É posíbel que esta afirmación resulte estraña ou sorprendente, porque semella que “sorte” e “adolescentes” non acaban de cadrar no mesmo enunciado para que este sexa coherente

Con motivo da preparación dos disfraces, tiven a sorte de pasar, nos días previos ao Entroido, máis horas das habituais cun grupiño de adolescentes. É posíbel que esta afirmación resulte estraña ou sorprendente, porque semella que “sorte” e “adolescentes” non acaban de cadrar no mesmo enunciado para que este sexa coherente. E, porén, síntome afortunada por iso e, por suposto, non me importa recoñecelo ante calquera, mesmo sabendo de antemán que o máis probábel é que me encontre coa incomprensión do meu interlocutor. Iso tampouco me importa e, ademais, sei ben do que estou a falar. Non é unha idea que se me ocorrese de súpeto, senón unha certeza que se foi formando ao longo de anos de traballo.

Son inquietos, barullentos, egocéntricos, exhibicionistas, caóticos, irritábeis e irritantes, desquiciantes, desobedientes e rebeldes (case sempre sen causa)

Como profesora, comparto normalmente moito do meu tempo con adolescentes. É o que toca, claro, e non sempre é agradábel nin fácil lidiar con eles. Nada fácil, de feito, porque son inquietos, barullentos, egocéntricos, exhibicionistas, caóticos, irritábeis e irritantes, desquiciantes, desobedientes e rebeldes (case sempre sen causa)… todo iso que os fai insoportábeis aos ollos de calquera persoa adulta. E, mesmo así, case sempre teñen un encanto irresistíbel ou, cando menos, ben interesante. Por suposto, para o descubrirmos, non podemos ficar coa primeira impresión. Que é, de feito, o que costumamos facer. E é unha mágoa, porque gañan nas distancias curtas, cando xa non teñen que finxir diante dos demais que son o que aínda non son –e o que quizais nunca cheguen a ser–, e desaproveitamos a mellor oportunidade de os coñecermos como merecen; nós, que poderiamos achegarnos a eles dunha forma absolutamente revolucionaria e construtiva, porque temos unha marxe de manobra que non teñen as nais e pais –limitada polo propio feito de seren nais e pais–, encanto eles perden tamén a oportunidade de coñeceren de cerca as persoas adultas que teñen máis probabilidades de se converteren nos seus modelos nesa transición entre a infancia e o noso mundo.

O problema, chegados a este punto, é o esquecemento. Esa capacidade das persoas adultas para deixarmos de lembrar que, hai moitos máis anos do que nos gustaría, tamén fomos adolescentes e eramos exactamente iguais que os de hoxe e que, igual ca eles, tivemos que pasar por esa transición –metamorfose incluída– ante as olladas de incomprensión e desaprobación dos que daquela eran adultos. Esquecemos o difícil que nos resultou construír unha identidade propia –que nos diferenciase dos demais–, deixar a crisálida quentiña que envolvía a infancia e saír ao exterior, ao mundo real, disfrazados de adultos, sen o sermos realmente, e acabamos converténdonos nas persoas incomprensivas e desaprobadoras que nalgún tempo outras foron con nós.

A educación, en sentido amplo, non é –non debería ser– só a materia que cada un imparte nin os valores que transmiten as familias

Se cadra é precisamente non querer esquecer ese pasado o que me diferencia doutras persoas adultas; que, mesmo me encontrando na idade perfecta (desde o punto de vista adulto, obviamente), sigo convivindo –en perfecta harmonía– coa adolescente que fun e que me nego, definitivamente, a abandonar. Se cadra é por iso que me encanta o meu traballo. O que fai que adore dar clase, mais tamén compartir tempo coas miñas alumnas, e cos meus alumnos –que me encantan, unhas e outros–, fóra da aula. Non como entretemento persoal, mais como parte da aprendizaxe, porque a educación, en sentido amplo, non é –non debería ser– só a materia que cada un imparte nin os valores que transmiten as familias, senón tamén todo o tipo de contidos transversais, e aínda outras cousas, moito máis difíciles de clasificar, que non sempre se poden desenvolver na clase. Ademais, esta aprendizaxe debe(ría) entenderse como un proceso bilateral, de forma que os adolescentes aprenden de nós, adultos –na nosa faceta como nais/pais ou como profesoras/profesores–, e nós, á vez, deles –como as criaturas incríbeis, e en metamorfose, que son. Claro que, para iso, habería que recoñecer que aínda podemos aprender cousas, mesmo e especialmente dos adolescentes, e asumir que nos había de ir mellor se tivésemos a súa espontaneidade e despreocupación (esa que nos había de liberar de toda a represión que cinxe incluso o movemento máis aparentemente insignificante das persoas adultas); se aprendésemos a aproveitar cada momento; a rir máis.

