Son os únicos habitantes desta aldea da parroquia de Caraño, en Pol, aos que hoxe acompañaba a filla

Cheguei a Carballa Marela baixo unha auga miúda. Sara saíu cun paraugas e cun sorriso na cara. O azul dos seus ollos lembroume o mar, un mar en calma, e namentres atravesamos a aira puiden ver un tractor John Deere nun pendello, pareceume bastante antigo e non recoñecín o modelo. Dentro agardaban os pais con certa expectación, e aínda que sabía a súa idade non vin en José un home de 90 anos, vino erguido e recio, de complexión media. Apertoume a man con determinación, e cunha actitude empática e curiosa que mantivo durante as dúas horas que conversamos na cociña, a propia dunha casa labrega, moi acolledora, na calor amable da leña ao arder e das palabras dos meus anfitrións. Esther é uns anos máis nova, ten 86. Son os únicos habitantes desta aldea da parroquia de Caraño, en Pol, aos que hoxe acompañaba a filla. 

En tanto Sara facía café, Esther contoume que nacera en Pacios, outro lugar da mesma parroquia. Tampouco aparenta a idade biolóxica, e lembrou que de nena subía coas ovellas ao monte cando lle tocaba por quenda. “Normalmente íamos dúas”, recorda. Xuntaban as ovellas dunhas e doutras casas e guiábanas primeiro polos camiños, logo polos carreiros e despois entre queirogas, toxos e fentos. “Nunca vin o lobo”, asegura, pechando e abrindo as pálpebras coma se foran bolboretas. Entón acordouse do liño, explicoume que se sementaba por setembro arriba, que daba traballo mondalo (sacarlle as herbas coas mans), que se apañaba arrincándoo e que despois comezaba un longo proceso ata telo preparado para fiar na roca. Alagalo no río era o primeiro paso, para de seguido secalo ao sol, quitarlle a gra coa ripa, metelo no forno a unha temperatura alta e mazalo, para así separar a fibra. Usábase para confeccionar mantas e camisas para os homes. 

José atende a todo o que ela conta e por veces matiza ou amece un comentario, os dous teñen unha memoria envexable. “Meu pai morreu cando eu tiña dez anos”, por ese motivo non había homes na Casa de Morán que puideran axudar nas mallas, pero, e sen que os chamasen, “os veciños viñan á nosa aira a subir a palla”. Aqueles anos foron “moi duros” para unha viúva con nenos “que estaban no peor”, e resúmeos coa frase “foise saíndo adiante”, que expresa o obxectivo da vida dos labregos, que non era outro que subsistir. 

Un olor a prado natural acabado de segar perfumou a cociña, un arrecendo da nenez que a conversa rescatou do fondo da miña memoria, intenso e agradable, e quedei uns segundos nun limbo entre o pasado e o presente, entre a vida e os soños, ata que o aroma desapareceu

Tras un cambio na conversa por mor do café e dos bombóns, no que comentamos cousas persoais e encontramos amigos comúns, este home nado no 1935 retoma o tema, “aquela vida era moi dura”, e mírame coas mans entrelazadas e apoiadas no mármore branco, “aínda que había máis alegría que agora”. Cre que se mellorou en todo, menos nunha cuestión, “a xente é o que boto en falta”. Acorda 4 casas habitadas no lugar, en total 22 veciños, e nunca pensou “que se acabara a xente”. A tristeza asombroulle a cara, era o momento de cambiar de asunto, pregunteille polo tractor que vira ao chegar, “comprámolo no 1969, a que non sabes canto custou?”. Penseino, mais a verdade é que non sabía que cantidade dicir, daquela eu tiña uns meses e apenas había tractores, algún que outro Barreiros e uns poucos Ebro Super 55, así que encollín os ombros e agardei a que me dixese o prezo, “duascentas corenta mil pesetas”, erguendo un pouco o dedo índice da man dereita e cos outros pechados, por se a cantidade me parecese pequena, que non era o caso, ao contrario, o que me pregunto é como conseguiron pagalo, imaxino, claro, que con moito esforzo e rexendo cada céntimo. Proseguiu dicindo o modelo, “é un John Deere 1020”, e despois as características principais, “non ten dirección asistida nin dobre embrague”, e sentenciou, “ten catro rodas, é o único que podía esixir”. Ademais do tractor, teñen unha vella segadora BCS “que se conduce cos pés”. Nese intre, un olor a prado natural acabado de segar perfumou a cociña, un arrecendo da nenez que a conversa rescatou do fondo da miña memoria, intenso e agradable, e quedei uns segundos nun limbo entre o pasado e o presente, entre a vida e os soños, ata que o aroma desapareceu.

