non seguen a mesma tendencia alcista que os prezos dos activos inmobiliarios (*)
A vivenda é un exemplo paradigmático de que si se deixa que sexa o mercado quen resolva o problema, quen decida a oferta (número, tipo e prezo de venda e/ou alugueiro) esta nunca cubrirá a demanda, tema no que Galicia é un caso mais de libro. A vivenda debe ser considerada un ben público non un activo financeiro e para iso é necesaria unha potente intervención dos poderes públicos. Como? Pois, por exemplo, regulando a utilización do solo en función do interese xeral e construíndo novas vivendas sociais a prezos accesibles (construción si, pero pública), fomentando o alugueiro e controlando os prezos para que non poidan superar un tope máximo (unha porcentaxe dos ingresos familiares). Austria marca un camiño, un camiño de éxito.
A situación da vivenda en España, e en Galicia, é unha mostra paradigmática do enorme poder da oligarquía financeiro-inmobiliaria, un poder que ven de lonxe e se mantén
Para rematar subliñar que a situación da vivenda en España, e en Galicia, é unha mostra paradigmática do enorme poder da oligarquía financeiro-inmobiliaria, un poder que ven de lonxe e se mantén. Por tal razón é utópico pensar que se pode reverter a situación no curto prazo, nunha lexislatura, pois precisarase tempo, varias lexislaturas. Será necesario deseñar unha estratexia a medio e longo prazo que, como fixeron en Austria e Gran Bretaña, conte con amplos acordos, como por caso entre o Estado español e as Comunidades Autónomas, e con un potente apoio social. Unha estratexia que poña o acento na decisiva importancia dunha acción pública que garante un grande parque de vivenda pública.
Pero todo isto non será posible si non hai unha forte mobilización cidadán esixindo que os poderes públicos cumpran con esta obriga constitucional, con este dereito social.
(*) Os datos estatísticos que se usan son de elaboración propia dado o difícil acceso a fontes recentes totalmente fiables polo que pode haber algunhas diferencias nos relativos a vivenda en Galicia (número de vivendas de promoción oficial, variacións nos prezos de alugueiro e compra) pero de existir son mínimas polo que non modificarían as conclusións. En todo caso asumo a responsabilidade dos posibles erros.
