A dimensión da crise de España é tan real e profunda que paradoxalmente fai que se estea aguantando o inaguantable e se sosteña o insostible. Os parámetros da realidade española cambiaron tanto, a situación social e nacional é tan lastimeira, que hai tres anos todas as cabeceiras de prensa de Madrid pedían a dimisión de Zapatero e agora non a piden de Rajoy. Obraban ben, de boa fe e con fundamento entón ou é agora cando o fan? Merecía aquilo Zapatero entón e merece isto Rajoy agora? Paréceme que a cidadanía debería reparar niso, pois é motivo para reflexionar sobre o papel dos medios na sociedade española e tamén sobre tantas alegrías ou irresponsabilidades que nos trouxeron até aquí.

As enquisas indican que o que as persoas entrevistadas experimentan nas súas vidas non se corresponde en absoluto co relato dentro do que viviron até agora

Deixando separadamente a realidade que mostran ou crean os medios, as enquisas indican que o que as persoas entrevistadas experimentan nas súas vidas non se corresponde en absoluto co relato dentro do que viviron até agora. Ese contraste entre o que se experimenta como realidade e o relato establecido da realidade conduciría a algunhas sociedades a unha psicose colectiva, pero en España, dada a súa cultura, conduce a instalarse no máis profundo cinismo. O cinismo dos poderosos é un signo do seu despotismo, pero cando se estende á maior parte da poboación é a marca dunha sociedade vencida polo poder. Creo que iso é o que está ocorrendo.

España vive un fenómeno político moi específico: á crise económica conducida nun sentido antisocial súmase un Goberno que está aproveitando para revisar os consensos políticos e económicos da democracia española

A crise non é do Goberno e o partido que o sostén, ou viceversa, non é da Monarquía, non son todas as institucións, non é a ruína de boa parte da poboación, non é o baleirado da Constitución, non é o camiño sen retorno e sen saída ao que chegou aquí a idea de nación..., é todo. España vive un fenómeno político moi específico: á crise económica conducida nun sentido antisocial súmase un Goberno que está aproveitando para revisar os consensos políticos e económicos da democracia española.

A chegada da democracia entendeuse que traería liberdade e unha sociedade máis xusta, pero estanse aprobando leis que na práctica anulan o dereito de gran parte dos cidadáns, os máis débiles economicamente, a reclamar o amparo da Xustiza. E, nada menos, estase suprimindo a mesma independencia do Poder Xudicial, así como a perda de dereitos das mulleres, a metade da poboación, sobre o seu propio corpo. Doutra banda, do mesmo xeito que ocorreu noutros estados europeos, xa non está garantido que se aproben orzamentos segundo as necesidades da cidadanía, senón sometidos a un límite do déficit do Estado.

A Constitución consagrou a economía de mercado pero "conforme a unha orde económica e social xusta", isto está anulado de modo terminante cando o rescate bancario o pagaremos todos

A Constitución consagrou a economía de mercado pero "conforme a unha orde económica e social xusta", isto está anulado de modo terminante cando o rescate bancario o pagaremos todos, pero a banca non será pública e fáiselle escarnio cando aos aforradores se lles rouban os seus cartos con trampas usurarias, coma as preferentes. Esas actuacións económicas desde o mesmo Goberno ratifican a propiedade privada, pero unicamente a dos ricos que se lucran do diñeiro público e poden roubar impunemente o aforro dos pobres. E para que nada teña volta atrás neste camiño de liquidación, a tutela e interpretación constitucional o actual Goberno encomendoulla a un militante do seu partido que ostentou publicamente a súa ideoloxía antisocial e a súa españolismo excluínte.

A Constitución está así baleirada e con ela os pactos políticos sobre os que se levantou trala morte de Franco. Isto abondaría para comprender a gravidade, o cualitativo e tamén o excepcional desta crise española, pero hai outros factores que inciden nesa crise estrutural. A Constitución vixente do Reino de España confire amplos poderes ao rei, que é a pedra angular que sostén as institucións, e como o estado actual da Casa Real é o que é, non hai que estenderse sobre a fraxilidad de todo o sistema.

A crise económica agudizou os problemas, pero é un erro atribuírlle a ela a situación: foi a propia evolución da vida social e política española desde o ano 1975 o que evolucionou até dar un país así

A sociedade catalá, pola súa banda, tras amargas experiencias recentes e aínda que iso lles supón serias dificultades, iniciou un camiño que xa non quere nin pode desandar e que cuestiona absolutamente a forma do Estado e as súas institucións. Ese proceso político democrático e lexítimo aboca a unha reforma política profunda do Estado español. O que decida a sociedade vasca respecto diso saberémolo pronto. Trátase dunha crise, como chegamos a isto? A crise económica agudizou os problemas, pero é un erro atribuírlle a ela a situación: foi a propia evolución da vida social e política española desde o ano 1975 o que evolucionou até dar un país así.