Se pronunciar cada sílaba de Carballa Marela é viaxar ao tempo en que houbo 22 veciños, no presente é unha aldea habitada por estes dous militantes da vella labranza, que levan case un século cada un, boa parte del xuntos, mesturándose coa terra ata fundirse definitiva e poeticamente nela

Esther almacena os acontecementos e as datas, unhas son moi importantes no máis íntimo, “namorámonos”, e casaron hai 62 anos, no 1963; outras marcaron un fito na comunicación de Carballa Marela co mundo, no 1969 compraron un televisor por sesenta mil pesetas, e todas as noites os veciños enchían a cociña para ver os programas de moda e os informativos. No 1982 déronlle a escoller á filla entre unha tele en color ou un volvedor (máquina de uso agrícola que estendía a herba e que tamén lle daba a volta para facilitar o secado). Sara escolleu … e viron o mundial de fútbol en branco e negro. 

A José gústalle ler, ten bastantes libros nunha balda da cociña e o periódico encima da mesa. Faloume de Arximiro Rico, de Fernando Ónega e do seu finado irmán José Ramón, e mostrou orgullo porque Jenaro Castro “é de Caraño, é da nosa parroquia”. Asemade está orgulloso da súa neta Uxía, que é mestra, “a maior alegría foi cando sacou a oposición”. Ao falarme da máis nova da familia pregunteille polo futuro, e non dubidou en responder que “a Uxía gústalle a aldea” e cre que “conservará a casa”, aínda que é consciente de que un día non haberá leña, nin lume, nin quen saúde a quen chegue abrir a porta, “todo esmorece”. Seguidamente preguntoume: “como titularás o escrito?”, en realidade quería suxerirme un título, “pódeslle poñer”, fixo unha breve pausa, e cos ollos saudosos continuou, “Carballa Marela, un lugar destinado a desaparecer”.

Se pronunciar cada sílaba de Carballa Marela é viaxar ao tempo en que houbo 22 veciños, no presente é unha aldea habitada por estes dous militantes da vella labranza, que levan case un século cada un, boa parte del xuntos, mesturándose coa terra ata fundirse definitiva e poeticamente nela. Non temen o fin dos seus días, temen e senten a vertixe da fin dunha cultura da que son herdeiros e da que coidan o herdo entregando a vida. Porque, esa pregunta que non puideron responder os filósofos, si poden e de feito fano, respondela eles. A sucesión de días que transcorre entre o nacemento e a morte ten un sentido, que cambia en función da época do ano, agora sementar e agora apañar, e tamén tendo en conta a idade, eles están nesa en que son capaces de xuntar o inmaterial para marcharse coma se marcha o sol cada noite, nun cambio de luz e de temperatura, sen que a materia mude. Entre os bidueiros son bidueiros, entre os couceiros son couceiros, ao lado do rego son auga e na nevarada son folerpas. A ese nivel de sabedoría chegaron Esther e José, os pais de Sara, os avós de Uxía. Aseguroume Pablo Cortón Val que me deleitaría escoitalos, tiña razón. 

Esther e José son dignos de estima e deben ser tidos en conta para construír o futuro do noso rural. “Virá xente de fóra”, vaticinou con 90 anos de experiencia José

No que se refire ao título do artigo non lle podo facer caso a José, debo substituír a súa proposta por estoutra que se pode ler ao comezo, na que me reafirmo, porque os últimos non son necesariamente os derradeiros, e porque estou convencido de que os 176 anos de amor á aldea que suman entre os dous non han ser inútiles. De feito, foron xa moi proveitosos, sacaron a familia adiante, e acumularon un saber valioso: como subsistir, coñecemento que nunca deberiamos esquecer. 

Quero terminar cunha palabra que exprese claramente o que estas persoas significan para min, e o que deberían significar para a sociedade, por suposto, aplicable a outros coma eles. Esa palabra é mérito, porque Esther e José son dignos de estima e deben ser tidos en conta para construír o futuro do noso rural. “Virá xente de fóra”, vaticinou con 90 anos de experiencia José.