Meu querido Hache: decidín valerme da noite para desatascar esta carta que se me resiste. Son demasiados os temas que se acumulan no ápice do meu interese, demasiados e demasiado graves, e estórbanse uns a outros á hora de tratalos. Os meus temas e os teus deberan ser os mesmos. Intúo, polo que me dis e polo que sei de ti, que a túa illa imaxinada non é, nin moito menos, impenetrable. Sei que estás ao tanto de todo canto acontece neste vello pelexo no que se está convertendo Europa. Pero a verdade é que non pensei que a nosa correspondencia, comprometida alá no pasado espazo de case un ano, fose devir nesta sorte de lamento continuado sobre a decadencia do vello continente. Non o pensei. Eran outros os temas que nos empuxaban a establecer un intercambio de misivas. A realidade manda.

Con todo, na túa primeira carta, botaches sobre min un poema de Rilke, Día de outono: Señor: é hora. Longo foi o verán./ Pon a túa sombra nos reloxos solares,/ e solta os ventos polas chairas, son os seus primeiros versos . Non sei por que --ou si o sei, que máis dá?-- Blas de Otero entrou na miña mente de inmediato; o seu poema HOMBRE, sobre todo o terceto final: Esto es ser hombre: horror a manos llenas./ Ser –y no ser—eternos, fugitivos./ ¡Ángel con grandes alas de cadenas! A mística fieramente existencial do poeta bilbaíno rebentou no meu peito como un nespreiro adoecido que pretendese acelerar o ritmo do sempre lento fluír dos meus fluídos. Dío, sabiamente, o Rilke co que me aguilloas: Pois o fermoso non é outra cousa que o comezo/ do terrible nun grao que aínda podemos soportar/ e se o admiramos tanto é só porque, indiferente,/ rehúsa aniquilarnos. (…).

De súpeto entroume unha fame desaforada de poesía. Por fortuna, nos andeis da miña desconcertada biblioteca habitan moitos poetas mortos e algúns que aínda están vivos. E desde entón non fago máis que ler poesía. Mais, para o bo e para o malo un vén sendo fillo do seu tempo, do tempo no que vive e do tempo que viviu, e axiña acudiu á miña mente a témera frase de Theodor Adorno: Escribir poesía despois de Auschwitz é un acto de barbarie. Frase que, en certo modo, nos condena a todos. A poesía continuou en todos os seus rexistros posibles a pesar do Holocausto e, en moitos casos, grazas a el. Pero algo malo ocorre nestas sociedades caducas, avellentadas, medoñentas e, se cadra, iradas da vella Europa. Algo malo ocorre cando, de súpeto, incluso os tabús comezan a saltar esnaquizados. Nun momento de recuperación posible das forzas máis escuras da nosa historia recente, por aquí os nazis e o nazismo convertéronse en moeda de cambio do xogo político. Aos discrepantes ruidosos, cunha desconsideración abraiante, tachábannos de nazis, así, sen máis nin máis. Sobre todo os políticos de dereitas, que se vían acosados por movementos sociais máis ou menos ruidosos, --suavemente ruidosos, todo hai que dicilo, que por aquí aínda non chegaron os ventos revolucionrios. “Iso mesmo fixeron os nazis”, escoitamos unha e outra vez como resposta ao acoso do pobo indignado ante a ostensible dupla moral do que por aquí deu en chamarse clase política.

Algúns alzaron a voz, non sei se alarmados xa ou só escandalizados, e invocaron a banalización do mal denunciada décadas atrás. E a todo isto, observamos, non sen estupor, como Alemaña, a Alemaña que se someteu a un severo proceso de desnazificación, é agora o berce de partidos xenófobos de crecente implantación, que renovan eslóganes que un cría que xamais volverían soar alí. “Aínda que a fracción que os vocea sexa minoritaria, é altamente simbólica porque significa que o tabú do nazismo, que a xeración anterior instituiu tras un afrontamiento responsable do pasado, crebou.” (Martín Alonso. A UE ante os (in)refuxiados. Axustes estruturais sobre a pedagoxía de Auschwitz).

Alemaña inventou ata unha palabra para redimirse do horrendo pasado de Auschwitz (estoume citando a min mesmo, no meu artigo Palabras, publicado en Praza hai xa algúns anos): Vergangenheitsbewältigung. A palabra componse de Vergangenheit (o pasado) e bewältigen, que, segundo un bo dicionario, o Langenscheidt, ten as seguintes traducións: dominar, domar, suxeitar, superar, vencer, consumar, levar a cabo. Os alemáns utilizan este término con relación ao seu pasado violento (A Segunda Guerra Mundial), e ocúpanse de asumir responsabilidades por ese pasado negativo, e satisfacer dalgún modo aos prexudicados. Principalmente aos Xudeus.