Discrepar dos trazos principais dese relato significaba, aínda significa, quedar á marxe e ser un augafestas que non comparte o orgullo nacional español

Non se comprende este momento histórico desde o relato establecido e que se podería titular O conto do Rei Mago. Un resumo sería que, á morte de Franco, a sociedade española madurara económica e socialmente e demandaba un cambio democrático. Unha nova xeración viuse encarnada na figura dun novo rei, que lle encargou a un político novo que trouxese a democracia. O franquismo foi varrido aos poucos e unha esquerda razoable conduciu a España a integrarse nas institucións internacionais, como a UE e a OTAN. Dous grandes partidos estatais turnáronse, pero mantendo un imprescindible consenso sobre os temas básicos, de modo que esas décadas propiciaron unha especie de milagre español: os europeos admiraban a alegría e a vitalidade da nova democracia española, os países pobres e baixo ditaduras admirábannos como un exemplo do que aprender, etc. Discrepar dos trazos principais dese relato significaba, aínda significa, quedar á marxe e ser un augafestas que non comparte o orgullo nacional español.

Pero a miña memoria dítame outro relato que non ten título porque non existe e que se asenta nalgunhas estampas esquecidas ou negadas, pero que para min teñen a intensidade dos recordos máis vívidos. Nunca chamaría ditadura a aquel réxime totalitario que, desde a derrota de Hitler, conseguira a protección dos EE.UU. a cambio de entregar a soberanía ao exército norteamericano, coas súas bases e o seu armamento nuclear incluído. Unha falsa alianza militar, pois, obrigou a que aquelas provincias españolas no continente africano que figuraban no mapa do meu colexio lles fosen entregadas á monarquía alauí, traizoando e vendendo así os seus habitantes.

Este mes de setembro recordarei como cada ano aquela sociedade aterrorizada entre "estados de excepción" e os cinco novos fusilados tras un xuízo militar farsa

E este mes de setembro recordarei como cada ano aquela sociedade aterrorizada entre "estados de excepción" e os cinco novos fusilados tras un xuízo militar farsa. Recordareinos porque, aínda que non compartise nin entón nin agora os seus métodos, eran combatentes contra aquel réxime e porque a súa morte tivo un profundo sentido político, con aqueles crimes Franco estableceu as bases para o futuro: o Exército vencedor da guerra seguía tendo o poder e calquera camiño futuro estaría sometido á súa vixilancia. Recordo o daquela Príncipe no balcón do Palacio Real con Franco, quen o nomeou o seu sucesor. Recordo outro xuízo militar, tamén esquecido, aos militares da clandestina Unión Militar Democrática, que xamais puideron reincorporarse ás súas funcións. Recordo as loitas de obreiros e estudantes, os mortos que custaron as liberdades e a legalización primeiro dos sindicatos e dos socialistas e, logo, do PCE e demais organizacións comunistas, libertarias e de todo tipo. Tamén recordo as loitas nacionais de vascos, cataláns e galegos. Recordo a volta do exilio do president Tarradellas e do lehendakari Leizaola, os galeguistas do interior, en cambio, romperan politicamente co Consello da Galiza no exilio e a institución disolveuse. Non, a democracia non a trouxo magnanimamente un rei mago: gañárona con sangue os antifranquistas.

A democracia non a trouxo magnanimamente un rei mago: gañárona con sangue os antifranquistas

Recordo os debates ao redor da redacción da Constitución e as negociacións para reflectir un pacto democrático entre a dereita franquista e a esquerda antifranquista, por unha banda, e o Estado existente e as nacionalidades, especialmente Euskadi e Cataluña, para encaixar as súas institucións propias no Estado. Recordo o malestar que expresou o Exército ante a posibilidade de ser recoñecidas outras nacións distintas á española. E recordo o 23-F e o conseguinte "Pacto do capó", así como unha consecuencia política do golpe: a Lei Orgánica de Harmonización do Proceso Autonómico (LOAPA), que demostrou que si que prosperou un "golpe de timón" para reinterpretar o proceso democrático.

