María Rúa ensinoume o termo infoxicación, unha palabra que transparenta o significado, o exceso de información producida sobre todo pola fábrica infinita de Internet e devorada sen método pola maior parte dos espectadores e lectores; tamén sen límite en determinados ámbitos. Seleccionar, priorizar e descartar foi sempre complexo. Discernir para aprender consiste niso.
Seleccionar, priorizar e descartar foi sempre complexo. Discernir para aprender consiste niso
A dificultade faise maior agora, porque a desorde da información nos novos formatos é semellante a un inmenso depósito de escombro, onde predominan as fraccións dos obxectos, das mensaxes. Case nada combina con nada. E a información que se conserva compacta, ordenada, é imposíbel de asimilar. Nin vivindo mil vidas seriamos capaces de fruíla, aínda que nos limitásemos á de valor. Infosaturación é outra palabra nova.
Os intelectuais teñen conciencia do límite, das posibilidades de absorción, outra cousa é que o recoñezan. Sen tal conciencia non seleccionarían e se tivesen afán por incorporar canto ignoran, non poderían ordenar nin categorizar nada, porque ao cabo todo está relacionado, todo é susceptíbel de ser vinculado. Todo é comparábel, explica Óscar Tusquets nun libro sinxelo e agradábel. Tamén o sentía así a monxa Hildegarda de Binguen hai mil anos: “ En calquera parte descubría que todo estaba entrelazado entre si, que todo está relacionado. Todas as cousas se integraban mutuamente, o firmamento e o verme, o peixe e o paxaro, as árbores e as formigas, e até as inanimadas pedras. A natureza conformaba unha unidade”.
Outra cuestión é a petulancia do sabio, dar a entender que se deslizou por riba de todas as esferas do coñecemento, transmitir a impresión, evidentemente falsa, de comprensión omnímoda. Igual é unha consecuencia do esforzo renacentista e tamén da Ilustración, na conquista da universalidade, ou o intento irresistíbel de chegar á comprensión total, de ser Deus. Moitos intelectuais (hai quen considera que o estudoso con ese perfil aparece no Renacemento) lánzanse á aventurada aposta de dar a entender que de todo saben, porque nada humano lles é alleo. Quizás a fascinación por Leonardo ou despois por Goethe e outros poucos, en alturas sinxelamente inalcanzábeis para case todos os mortais, establecen un intento de copia. Trátase dunha impostura bastante común, na que todo o mundo con ambicións desde a panca do estudo caeu algunha vez. Máis se aínda mentres fican visíbeis restos da propia adolescencia.
Esa aspiración ideal de totalidade circula sen problema, aínda que quen practique o intento, fillo sempre da curiosidade máis intensa, coñeza intimamente os seus límites, aquilo que non lle deu tempo a ler, ouvir e ver, nin nunca lle dará; o que non conseguiu asimilar aspectos importantísimos, saberes completos que ignora absolutamente, pero que non debe recoñecer que descoñece, polo menos non demasiado, porque neste mundo, amante das fastuosidades, implica confesarse como máis fráxil do que aparenta ser.
O desexo intenso de saber provocou un novo degoiro coa explosión de Internet, o de non refrearse e non recoñecer o propio límite mental e temporal ante a extraordinaria facilidade de acceso á información. A escaseza desapareceu, todo está ao alcance dun dedo, pero todo está máis desordenado que nunca. Prodúcese unha fascinación e asúmese inconscientemente que é posíbel trasladalo das pantallas para a mente con sinxeleza, procesalo, empaquetalo e dispoñelo para que intersira coa bagaxe persoal de coñecementos previos e que os fermente.
A abundancia do noso tempo fai perder os referentes tradicionais de autoridade intelectual, os patróns
O antigo intelectual, ou estudoso, como queiran chamarlle, incorporaba o que ía atopando nas bibliotecas, nas aulas e nas conversas, e se tiña a sorte de estar no lugar axeitado, onde se xeraba boa materia para a transmisión do coñecemento, con selectas obras e excepcionais profesores, pois era dono da oportunidade de construír un rexistro, un marco, sobre o que construír unha experiencia orixinal e proxectábel. Neses lugares privilexiados dispuña de información que nunca sería capaz tampouco de deglutir, nin por suposto de reformular, pero fóra deses espazos e lonxe deses contactos, a oportunidade de elaborar algo firme era moi escasa.
A abundancia do noso tempo fai perder os referentes tradicionais de autoridade intelectual, os patróns. Eran aqueles individuos aos que os seus pares e a mesma sociedade lles concedían o privilexio de ser portadores de auctoritas, porque os soportes permitían expoñer e situar en lugares predominantes as súas teses; individuos nos que se depositaba confianza e capacidade de decisión, e que se respectaban, fican agora tamén convertidos en creadores de material fraccionado, cunha mensaxe que chega, se chega, entrecortada e entra fracturada para o depósito, transformada en anacos. Até aquí a melopea fina.
