O café, un dos produtos máis comercializados do mundo, descubriuse no que os romanos deron en chamar Arabia Felix, Arabia feliz, polo clima agradable e a beleza natural do lugar. Situado na actual Iemen, este oasis montañoso de costas bañadas polo mar Vermello e mailo Arábigo, foi un dos principais portos de comunicación entre Oriente e Occidente, amais de ser o sitio onde se construíron os primeiros rañaceos do mundo, unhas construcións de adobe que comezaron no século iv e que aínda se conservan a día de hoxe, agás as que foron destruídas. Porque o esplendor desa terra fértil que loou a propia raíña de Sabá e que serviu de complexo turístico para o imperio británico, hoxe é fame e guerra; un dos países con máis armamento e miseria do mundo, que é descoñecido, tanto polo seu pasado como polo seu presente, e ignorado respecto dos plans de futuro.
Conta a lenda que foi un pastor etíope quen descubriu o arbusto do café, do que comían alegremente as súas ovellas, e que o primeiro café se elaborou preto de Moca, na costa iemení. Alí, un monxe sufí comezou a usar a cocción feita cos grans para entrar en éxtase e render así homenaxe a Deus en cerimonias que duraban toda a noite. Dese xeito, grazas ás continuas viaxes dos monxes sufís, o café chegou ao Norte de África e a Oriente Medio, e así Moca converteuse nun centro comercial de importancia. E co negocio dos grans abriron os primeiros cafés, que enseguida incorporaron música e faladoiros, mais tamén o descontento de certos gobernantes, que pronto sucumbiron ante o éxito deses qahweh kaneh.
Paseniño, a escarpada orografía do Iemen provocou que o seu café fose non só un dos máis estimados do planeta, senón tamén un dos máis caros. E así, o qat, unha planta semellante á folla de coca e que se masca en toda a rexión, gañou un terreo cada vez máis difícil para os comerciantes occidentais, temerosos de entrar en rexións dirixidas por tribos ou milicias locais, que agora mesmo sobreviven mergulladas nunha guerra que, dende 2015, provocou arredor de 80.000 mortos, 7000 deles civís. A estes números aínda é necesario sumarlle os daquelas persoas que morreron a consecuencia dos desastres humanitarios provocados pola guerra, como os 50.000 nenos e nenas que faleceron de fame durante 2017, os preto de tres millóns de desprazados, o case millón e medio de afectados de cólera, os 16 millóns que carecen de comida e auga potable, e os máis de 22 millóns, nun país de 29 millóns, que precisan dalgún tipo de axuda humanitaria.
Malia as dificultades e penurias, a vida segue neste enclave árabe noutrora só famoso pola riqueza natural, enriquecida co traballo das xentes que por ela pasaron. Entre esas que a habitan está Anisa, refuxiada en Djibuti durante tres anos e sobrevivente en Iemen o resto da súa vida. Entre os impulsores dunha nación recuperada e moderna está Mokhtar Alkhanshali, un empresario novo iemení que fixo rexurdir o café e o seu negocio nun país sumido en inxustizas.
Mokhtar Alkhanshali é o protagonista da novela biográfica The Monk of Mokha (O monxe de Moca), de Dave Eggers. Mokhtar, que naceu en Estados Unidos, foi un «nini» criado nun pequeno apartamento dos suburbios da cidade de San Francisco e que amais de pasar o día cos amigos, nun barrio onde as drogas, o alcol e a prostitución eran normais, gozaba coa lectura. Foi esta a que provocou nel certas inquedanzas e ideas de cambio, aínda que foron os pais quen lograron que ese pícaro mudase ao decidiren que marchase vivir cos avós de Iemen un ano. Alí, entre montes de café, Mokhtar vive o soño de se converter nunha persoa produtiva ao embarcarse no comercio do café; algo que logo aproveita Eggers na súa obra para contar a historia do Iemen cafeteiro e amosar que outro futuro é posible. De feito, Mokhtar non só resucitou o café e os seus cultivadores; grazas á fundación que creou, a «Mokha Foundation», mellorou a calidade de vida de parte de Iemen dun xeito que involucra a poboación en estratexias de empoderamento económico.
Anisa é unha máis dentro das protagonistas invisibles do conflito iemení. Ela viviu tres anos en Markazi, o campo de refuxiados iemenís en Djibuti, onde deu clases
Anisa é unha máis dentro das protagonistas invisibles do conflito iemení. Ela viviu tres anos en Markazi, o campo de refuxiados iemenís en Djibuti, onde deu clases. Chegou como estudante da licenciatura de lingua e literatura inglesa e ao pouco comezou a exercer como mestra. Conta que, malia o que representa a fuxida do lar e o feito de vivir como refuxiada, a experiencia foi positiva tanto no profesional como no persoal. Creceu como persoa, pois pasou a coidar dos seus irmáns como unha nai e a traballar, sen esquecer as súas orixes e devecendo por volver á súa terra. Xa de volta no seu Adén natal, o currículo feito en Djibuti e as ganas de mellorar e de axudar serviron para que Anisa conseguise axiña traballo onde quería, nunha ONG. En Intersos encárgase da supervisión da distribución de material para aquelas persoas máis necesitadas e no tempo libre desfruta da tranquilidade de estar de volta na casa, aínda que sexa coa presión constante da guerra e os continuos ataques. E a pesar diso, segue en pé e riseira, sen esquecer esas experiencias que a fixeron madurar e esas amizades que a axudaron, como é o caso de Lubna, unha djibutiana que ao pouco de chegar a Markazi se converteu na súa mellor amiga.