O 23-F tamén tivo éxito político ao recordarlle á poboación o poder do Exército e a necesidade e inevitabilidade do Rei e estableceu que a boa dirección era unha España nación única

O 23-F tamén tivo éxito político ao recordarlle á poboación o poder do Exército e a necesidade e inevitabilidade do Rei e estableceu que a boa dirección era unha España nación única. Sobre esas bases políticas e ideolóxicas esenciais desenvolvéronse as seguintes décadas. Para a dereita era o de sempre e a esquerda, que renunciou ao programa e á mesma memoria do antifranquismo, asumiu o nacionalismo españolista sobre dúas ideas previas: a) os vascos, aínda que non son todos terroristas ou simpatizantes, son ricos e desprezan aos españois pobres. E b) os cataláns, sobre todo a "burguesía catalá", só pensan en chalanear para sacarnos os nosos cartos. Esta última idea reina entre a burguesía madrileña e os seus intelectuais e publicistas, pero está instalada no conxunto da poboación.

A ideoloxía que subxacía nos plans de infraestruturas centralizadas no medio da meseta, no quilómetro cero de Primo de Rivera, continuou íntegra nos partidos que xestionaron o Estado nesta nova época

A españolidade e o terrorismo foron dúas bazas para argumentar e alimentar a ideoloxía do nacionalismo español, tan renacido e triunfante nun Madrid que suxeita as infraestruturas centralizadas, todo o poder político, a maior parte do poder financeiro e o grande instrumento político e ideolóxico: todos os medios de comunicación de ámbito estatal. A ideoloxía que subxacía nos plans de infraestruturas centralizadas no medio da meseta, no quilómetro cero de Primo de Rivera, continuou íntegra nos partidos que xestionaron o Estado nesta nova época.

Dous exemplos do sentido e a intencionalidade política da rede do AVE: Jose Mª Aznar, expresidente do Goberno no ano 2000: "En 10 anos teremos unha rede de alta velocidade que sitúe todas as capitais de provincia a menos de 4 horas do centro da península". Magdalena Álvarez, ministra de Fomento no ano 2007: "A alta velocidade é coser con cable de aceiro o noso país, unilo e facernos sentir máis españois".

Unha España que, mercé á ideoloxía que acompaña á lingua, identifica como español a un falante ou un escritor de México ou Arxentina e exclúe un catalán, vasco ou galego

Un Madrid que suxeita as súas provincias, unha cidade "macho" que lle encantaría ao Ortega e Gasset de A España invertebrada e que, como Prusia, somete e monta á súa contorna. Iso explica, por exemplo, que os gobernos e o Banco de España consideren "sistémica" a Caixa Madrid, para salvala, pero non á caixa galega. Un Madrid que xa se identifica completamente con España, unha España que exclúe a quen non participan do seu modelo nacional. Unha España que, mercé á ideoloxía que acompaña á lingua, identifica como español a un falante ou un escritor de México ou Arxentina e exclúe un catalán, vasco ou galego. Quen sabe o nome dun poeta vasco vivo? Quen o dun narrador en lingua catalá? Alguén escoitou nos medios de comunicación españois algunha canción en galego nos últimos dez anos? En base a que dereito o principal premio das letras que outorga o Estado español, co seu valor simbólico, premia a cidadáns doutros países pero exclúe a escritores en lingua vasca, catalá ou galega, malia ter cidadanía española? Pagan menos impostos que os demais os cidadáns que teñen por propia algunha desoutras linguas?

Estas décadas tiveron momentos e etapas distintas cos sucesivos gobernos do PSOE e do PP, pero estes dous partidos mantiveron un núcleo duro de consenso. A etapa de Zapatero, aínda que conservou as liñas básicas de política económica anteriores, rompeu algúns deses consensos, tanto en política nacional como dentro do partido, e iso explica tanta hostilidade á súa presidencia desde un e outro lado.

Dixerir tanto pasado como é a Guerra Civil e o Réxime é tarefa ardua e houbo que reinventar a realidade e reinventarse. Un ano os españois eramos franquistas aterrorizados, pero maxicamente dous anos despois cantabamos "libertad sin ira" e eramos demócratas

Pero dixerir tanto pasado como é a Guerra Civil e o Réxime é tarefa ardua e houbo que reinventar a realidade e reinventarse. Un ano os españois eramos franquistas aterrorizados, pero maxicamente dous anos despois cantabamos "libertad sin ira" e eramos demócratas, e catro anos despois a maioría xa eramos socialistas. A que velocidade deixabamos atrás o pasado. O pasado era unha patria incómoda para a gran maioría da poboación, así que foi abolido e encerrado baixo sete chaves. Reclamarse franquista resultaba incómodo para quen se sentían de dereitas e ser antifranquista resultou totalmente extemporáneo para quen sobreviron de esquerdas.

