Un bo e vello amigo de Ferrol contoume hai unhas semanas que leva desde agosto sen saír da casa, afundido na miseria. Ten a alma rota, como é propio en quen, como diría Xosé Manuel Beiras, recibe a visita da “vella compañeira”, á que os anglosaxóns chaman o “can negro”. Eu nisto, como nos fusos horarios, son ‘beirista’, aínda que como non teño a súas dotes poéticas e, seica, pola miña educación catalá, en realidade prefira chamarlle as cousas polo seu nome, directamente.
O meu amigo ten unha depresión de cabalo. Atribúea a unha ruptura sentimental. Eu nin coñezo a súa peripecia vital con ese detalle, nin son quen de avaliar se realmente é así, mais boto que algo terá que ver co contexto da pandemia que acelera, multiplica e agrava a doenza, como ben sei en carne propia. Os meus coñecementos na materia, malia profundos, son de nivel de usuario, con 32 anos de antigüidade oficial. Nunca me interesou ren a teoría, seica porque xa me chega a danza de dous terzos da miña vida coa vella compañeira, como para por riba sentarme a ler sobre ela.
Non tiña nin idea do que lle pasaba ao meu amigo de Ferrol. A conexión chegou cando el soubo que viviamos procesos simultáneos. Foi grazas a que o 25 de outubro fixen unha das accións máis importantes e das que me sinto máis orgulloso da miña vida. Esa mañanciña, mentres seica estaba a xermolar a declaración dun novo estado de alarma, do que non tiña idea nin sei hoxe moito -pois por prescrición facultativa vivo en réxime de desconexión informativa- gravei dúas mensaxes, en catalá, para o programa de Rac1 Via Lliure, no que colaboro os domingos desde hai 5 anos, sempre en castelán.
As gravacións eran tamén unha práctica das clases de catalá que acababa de encetar con Mercé Baró, a miña tieta postiza da praza Lesseps. Polo día que era non se puideron emitir, porque o director do programa Xavi Bundó e o seu equipo, coa súa profesionalidade extrema e co agarimo co que sempre me trataron, querían adialo para poder facelo a fin de semana seguinte. Pero eu tiña medo a botarme atrás, como xa me pasara en novembro de 2019, cando regresei a antena tras un ano e catro meses de ausencia. Ese día recibíronme cuns gaiteiros galegos de Catalunya, de Toxos e Xestas, que tocaron a Rianxeira no meu honor no estudo, na Torre Godó, na Diagonal, ese rañaceos que a primeira vez que visitei fíxome sentir moi da aldea, de Triacastela, pero non do núcleo, senón de Santalla, Vilavella ou San Breixo. E ese 10N, na xornada das últimas eleccións xerais, na miña casa de Compostela, fixen un Fraga Iribarne. Chorei da emoción mentres durou a peza, de maneira que perdín o control da situación e a oportunidade de saír do armario depresivo, como tiña planeado, para dar as grazas ao equipo que me tratara, que na súa parte fundamental sabía que estaba a escoitar RAC1.
Logo vin que se buscabas Anxo Lugilde en Google o algoritmo ofrecía como seguinte palabra “enfermedad”, o que me pareceu un signo de que había ouvintes preocupados pensando que puidese ter un cancro ou algo peor. O pasado domingo 6 de setembro, de súpeto, tras un ano de marabilla grazas o tratamento que recibín no verán de 2019 no Hospital do Mar de Barcelona, empecei unha nova “baixada os infernos”, que diría Beiras, ao quedarme en branco en directo, como xa me pasara na TVG en decembro de 2016, o día da miña última aparición nesa canle.
O de 2016 supuxo para min un salto cualitativo terrible, nas depresións que sufría desde 1988, como as que tiven a comezos dos 90 na Voz de Galicia de Ferrol, onde o meu xefe Pepe Varela me apoiou moitísimo, e a comezos deste século, xa na redacción central da Voz, na que, nesas situacións, o director Bieito Rubido, segundo el unha sorte de meu irmán maior, facía máis ben de pai, desde o máis que agradecido meu punto de vista. As somatizacións tíñaas nos músculos, das pernas ou das costas. A partir de 2016 pasei a telas no cerebro o que, cando me sucede, me deixa sen ningunha gaña de vivir, con crecentes “desexos de morte” que din os psiquiatras e psicólogos.
Foi terrible, pero contei desde o principio na miña familia, círculo íntimo e amigos, cuns apoios que acabaron por sobordar con moito a intensidade sufrimento. Pero son tempos moi duros na comunicación en Galicia, cunha situación abafante, e eu decidín afastarme ao máximo do control que se exerce desde San Caetano para cumprir e facer cumprir o artigo 20 da Constitución española.
A min salvoume profesional e humanamente a miña segunda patria, Catalunya. E nela, o Grupo Godó, o de La Vanguardia, que me tratou cunha sensibilidade, agarimo e solidariedade co que eu, literalmente o correspondente do último pobo da península, non contaba. Jaume Aroca foi o ideólogo e Ana Macpherson e Josep Corbella os deseñadores do rescate médico que, sempre coa bendición da dirección, antes co impecable Màrius Carol e agora encabezada polo entrañable amigo meu e de Galicia Jordi Juan, mentres Susana Quadrado exercía as súas dotes de psicóloga natural e a miña xefa directa, Isabel García Pagán, nunca deixaba de darme ánimos. Macpherson e Corbella, agora grandes referencias na información na pandemia, puxéronme en 2019 en mans do psiquiatra Víctor Pérez Sola, que continuou o traballo feito en Santiago por Manuel Arrojo, coa feliz coincidencia de que buscaba pacientes co meu historial, de “depresivo de alta puntuación” que dixo un médico cabeza cadrada, para un ensaio clínico internacional.