O mellor, sen dúbida, é que, unha vez que comeza a se tecer unha relación de igualdade entre unha persoa adulta e outra adolescente –e é posíbel facelo, se conseguimos liberarnos de todos os prexuízos–, baseada, por riba de calquera outra cousa, na confianza e na complicidade, elas, eles, saben actuar en consecuencia, mesmo que ás veces non poidan fuxir do feito de seren adolescentes (nin nós do de sermos adultos). E, a pesar diso, son bos, riquiños, empáticos e comprensivos… calidades que non son propiedade exclusiva das persoas adultas, aínda que pensemos –na nosa prepotencia– que si. Os adolescentes son bos, cando lles ensinan (ensinamos) a que o sexan; e con quen é bo con eles. Ven, perciben, que pola outra parte hai entrega e confianza e saben agradecelo e, cando non o fan, non é porque sexan adolescentes, senón porque as persoas –tamén as adultas, lamentabelmente– somos así. E preocúpanse por ti se te ven triste (e intúen, con acerto, cando o estás, porque, no fondo, son sumamente observadores) e alégranse cando estás contenta (porque se nota e llelo transmites, mesmo sen querer) e inventan termos para ti (e que orgullo, como profesora de lingua!), como “tristenta”, cando preguntan o que che pasa e lles explicas que estás triste e contenta asemade. Con toda a confianza, claro. Esa mesma confianza que, ao contrario do que se podería pensar, é tamén a que lles fai aceptar a disciplina, cando é preciso, e ter respecto, sempre; porque non é cuestión de lles reñer, nin tampouco do contrario, senón, só, de confianza. E en canto se crea esa relación, aceptan todo o demais. Mesmo enfados e berros.

Nestas condicións, que comezan a agromar dentro da aula e que se han desenvolver aos poucos e con moita dedicación e coidados e mimo –e tamén paciencia!– fóra dela, cando por fin nos esquecemos das xerarquías e dos roles previamente asignados a cada unha, a cada un de nós, a relación na aula tamén pode mellorar considerabelmente (con todo o que iso significa para a interacción persoal e mais para a propia aprendizaxe), sobre todo se se sabe explorar, e explotar, as posibilidades que nos ofrece a complicidade creada, e imaxino que o mesmo sería aplicábel a calquera relación entre adultos e adolescentes, excepto, talvez, cando hai polo medio vínculos materno/paterno-filiais.

Agora ben, debemos ser conscientes do que son e pedirlles só até onde poidan dar

Agora ben, debemos ser conscientes do que son e pedirlles só até onde poidan dar. Non son adultos aínda nin teñen a nosa experiencia e non van saber comportarse conforme a certas convencións sociais. E, con todo, nós, estupidamente apegados ao camiño social alcatranado que dicía a canción e que nos impide voar libres, non conformes con (des)vivirmos totalmente absorbidos ou abducidos polo sistema que nós propios creamos, aínda pretendemos que os adolescentes, en plena efervescencia madurativa, se enzoufen no mesmo alcatrán ca nós. E por iso nas aulas (e na vida, en xeral) intentamos conducilos ao noso rego e coutamos calquera asomo de excentricidade, para que non se afasten demasiado dese centro ficticio que nós lles impoñemos, sen desfrutarmos, como cumpriría, da súa creatividade, tinxida por veces de imaxinación desbordante, que se podería materializar de mil formas diversas –todas aproveitábeis–, e levada ao límite pola radicalidade e ousadía propias da idade.

Na realidade os adolescentes non son os seres anómalos, como alguén os definía nun artigo que comentamos na aula hai só unhas semanas, que os adultos cremos

Por suposto, todo isto non significa que todos os adolescentes sexan así nin que sexan así o tempo todo. Só faltaría! –e, ademais, por que terían que ser perfectos, se nós non o somos e eles aprenden de nós? E, con todo, creo que está ben lembrarmos esoutra realidade, que case sempre fica relegada detrás do lado escuro da adolescencia (que o ten, claro, non imos negalo agora, se tamén, ás veces, toca sufrilo). Demostrarmos, dalgunha maneira, que na realidade os adolescentes non son os seres anómalos, como alguén os definía nun artigo que comentamos na aula hai só unhas semanas, que os adultos cremos –e creamos, porque, desde logo, se o fosen, habería que ver quen ten a culpa! Talvez se non coñecese as persoas adultas como as coñezo podería acreditar, mais, así, non sei se conseguirei desprenderme da certeza de sermos ben máis estraños nós que os adolescentes. E, canto máis o penso, máis me alegro de ter compartido tanto tempo con eles estes días; de terme disfrazado con Yasmina e a súa banda na festa de Entroido do instituto; de ter sido (e de ser xa, e para sempre) Angie, a trapecista, por e para eles.