Menos ser comunista, ou calquera outra cousa casposa que nos remita ao antifranquismo, todo vale e todo é elegante

Nas seguintes décadas, desenvolveríase unha liña de crítica aos antifranquistas xulgándoos polo seu leninismo e intelectuais aparentemente sen mácula trazarían un campo ideolóxico neoconservador que sentou os seus reais entre nós: trátase de manter unha mirada distante sobre uns e outros e a reclamación dunha terceira España limpa de radicalismos. Como dicía un amigo, "sodes bos rapaces, pero todos tendes/tedes algún defectiño". Nin que dicir ten que o tal "compromiso do intelectual" sen poder ser negado por intelectuais que seguían opinando sobre a cousa pública foi reinterpretado asepticamente e o que se estigmatizou foi a militancia política partidaria ou o compromiso concreto cunha causa ou un partido. Iso manchaba a independencia do intelectual, que debe estar sempre moi limpiño e decoroso. En consonancia cun espazo cultural tan moderno que rexeitaba as rancias ideoloxías de esquerda recuperáronse os máis vellos nihilismos e esteticismos. Cioran ou Ernst Jünger, figuras problemáticas e problematizadoras, foron redivivos, pero sen que sufrisen maiores inquisicións. Menos ser comunista, ou calquera outra cousa casposa que nos remita ao antifranquismo, todo vale e todo é elegante.

A comezos dos anos oitenta, xa empezaran a cambiar as referencias para a minoría intelectual. Desde principios dos sesenta unha nova xeración recibiu a través da música pop a lingua e a cultura anglosaxona de tal modo que, paradoxalmente, anos máis tarde cando España entrou ao fin en Europa a cultura de Francia, Italia e a europea en xeral desapareceu completamente dos medios de comunicación e pasouse a mirar unicamente cara aos EE.UU., até hoxe. Todo o norteamericano é definitivamente cool. Se nos anos sesenta, ademais de copla e arredores, podíase oír canción italiana e francesa, hoxe é practicamente imposible: os medios de comunicación españois só emiten canción en inglés ou castelán.

Pero para a maioría da poboación, que non tiña necesidade de coartadas nin tonterías, quedou o de sempre: pasodobres e fútbol

E en canto ás referencias intelectuais no interior de España, de atender ao que chegaba de Cataluña en materia de educación, política, pensamento, artes, música a partir da primeira metade dos oitenta ocupouno todo Madrid cun novo invento, a movida, que circulou polos medios co seu propio star system. Pero para a maioría da poboación, que non tiña necesidade de coartadas nin tonterías, quedou o de sempre: pasodobres e fútbol. No canto de Lola Flores, estendéronse por cidades e vilas de España as "feiras de Abril" e as sevillanas. E os futbolistas, de ser ceñudos e velludos, pasaron a ser modelos depilados que locen tocados. As corridas de touros, malia a caída de interese entre a poboación, son emitidas en horario infantil en TVE, demostrando a súa intención ideolóxica. Hoxe, como sempre, a ancha cultura nacional española vai entre o "¡olé!" e o "¡oé, oé, oé!"

E até aquí chegamos. A unha España sen esperanza, cun partido gobernante sen sentido da vergonza e un presidente que se esconde durante meses para non contestar a preguntas sobre a súa implicación na recepción de diñeiro negro

E até aquí chegamos. A unha España sen esperanza, cun partido gobernante sen sentido da vergonza e un presidente que se esconde durante meses para non contestar a preguntas sobre a súa implicación na recepción de diñeiro negro. Un Parlamento pervertido por unha maioría absoluta parlamentaria que o ten anulado. Un país que se nega a recoñecerlles aos cataláns o mesmo dereito que teñen outros europeos, coma os escoceses, a decidir libremente o seu futuro. E un país que terá que someter a decisión democrática unha constitución nova e a forma do estado, incluíndo a opción Monarquía ou República. Ambas son discutibles e por iso non se pode negar o debate, pero se a España futura, na forma que teña, é unha monarquía, xa non poderá selo porque o decidiu un Caudillo ou un Exército: terá que ser unha cidadanía sen medo e que asuma a súa responsabilidade quen o decida.

Evidentemente, creo que aínda que o bloque de poder formado polos principais partidos e os medios de comunicación capitalino oculten a realidade e manteñan en pé un decorado digno da época barroca, a etapa histórica xurdida da Transición acabou.