É imposible non empezar o ano como o acabamos, constatando o señorío da mentira sobre as nosas vidas. Igual que o Goberno manipula a cifra de mortos na estrada para a súa propaganda tamén triunfan os titulares que cantan o descenso do paro, omitindo que nesta ocasión só o 8% é traballo estable.
A mentira e a policía son os instrumentos de dominio do poder totalitario, é o caso deste Goberno de franquistas e de ideoloxía franquista. É o que hai, é o que nos ocultan os poderes beneficiados e cómplices. Non é certo o discurso cínico que sostén esta inmoralidade, non é certo que todos sexamos corruptos, non é certo que todos os políticos sexan iguais, non é certo que todos os gobernos sexan iguais.
Pero permitan un descanso e que trate de libros, non de literatura pois aí cada un debe navegar co seu propio compás e á ventura, senón de dous libros que relatan esta cousa que padecemos, a maldición que é esta dereita española e que nos persegue a tantas xeracións, e que mostran os límites da cultura española.
España cosa nuestra, de Óscar Pazos, é moito máis que o que promete a súa cómica portada. Baixo o ton constantemente irónico do autor o que nos ofrece é unha crónica veraz dos últimos anos da dereita política, isto é Mariano Rajoy e o seu mundo. Unha interpretación moi documentada e cabal dun falso enigma.
Aparentemente Rajoy é un enigma, algo así coma o da carta roubada de Poe, que está aí diante dos nosos narices e ninguén o ve, na realidade simplemente trátase de que o que non vemos está velado polo poder, os poderes e os medios de comunicación. Todo o mundo que ten poder sabe o que é esta dereita, quen é Rajoy. O que fai o autor do libro é contalo a quen non ten poder pero quere sabelo. Se realmente queren saber con quen tratamos hai que darlle unha lectura.
E vou co Cura y los mandarines, un libro que chega a lombos dunha polémica absurda, unha editorial calculou mal o dano que lle faría publicar este libro e non soubo xestionar explosivo tal, porque o é. No medio, o inesperado zarandeo á figura de Víctor García de la Concha. Recoñezo trato e afecto cara a García de la Concha, así que non son imparcial, pero como tamén podo acreditar que non lle debo nada e que fixen e fago todo tipo de méritos para non ser reclamado desde cargo ou academia algunha, ese triste invento borbónico do que non só descreo senón que aborrezo, atrévome a opinar desde fóra que creo que o seu labor na RAE foi moi razoable para os intereses desa institución e que fixo algunhas cousas boas que outros non fixeron. Con todo, esa polémica inicial transformou o libro nun éxito editorial e diso alégrome. Do mesmo xeito que o tema do libro non é en absoluto García de la Concha, convén aclarar polo seu ben que tampouco é unha biografía de Jesús Aguirre, cousa que tamén o envolve e embosca, senón moitísimo máis e algo moito mellor.
O autor dese libro é Gregorio Morán, e quen lese algún libro seu pode omitir este parágrafo enteiro. Creo que Morán é unha figura desgraciadamente única na actual cultura española e que atopa desde hai anos un lugar na prensa barcelonesa, unha ave exótica que non podería vivir na prensa madrileña. Un autor que non é de fiar para ningunha institución. Os seus libros, aínda sendo maxistral algún deles, non recibirán recoñecementos institucionais, con todo quen queira coñecer a figura de Ortega e Gasset non poderá ignorar o seu El maestro en el erial, o mesmo para quen queira saber de Suárez, Ambición y destino, ou a historia do PCE, Grandeza y miseria del PCE. Se eses libros non son recoñecidos como canónicos non é polo seu estilo ou ton, senón precisamente porque están escritos desde fóra de todos os consensos que afogan a realidade. Morán non é un desmitificador, é un desvelador.