Non sei en nome de cantos podo falar, pero algúns estamos cansos, moi cansos de perseguir identidades ou autodeterminacións colectivas cando apenas somos quen de identificarnos a nós mesmos, de autodeterminarnos simplemente ante o sinxelo dilema dun voto, cando a pestilente mendacidade rampante ao noso arredor pretende reducir a democracia ao mero feito de votar. Eu non me resigno a que a democracia consista tan só en votar e en acatar a prevalencia da mayoría, ignorando todo o demais. Democracia é moito máis que iso. Non creo que teña que ser eu quen o demostre.

Un filósofo ao que, como a moitos outros prebostes das artes e a cultura, sobre todo da música (Strauss, Orf...), pásaselle por alto o seu pasado nacionalsocialista, Heidegger, legounos unha frase que ben valería para instalarse nela: A morada do ser é a palabra. A min non me molesta esta frase. De feito, para sacudir esa canseira, ese fastío aos que aludía liñas arriba, e talvez roubándolla a outro, declarei máis dunha vez que a miña patria é a miña lingua. (Pero incluso esta opción resulta problemática para min, pois teño dúas, habito en dúas, estou partido en dúas e non precisamente ao modo salomónico. Posúo dúas moradas e amo con amor profundo a ámbalas dúas. Bipolarización identitaria, como se ve).

Adorno pretende trocar incómoda esta morada, convertela en espiñenta, aguilloándoa… con que? coa culpa ou coa ética? Por que é un acto de barbarie escribir poesía despois de Auschwitz? Non será máis ben que Auschwitz é o que nos define a todos nós, tamén á nosa poesía? Incurrirei tamén eu en banalización do mal se, consternado, afirmo que Auschwitz non depuxo nunca a súa espantosa vixencia? É mentira que foron realmente máis bestiais os cinco anos seguintes ao fin da Segunda Guerra Mundial, que os anos da brutal contenda, como intenta demostrar Keith Lowen cun aluvión de datos atafegantes no seu libro Continente Salvaxe? Confeso que non puiden acabar de lelo. Son lector asiduo de todo o que poida axudarme a comprender o porqué e o cómo do Mal no mundo en todas as formas nas que se nos presenta, sobre todo a institucional, pero ese libro do que che falo, querido Hache, chegou a resultarme insoportable. Unha acumulación continua de barbarie xerada, nesta ocasión, polo único motivo de reconstruír as sociedades que quedaran despedazadas na Europa devastada pola guerra. Entre vinganzas e despropósitos os países escenario da demencial contenda convertéronse nun baño de sangue sobre o sangue que xa fora teimudamente derramado. Non creo que sexa necesario recordar a barbarie que se desatou no territorio europeo en diversos momentos do século XX, coroados, quizá, pola guerra nos Balcanes e en que forma se enfrontou ese tráxico acontecemento, nin as resolucións xudiciais que veñen sucedéndose respecto da culpabilidade dalgúns dos seus protagonistas máis infames.

“Auschwitz non quedou atrás", insiste, clarividente, o antropólogo Mondher Kilani. "A ideoloxía do campo está ante nós. É un medio de reglamentar os movementos de poboación, de regular os problemas de pobreza.”

Hai algún tempo, TV2, a segunda cadea da televisión pública española, emitiu uns documentais sobre a vida dos emigrantes españois en Alemaña nos anos sesenta do pasado século. Tratábanse neles todos os aspectos que afectaban a aqueles milleiros de persoas que marcharan a Alemaña escapando da miseria hispana. Creo que eran bos, moi bos os documentais. Pero a min unha cousa chamoume a atención por encima de todas as demais. Non era capaz de entendela. Aos emigrantes españois --supoño que farían o mesmo cos italianos ou cos turcos-- inicialmente os meteron en barracóns de madeira, separando a homes de mulleres, aínda que fosen matrimonios. Aqueles barracóns que, estupefacto, vía nas imaxes do documental, recordaban dun xeito inevitablemente desacougado aos de Auschwitz ou aos de calquera dos campos do maldito universo Lager.

Mentres o vía, eu non podía entender que un país co pasado de Alemaña puidese incurrir nun erro tan groseiro, nunha falta de sensibilidade e de respecto tan palmaria que, agora mesmo, pareceríanos intolerable, pero que, malia iso, todos somos coñecedores de que se materializa de igual ou de peor maneira nesta e noutras latitudes.

E con todo, xa ves, neste aciago momento, aos chamados refuxiados, deixámolos sobre a lama, nin sequera nos molestamos en construír para eles algúns inmundos barracóns.

O espectro de Auschwitz, Hache, meu querido amigo, paira coma unha negra sombra sobre todo o noxento espazo da Europa dos vinteoito.

Síntoo, meu querido amigo, pero resúltame difícil, moi difícil, apartar a miña mirada de este espanto.

Un forte abrazo, Hache. Ata a próxima. O teu amigo, Monón.