Un fillo destacado da melopea vulgar é Donald Trump, que se burla dos seus colaboradores porque len. Como bo bruto, considera que a lectura é unha actividade esencialmente débil, amaneirada, e máis agora, tendo como se ten toda a información comprimida no bolso esquerdo do pantalón e disposta para disparala de contado. O poder funciona con golpes rápidos, a reflexión serena é de maricas. Pero Trump non é capaz de establecer unha xerarquía correcta da información principal que consume; só así se pode explicar que sendo xa o home máis poderoso do mundo descoñecese a condición de potencia nuclear da Gran Bretaña.
O malestar existencial desta sociedade nosa, en decadencia rápida e profunda, atopa refuxio na infoxicación. Moito antes da apoteose dixital, nos comezos dos anos noventa, Castilla del Pino dicía que as novas xeracións foron educadas no horror ao silencio. O ocio e o silencio do pobo son unha ameaza para o poder, afirmaba. As formas de comunicación pública, de ensino, obedecen a pautas de intensa verbalización, que deixa escaso espazo para os silencios, dicía.
O entullo que produce Internet, a descomunal mestura, a dificultade para escoller e xerarquizar, antagoniza coa contemplación, unha das vías para achegarse ao elevado
O horror ao silencio reforzouse agora e aumentou a alienación do ocio por emisión múltiple e diversa, non só por verbalización. O silencio evócase no noso tempo como condición para a conciencia, como ideal de harmonía, pero non se busca. O silencio provoca desacougo, temor a encontrarse con un mesmo. Borges aproximábase á acción do silencio cando describía “ese fermoso costume de non facer nada”. Fermoso costume, si, pero non ser receptor de nada obriga a sentir e centrarse nas grandes preguntas da vida, ou senón, abrirlle o paso á náusea.
O entullo que produce Internet, a descomunal mestura, a dificultade para escoller e xerarquizar, antagoniza coa contemplación, unha das vías para achegarse ao elevado; a contemplación á que convida por exemplo “Cipreses”, fermosísima acuarela, inmerecidamente emprestada por Correa Corredoira para ilustrar este artigo. Cipreses é un antónimo da caída, tal como afirma el mesmo.
PABLO ESCOBAR EL PATRÓN DEL MAL
As series televisivas dan pracer. Os analistas din que someterse a ese centrifugado, centripetado máis ben, desencadea un proceso químico gozoso. Tamén serve para non darlle tregua á recepción externa e evitar os baleiros, as náuseas. Multiplicáronse as capacidades técnicas, que facilitan montaxes seriais, impensábeis hai moi pouco tempo. A síntese do filme tradicional oscila entre a hora e media e as tres horas e comeza a parecernos curta, obrigada polos propios límites técnicos e non por unha medida ideal. Como se a ausencia da persoa ante a pantalla fose antes unha anomalía e esa excepcional presenza conformase o formato. Como se a escasa recepción fose debida precisamente á falta de pantallas e de produtos, non a outras causas. A serie convértese en hábito, solda o espectador ao virtual e incorpórao, súbeo á experiencia da trama. O individuo acóplase ás vicisitudes do embrollo e a conciencia aletárgase, dilúese.
Aguanto mal as series, permítanme unha digresión persoal. A invención decorativa e simbólica de Xogo de Tronos é unha salsa indixesta que esvaece guións e argumentos. Os recursos para alongar os tempos fánseme normalmente excesivos, e a hipérbole tan descomunal, que sempre tirei a toalla antes do cuarto round. Cómpre unha predisposición diferente da que demanda o cinema e estar dotado dunha voracidade bulímica, un desexo extraordinario. Dito todo sen pretender negar que poida converterse en xénero de primeira orde, nin querer aplicar conservadorismo refractario ningún ante a novidade.
Só me enganchou Escobar, El Patrón del Mal, colombiana, con todos os ingredientes caribeños. Todo latino até as cachas. Enceboloume a curiosidade propia por Colombia, un país do que descoñezo case todo, igual que da peripecia existencial de Escobar. Ir consultando no teléfono as estatísticas do país, a cartografía, os partidos políticos, os líderes, os datos dos barrios, a case inexistente explicación das obediencias de Bogotá aos EEUU, moi manipulada, a debilidade do Estado que case non é Estado, tan ben debuxada na serie, os personaxes firmemente trazados con actores inmensos, o descubrimento das asombrosas técnicas da telenovela, que me permitiron xa desde o capítulo dez, até o derradeiro setenta e catro, non asistir aos enterros, nin ás confesións amorosas de Doña Patico, a exuberante e autoenganada Doña Señora de Pablo Emilio, de luces tan limitadas, cuxas demandas e desconsolos son sempre previsíbeis, igual que os desenlaces da súa paixón.
Antes escaseaban os libros e as películas, agora falta conciencia dos límites para embutir
E todo iso sen contar co esplendoroso burbullar da lingua española, observar o asombroso “usteo” de todos, entre pais e fillos, esposas e maridos, consultar estudos na rede, por comarcas e clases sociais, entender os seus paradoxos, sorprenderse de que o “tuteo” sexa moda só entre os ricos, importada das universidades estadounidenses, da que os pobres pouco participan.