Souad Said, Lubna, é unha moza da aldea de Markazi. En marzo de 2015, cando o goberno djibutiano abriu as portas aos refuxiados iemenís, comezou a traballar como voluntaria no campo de refuxiados que os acolleu. Alí traballou día e noite como tradutora e coñeceu a Anisa. Confesa que ao principio non sabía moito do outro pais, agás que era un deses sitios aos que podía ir e por onde pasaban milleiros de etíopes, na procura dunha mellor vida, camiño de Arabia Saudita. Recoñece que o seu amor polo país veciño aumentou ao entrar en contacto coa súa xente e que Anisa se converteu nunha das mellores amigas que ten, á que quere ir visitar en canto poida. De momento, con todo, confórmase con seguir co seu traballo, axudando os refuxiados que seguen no campo de Markazi e que neste momento son preto dos 2500.
Adén, no sur do Iemen, é unha esquecida cidade costeira que renace entre os entullos da silenciada guerra. Nun peirao que chegou a ser o segundo máis grande do mundo durante os anos do imperio británico, na década de 1950, mestúranse balas e salitre con peixes e sol. Recupera devagar o esplendor natural desa cidade que foi unha vez moderna, nun país onde a antigüidade sempre foi da man do futuro, como amosan eses primeiros rañaceos da historia, parapetos dun centro neurálxico polo que pasaron os comerciantes que percorrían as rutas das especies e do incenso, e que levaron a Iemen a estar no centro do universo.
Nesa cidade naceu, hai 26 anos, Anisa. Alí se criou até que un novo conflito provocou a fuxida. Atrás deixou o Iemen que en 1967 abandonaran os británicos, e que dende aquela non deixou de vivir entre guerras. A última, a que comezou en 2015, cando o movemento teolóxico dos hutis invadiu Adén, o último bastión do presidente do goberno, Hadi, e que logo se ramificou e provocou enfrontamentos entre diferentes faccións. Malia non haber cifras para o número de casos de violacións de dereitos humanos nestes anos, sábese que a guerra deixou un 70% da poboación con necesidades humanitarias e provocou o desprazamento de máis do 10%, entre eles, Anisa, que volveu ao país hai un ano, tras tres no campo de refuxiados de Markazi.
En abril de 2015, Anisa colleu no porto de Adén un barco repleto de xente con diferentes historias. Igual que na viaxe de volta, non puido despedirse de ninguén e non cargou maletas, só a dor da renuncia aos seres queridos. Tras 15 horas de travesía, chegou co resto ao porto da cidade de Djibuti, da que non coñecían nada, e onde quedaron varados até xuño, cando os pasaron á area dun campo de refuxiados temporal no que pronto se construíron tendas-escola de campaña nas que Anisa pasou de ser a estudante universitaria dunha familia, a mestra e nai, pois administrou a súa propia tenda de campaña cos irmáns, e aprendeu a vivir cunhas dificultades ás que non estaba afeita no «Iemen al-Said», o «Iemen feliz» no que vivira até entón e que fora un lugar alegre onde podía ir á praia decotío, pasear, ler e desfrutar de familia e amigos.
Conseguiu retomar os estudos na universidade e adoece por continuar unha mestría que lle permita estar preparada dabondo para exercer no seu país, en paz e unificado, porque non cre que a división que claman algúns
A nova vida en Markazi trouxo novas amizades á vida de Anisa. Con elas compartiu moitos momentos que agora bota de menos, como os que pasou con Lubna. Porén, o campo de refuxiados nunca deixou de ser un lugar temporal e por iso, cando a situación o permitiu, regresou á casa. Alí aínda estaban as cousas que deixara e nela vive agora cos tres irmáns cos que viviu en Djibuti, á espera da nai, que como moitos outros refuxiados vive en Alemaña, mais devece por volver ao seu lar.
Aínda que a vida en Adén non é tan segura como antes da guerra, Anisa di que agora pode saír á rúa e ir á praia e nadar, case como antes. Conseguiu retomar os estudos na universidade e adoece por continuar unha mestría que lle permita estar preparada dabondo para exercer no seu país, en paz e unificado, porque non cre que a división que claman algúns, e que semella só responder a axudas monetarias dun ou doutro bando, sirva para mellorar a situación da súa «Iemen al-Said».
