A hora de medir o peso da débeda pública na marcha económica dun país deben ser tidas en conta unha serie de variables con frecuencia mais relevantes que a propia dimensión da débeda. En primeiro lugar quen é, ou son, o(s) principais acredor(es) da débeda. Segundo en que divisa está. Terceiro en que se empregan os ingresos por débeda, Cuarto, e último, que peso teñen nos orzamentos os custos desa débeda

A hora de medir o peso da débeda pública na marcha económica dun país deben ser tidas en conta unha serie de variables con frecuencia mais relevantes que a propia dimensión da débeda. En primeiro lugar quen é, ou son, o(s) principais acredor(es) da débeda. Segundo en que divisa está. Terceiro en que se empregan os ingresos por débeda, Cuarto, e último, que peso teñen nos orzamentos os custos desa débeda. Hai mais elementos pero seguramente estes sexan os mais relevantes.

Si analizamos a situación das débedas públicas nos principais estados occidentais nos atopamos con que na actualidade o importe é o seguinte: Estados Unidos 35 billóns de dólares que representan un 123% do PIB nominal, Gran Bretaña 2,75 billóns de libras equivalentes a un 99,5% do PIB, Eurozona 12,95 billóns de euros que representan un 89,3% do PIB (con valores que van dende o 161,9% de Grecia, o 137,3% de Italia e o 107,7% de España, aos 46,5% dos Países Baixos, os 63,6% de Alamana ou os 77,8% de Austria). Con estes datos se podería chegar a pensar que o problema da débeda pública na eurozona e menos relevante que nos Estados Unidos ou Gran Bretaña. De ningures polas razóns que a continuación subliño.

Por que é moi importante quen sexa o acredor da débeda?. Para entender mellor esta importancia pensemos no caso dispar de Estados Unidos e Gran Bretaña por unha parte e os estados da Eurozona pola outra, moi especialmente no distinto papel que desempeñan os respectivos bancos centrais. Nos dous primeiros o principal acredor das respectivas débedas públicas e o propio banco central (Reserva Federal e Banco de Inglaterra), no segundo é a banca privada occidental pois por estatutos o BCE ten prohibido comprar débeda soberana dos estados membros aínda que nalgún caso extraordinario se teña saltado ese mandato. Esto leva a que na práctica os custos da débeda nos Estados da eurozona sexan moito mais elevados que nos Estados anglosaxóns pois mentres que nestes as intervencións dos seus bancos centrais frean os ataques especulativos aos sus bonos, a non intervención do BCE os favorece cando non os estimula.

E tan importante a divisa en que está fixada a débeda?. Para entender mellor esta importancia podemos analizar tres casos diferentes: os estados do Sur global, a Eurozona, e os Estados Unidos. En relación aos estados do Sur lembremos como tivo lugar a chamada crise da débeda (anos oitenta) que levou a que entre os anos 1980 e 2000 a débeda se multiplicara por mais de catro. Que pasou?, que fronte a unha inflación disparada (anos 70) a resposta dos Estados Unidos que estaban baixo a Presidencia de Ronald Reagan, veu a través da Reserva Federal que decidiu un forte aumento dos tipos de xuro o que levou a unha suba espectacular dos tipos de xuro dos créditos a curto prazo que acadaron niveis xamais acadados (chegaran a estar en valores negativos). Paralelamente Gran Bretaña (principal praza do mercado internacional de cambios) cuxo goberno presidía Margaret Thatcher introduce tamén a senda neoliberal e colabora a que se disparen os tipos de cambio do dólar e a libra. Uns cambios financeiros que se estenderon practicamente por todo o mundo afectando así aos debedores mais vulnerables (Sur global) que serían estrangulados financeiramente pois viron triplicarse practicamente as cargas financeiras (o tipo de xuro nominal pasou do 5,7% no 1971 ao 18,9% no 1981). A elevada suba nos servizos da débeda (que estaba e segue estando fixada en dólares) conduciría a que moitos destes países, con México na vangarda, declararan que non estaban en condicions de atendelas súas obrigas financeiras internacionais: estouraría unha crise internacional da débeda. No caso da eurozona hai que ter en conta o sinalado anteriormente sobre os estatutos do BCE (Art. 101 Tratado de Maastricht) que lle prohiben financiar directamente aos seus estados, así como que estes sexan solidarios financeiramente, o que provoca que dependan totalmente do sector privado (bancos fundamentalmente) para o seu financiamento o que facilita que estes impoñan uns tipos de xuros que lles permiten obter enormes beneficios. Asi poden darse situacións como que a banca privada obteña prestamos do BCE ao 1% mentres que, a súa vez, lle conceda prestamos aos estados entre o 4 e o 5% (para créditos ao curto prazo) e do 12% (a longo prazo) o que dispara os déficits e as débedas. Mentres os Estados Unidos (o mesmo sucede con Gran Bretaña) non teñen problemas de financiamento pois non sole destinar ao pago da débeda en xuros mais do 6% do seu PIB grazas a que a diferencia deses outros países (Eurozona, Sur global) toda a súa débeda está denominada na propia moeda (dólar) cuxo valor fixa a Reserva Federal quen ademais, como sinalaba, e propietaria dunha grande parte da débeda pública estadounidense. Unha situación que, paralelamente,conduce a que os bonos do Tesouro dos Estados Unidos sexan moi apreciados nos mercados internacionais.