En 2019, despois do meu glorioso verán de cobaia no Hospital do Mar de Barcelona, volvín a Galicia feito un touro, sen tomar ningunha das 11 pastillas fixas que tiña prescritas o día só uns meses antes. Fixen o camiño de Ponferrada á miña casa de Compostela en sete días. Pero o confinamento escaralloume. Rompeume o ritmo. Deixoume sen o meu Prozac, como graficamente di Mariona, a miña masaxista de Barcelona. E quedei en branco no Via Lliure o pasado 6 de setembro, sen que se notase en antena e mentres Beth, a miña antiga e brillante terapeuta do Hospital do Mar, que estaba a escoitar o programa, conseguía polo menos que o sufrimento fose menos intenso. Pero disparouse e foi horrible. Uns días despois pasei dúas horas nun banco da Gran Vía de Barcelona sen saber onde me atopaba, aínda que en realidade estaba diante do sitio ao que ía.
É moi difícil entender o que se sofre coa vella compañeira se non se tivo a desgraza de recibir a súa visita. As mulleres polo xeral adoitan a comprendelo mellor que os homes, aínda que é un principio xeral non moi exacto. Teño unha amiga que padeceu unha depresión deste tipo, de lagoas cerebrais aínda que menos intensas, e despois un cancro de colon. Para a miña sorpresa, sostén que a primeira doenza foi moito peor. Dependerá de cada un e do tipo de enfermidade, pois cun cancro de páncreas, por exemplo, non sería quen de facer a comparanza.
A depresión vai acompañada, aínda que en menor medida que no pasado, dun estigma social terrible, moi interiorizado polos propios doentes, que nos sentimos culpables e parias. A min levoume décadas, e aínda non sempre o consigo, asumir que é unha enfermidade dunha parte máis do corpo, como o corazón, o pulmón ou as pernas. Trátase, ademais, dunha doenza cunha incidencia diferencial en Galicia, segundo os especialistas, que a sinalan, xunto a Asturias, como a zona do Estado con máis suicidios, debido a falta de luz solar, como ocorre no norte de Europa respecto ao sur.
Velaí o valor da miña saída do armario depresivo de outubro, nada novidoso por outra parte, pois en Galicia xa o fixera no pasado Beiras ou máis recentemente o escritor Pedro Feijóo, como ten feito en Catalunya Quim Monzó. Para os xornalistas parecería máis duro que para os escritores ou os intelectuais, pois semella que a nosa credibilidade e fiabilidade queda tocada. É unha parvada en realidade e aí está a testemuña impecable do compañeiro Alberto Mancebo da TVG para demostralo. Coa miña acción libereime dunha pesada carga, cumprín a miña obriga coa audiencia do Via Lliure, que tanto agarimo me da, e sobre todo, polo que vin, axudei a moita xente, anónima, en Galicia, Catalunya e outras partes do Estado, polos varios centos de comentarios que vin en Twitter, en resposta aos chíos que fixen en catalá, en galego e castelán.
Houbo persoas que non coñecía de nada que me contaron a súa experiencia, que seica se animou a saír do armario depresivo. E este, creo eu é un bo momento para facelo, pois hai unha maior sensibilidade coa enfermidade en xeral e, froito da fatiga pandémica, a vella compañeira está máis estendida que nunca.
Foi neste contexto no que me chegou o correo do amigo de Ferrol, cando eu xa estaba a preparar a viaxe a Catalunya na que estou de novo para recibir un reforzo do tratamento do ano pasado. E só con estar aquí xa mellorei, aínda que non é unha fórmula infalible, pois en setembro nin Barcelona me sentou ben. Estaba pechado en min, co baile macabro coa vella compañeira, ese do que hai que sacar o amigo ferrolán. Eu púxenlle nas mellores mans que coñezo, as do psicólogo Fernando Lino Vázquez, de Chantada, profesor da USC e membro do gabinete psicolóxico Xuntos, de Compostela. Pero o meu amigo se resiste a saír da casa. Como non reaccione imos ter que montar un grupo de rescate.
P. D. Alén dos moitísimos apoios da familia, amigos, coñecidos e descoñecidos quero salientar o que me deu nestes catro anos con todo o agarimo, rigor e sabedoría a miña amiga Ana Pontón, líder do BNG e xefa da oposición en Galicia, así como outros moitos cadros e afiliados do Bloque, caso de Carlos Callón. Tamén o do líder de Anova e gran amigo Antón Sánchez. E o pronunciamento público de apoio por todas as redes sociais, por terra, mar e aire, o secretario xeral do PSdeG-PSOE, Gonzalo Caballero, así como o de Abel Caballero, alcalde de Vigo. E tamén o do líder de Podemos-Galicia, Antón Gómez-Reino. Do PP recibín en público a adhesión do cargo institucional máis importante para min, o da alcaldesa de Triacastela, Olga Iglesias, e algúns outros. En privado chegáronme moitísimos de altas instancias do partido e da propia Xunta de Galicia. Nalgúns casos son eu o responsable de que non sexan públicos, para non estragar as súas carreiras políticas. Tamén agradezo moito ao único dos principais dos líderes galegos que non se solidarizou coa miña situación, pois me poñería ante un difícil dilema, aínda que só fose polo respecto que me merece o cargo que ocupa.