Mentres Morán viva sempre dará medo porque, como un gurka de si mesmo, enfila posicións a conquistar a degolo e coa consígna que se dá a si mesmo de non tomar prisioneiros. A pesar diso sempre atopa algún ferido na trincheira a quen non pode evitar perdoarlle a vida. Non comparto ideas nin algunhas visións da realidade que Morán prodiga nos seus artigos en La Vanguardia, pero son as súas ideas e debe ter un lugar onde expresalas. Tampouco teño un mapa das súas fobias, que as ten, pero as súas filias resúltanme familiares, son personaxes en posición inestable, atrabiliarios moitas veces, normalmente aniquilados, finalmente mortos. Pero Gregorio Morán é un autor tanto de ficción, xornalismo e ensaio, e calquera libro seu así hai que tomalo, coa carga de subxectividade que todo autor pon na súa mirada. Non comparto todas as fobias de Morán ou polo menos tento matizalas, pero a súa musa é precisamente ese impulso violento e, tamén, xusticieiro e sen esa agresividade non existiría a súa obra. A Morán, como calquera que teme, témolle e non sei se o admiro pero gústame que exista e que escriba, os seus libros son únicos e necesarios. Case diría que son "os verdadeiros". Se lle dedico todo este espazo é porque este libro tamén o é.
Se lles interesa coñecer como se construíu non só o sistema cultural, a institución, senón tamén a ideoloxía do Réxime actual, comprobarán que en esencia segue sendo a cultura e a ideoloxía nacional española e que as columnas que sosteñen a andrómena da cultura española levántanse sobre aqueles mesmos vellos alicerces. Non é "a enciclopedia da cultura española actual", é moito máis e mellor, é iso e tamén o seu cuestionamento. Non é un libro académico senón un libro apaixonado, un torrente de información, un traballo hercúleo e un libro imprescindible.
É un libro para lectores con coraxe pero aproveitarao máis quen sexa capaz de saltar por riba da visión cáustica que impregna o texto, quen deixe en suspenso o xuízo sobre as condutas de moitas persoas, tentando comprendelas no contexto das súas circunstancias. E que circunstancias! As da posguerra e o franquismo que lles tocaron a xeracións que, todos os seres humanos en todas as épocas, querían vivir e medrar no tempo que lles tocou. No libro mestúranse as figuras de arribistas descarados con outros incapaces do valor ou simplemente covardes. A Morán fíxolle falta a implicación anímica, o empuxe do guerreiro que corta cabeleiras, para cuestionar o edificio da institución cultural española pero ao lector tócalle ser comprensivo e distante.
O mundo de poderes ideolóxicos que chega até nós é un fresco de cutrez, miserias, ranciedade e, por exclusivamente masculino, testosterona infecunda. Particularmente sorpréndome constatando como un tipo da miña idade aínda se formou nas sombras e fantasmagorías daquela cultura española. Deixando aparte a cultura en lingua galega, que Morán ignora absolutamente quitadas as mencións a Cunqueiro, as referencias literarias e culturais que me corresponderon foron aínda proxectos e obras que Morán detalla entre o final do cincuenta e a década do sesenta: Ínsula, Destino, Tiempo de silencio, Papeles de Son Armadans... Os anos analóxicos arrastrábanse e duraban máis que estes segundos dixitais. O libro detalla como o franquismo, o antifranquismo e toda e tanta miseria impregnou as nosas vidas e como iso se prolonga, prolóngase.
Se queren saber como se instituíron as firmas e figuras da cultura e por que, se queren coñecer os mecanismos de canonización e institución na cultura española teñen que ler o libro, cómpreno, pídano prestado ou ás bibliotecas. Este libro é un ben desde o punto de vista cívico.
Para facérmonos adultos temos que envellecer e así poder ver con distancia os nosos pais, só así poderemos comprendelos e, se é o caso, perdoar. Do mesmo xeito, para facérmonos adultos como cidadáns temos que coñecer quen foron os nosos mestres, este libro infórmanos sen permitirnos complicidades ou finxir ignorancia. Este libro é un ben desde o punto de vista persoal.
O paso seguinte sería recoñecer que cousas nos ensinaron, que ideas e que visión das cousas nos transmitiron. Que hai deles en nós.