Non menos relevante é a que se destinan os ingresos por débeda. Un destino marcado polas tres opcións anteriores. Asi mentres Estados Unidos e Gran Bretaña, que non se ven premidos polos servizos da débeda, poden destinala maior parte dos ingresos a gasto social e investimento produtivo, os estados do Sur e da Unión Europea vense obrigados a destinar unha parte moi relevante dos ingresos por débeda a pagalos servizos da débeda. No caso dos primeiros, “como media dende 1996, o servizo da débeda pagada drena anualmente de 250 a 350 mil millóns de dólares dos que entre 160 e 215 son devolucións de capital, para os bancos privados, especuladores financeiros, e os Estados mais industrializados” (ERIC TOUSSAINT: “La bolsa o la vida. Las finanzas contra los pueblos”): . Pola sua parte nos estados da eurozona, aínda que varia segundo os estados (mentres a Alamana lle custa financiala súa débeda uns 40.000 millos de euros de media anual a Italia 100.000 millóns) os servizos da débeda lévanse unha parte moi relevantes dos seus orzamentos (DANIEL MILLET, ERIC TOUSSAINT: “La deuda o la vida. Europa en el ojo del huracan). Unha situación de dependencia financeira que coloca a estes estados nunha espiral da que non dan saído. Así, por caso, os países do Sur global teñen devolto mais de seis veces o que debían para atoparse catro veces mais endebedados.

As débedas (pública no caso dos estados da eurozona, externa e interna no estados do Sur global) son un mecanismo moi sutil de dominación dos pobos polos mercados financeiros e tamén as grandes potencias promotoras da mundializacion neoliberal

As situacións anteriores levan tamén a que medre o peso da débeda nos orzamentos públicos condicionando dese xeito as políticas públicas. Un crecemento que se produce a pesares de que en moitos casos se teñan pagado, en xuros e amortizacións, moito mais do valor inicial das débedas. As taxas de xuro que se aplican aos reembolsos dos capitais pedidos prestados a banca privada chegan a seren tan elevadas para os estados que non teñen unha banca pública que os financie que deben incrementar sistematicamente o seu endebedamento para poder pagar as súa débedas. Contraen novas débedas para devolvelas antigas. Si isto sucedía inicialmente so no estados do Sur global mais tarde pasaría con non poucos estados da Eurozona (Grecia, España, Portugal, Italia....) tamén ameazados pola estafa das débedas. Mentres Estados Unidos, como sinalaba antes, non destina ao pago dos servizos da débeda mais do 6% do seu orzamento federal a pesares de ter unha débeda moi superior.

Como conclusión final subliñar que as débedas (pública no caso dos estados da eurozona, externa e interna no estados do Sur global) son un mecanismo moi sutil de dominación dos pobos polos mercados financeiros e tamén as grandes potencias promotoras da mundializacion neoliberal. Unha dominación que tanto supón un continuo drenaxe de enormes recursos para as caixas fortes dos acredores internacionais (maiormente grandes bancos) como permite as elites gobernantes (OCDE, FMI, BM. Unión Europea) impoñer o relato neoliberal dos axustes coas consecuencias económicas e sociais xa coñecidas.

Lecturas recomendadas

• “La bolsa o la vida. Las finanzas contra los pueblos”. ERIC TOUISSANT
• “La deuda o la vida. Europa en el ojo del huracan”. DAMIEN MILLET/ ERIC TOUSSAINT.