Se tragas setenta e catro capítulos nun par de semanas acabas vivindo cos mesmísimos gangs, exposto a un ataque asasino do Peluche contra a túa persoa en canto te despistas minimamente estomballado no sofá de Compostela. E acabóuseme a gasolina para esta viaxe das series. A sensación final consiste en ter librado dunha licorexia e dun pesadelo, non narco senón fílmico. Pero fican na lembranza eses compañeiros do crime, que agora xa son os meus próximos, coñecidos, e iso nunca se consegue no cinema comprimido, de formato tradicional.
FILMES E TRANCAZOS
Antes escaseaban os libros e as películas, agora falta conciencia dos límites para embutir. Unha amiga alistouse en Filmin para zampar por fin todo o cinema grande porque se fixo posíbel. Ficou algo frustrada cando soubo que a metade das películas da plataforma son de moi boa calidade. A vella meta consistía en embudar trescentas películas excelentes, por poñerlle un número, pero agora son seis mil. Morrerá, seguro que dentro de moitos moitísimos anos, sen ver todo o mellor e se intenta esa soberbia prometeica ficará cega. Un erro intelectual consiste en crer que se pode saber sen comprender, concluía Gramsci.
Outro amigo explicoume a saturación que sufría a súa mente coa información política e decidiu capturar menos para fixar mellor, porque a profundidade tendía a desaparecer. Quere reservarse como se fose un banquete no que se suceden os pratos. Xa non sabe os nomes dos ministros, dos alcaldes nin dos concelleiros, agás os que se repiten moito. Incorporou un filtro que descarta o superfluo. Pero vivir tamén consiste en escoitar bobaxes, habería que dicirlle. O problema fáiselle maior coa música: todas as interpretacións de Verdi ao alcance das orellas! E canto máis ouve menos asume. Hai corenta anos espremía os discos até a saturación, agora esparéxase. Só con conciencia do límite se pode celebrar esta milagrosa oferta.
Pero ás veces a tecnoloxía permite aumentar a intensidade, verdadeiras festas, di meu amigo. Enganchouse nas conferencias, xigantescos depósitos subidos á rede. Miles e miles de profesores e artistas falando. As conferencias son un medio de aprendizaxe de primeira magnitude, semellante ás aulas regradas, agora coa posibilidade de repetilas, de tornar para atrás e esmiuzar, comprender mellor.
Consultar as ofertas de conferencias, calcular o seu número en algunhas aplicación non desacouga, polo menos non tanto como cando un pousa a mirada nas baldas das librarías e o invade a impotencia, a conciencia de pouquidade
Chama a atención o naturalismo expresivo dos profesores e artistas nestas exposicións públicas, alleos en xeral á voz coidada, á técnica favorecedora da claridade, tan estendida entre os profesionais dos medios de comunicación. Esa diafanidade produciu no entanto unha troca de valores, porque nos medios de masas importa a expresión e moi pouco a fondura do que se transmite. É unha constante da nosa sociedade, contentores sen contido, Gughenheims por exemplo, cuxa beleza por outra banda é indiscutíbel.
Hai que afacerse durante uns minutos á voz de Jorge Luís Borges, que tende a ser só levemente enfática. Despois de varios minutos cómpre retornar ao comezo cando se atenden as explicacións da admirábel historiadora Ofelia Rey Castelao sobre o Voto de Santiago, o imposto do cabido e o arcebispado aos campesiños da coroa de Castela. Asombra seguir unha serie de charlas dun historiador de Oxford sobre o Imperio Británico, varias horas, sen facer nin unha soa mención a ningunha vítima nin afectado, for individuo, pobo, nación, por vínculo, favor ou abuso, pero iso xa é outro asunto. E hai catástrofes comunicativas, por suposto, sabios que non saben expresarse nin pouco nin moito, así de sinxelo e até pasan todo o tempo repetindo ese case novo verbo: “lo que es”.
Consultar as ofertas de conferencias, calcular o seu número en algunhas aplicación non desacouga, polo menos non tanto como cando un pousa a mirada nas baldas das librarías e o invade a impotencia, a conciencia de pouquidade. Alejo Carpentier di que levaba libros para a casa como froitas que había trabar cando lles chegase a sazón; xa non lembro se había sarcasmo ou amor sinxelo polos libros, pero a boa lectura non permite demasiada aceleración, seleccionar e conterse son premisas indispensábeis, é dicir, modestia, humildade, conciencia de cativeza. No entanto é posíbel unha tarde, un día completo ou unha semaniña enteira ouvindo conferencias sobre Nietzsche, nin máis nin menos. Estas potencias son debedoras da tecnoloxía e parécense, dalgún xeito, a aquelas tóxicas dexedrinas expansule da xuventude, poderosos compactadores de Caterpillar desbrozando por riba das letras.
