Pepe Barro é un dos principais deseñadores gráficos da historia de Galicia. A calidade da obra que leva producido ten que ver coa súa formación, especialmente erudita nos saberes do oficio. Hai un ano publicou Cen historias do deseño na Galiza, cen análises dedicadas a categorizar e ordenar as intervencións gráficas máis relevantes dos deseñadores galegos dos dous últimos séculos. O libro, moi ben escrito, de síntese elegante, como corresponde a un reclamista, converteuse xa nun tratado canónico e sinala algunhas das creacións decisivas, as causas de que o sexan e a importancia que encerran. O autor posúe autoridade para establecer esas xerarquías, mais a obra é accesíbel e pracenteira, como debe ser case todo nestas artes.

Unha das historias titúlase “A elección de Federico Ribas”. Resulta que en 1930 o Patronato Nacional de Turismo encargou carteis para impulsar lugares atractivos, potencialmente turísticos. Ese fomento estaba na moda en Europa, era unha actividade importante. O ENIT por exemplo (Ente Nazionale per l´Incremento delle Industrie Turistiche) favorecía desde o inicio da década o coñecemento das belezas italianas, editaba materiais publicitarios sobre a vacación entendida como viaxe de pracer e tamén como oportunidade para facer deporte e mover o corpo.

Ribas é un grande ilustrador, formado inicialmente en Bos Aires, activo despois entre os artistas de París e máis tarde festexado en Madrid como “o máis prolífico e mellor pagado de España”. Pepe Barro intúe que o Patronato lle deu liberdade para elixir entre varias propostas e que optou polas Rías Baixas. El ama esa terra: “Nacín en Vigo pero paso os veráns en Bueu. Alí teño unha casiña e un vello cacharro de gasolina para rodar por aquelas estradas”. Barro sospeita tamén que o automóbil do cartel podería ser o mesmo “cacharro” de Federico e pregúntase a continuación: “o foulard ao vento, será o da súa dona Georgina?” Ese fular conta moito no espazo deseñado no cartel, porque expresa, tal como el afirma, que o auto está en marcha e desaparece xa pola marxe dereita, cara os “lugares de ensueño” anunciados no lema, que son loxicamente as Rías Galegas.

Outra das Cen Historias do libro titulouna cun insulto reaccionario de Vicente Risco: “Jazzbandistas! Foulardistas!”. O mestre ourensán alcuma desta maneira os novos creadores galeguistas das vangardas, situados a unha distancia sideral da súa mentalidade ultramontana e cerra a invectiva chamándolles “alleeiros”. Os fulares están de moda na época. A razón é que Isadora Duncan morreu estrangulada polo seu precisamente neses anos e desde aquel instante o fular ao vento converteuse nunha das iconas universais do glamour. Ou xa desde antes? Podería ser que Ribas quixese traer para as Rías Baixas o sensual encanto da estrela? Pois imos ver.

Unha noite de 1927 a creadora da danza moderna, coreógrafa de halo brillantísimo e modelo unánime de imitación social viaxaba pola Costa Azul, perto de Niza, nun Amilcar CGSS de 1924 propiedade de Benoît Falchetto, xoven e guapo mecánico italiano ao que Isadora alcumaba ironicamente como Bugatti. Mary Desti regaláralle á diva un fular pintado a man polo artista ruso Roman Chatov e antes de partir recomendoulle que puxese unha chaqueta, porque o coche era convertíbel, mais Isadora preferiu portar só a levísima prenda, subiu para o auto e pronunciou en alto estas palabras: “Adieu mes amis. Je vais a la gloire” (Adeus meus amigos, eu vou para a gloria). A velocidade e o vento enrolaron a delicada ècharpe na roda, puxaron da actriz para fóra do carro e quebraron o seu pescozo. Gertrude Stein comentou xa daquela mesmo: “ A afectación pode ser perigosa”. A fantasía popular retirou o Amilcar do fatídico lugar e no seu canto preferiu poñer un Bugatti, o máis irresistíbel proxectil de combustión, sinónimo exacto de charme e cosmopolitismo. E así acabou de completarse a lenda.

Pero o accidente de Isadora é aínda máis conmovedor porque culmina, poderíamos dicir, unha das escenas “bang” dos anos vinte. Compóñena un home e unha muller, sempre elegantísimos, montados en carro deportivo, unha sensación bestial de potencia e velocidade, unha paisaxe suxerente de fondo e un fular estendido ao vento, dela ou del indiferentemente. No cartelismo representábase con certa frecuencia. Marcello Dudovich xa os debuxa en 1922 con este lema: “ C’é una Bugatti. Non si passa”. “La molto veloce Moretti Automobile” anúnciase con outro e Bugatti até abusa do couso con outro máis, onde aparece o auto, os viaxeiros e o Mont Blanc ao fondo en contrapicado.

Así que si, que a representada ben pode ser Georgina, a dona de Ribas, aínda que o público da época ao ver a estampa lembrase obrigatoriamente a fabulosa desgraza da diva.

Ettore Bugatti, milanés, instalárase na Alsacia (Alemaña) cando se iniciaba aquel século e fabricou en 1908 o Pur Sang, un prototipo de catro cilindros con válvulas en cabeza e dúas mil vitorias nos circuítos mundiais, todas importantísimas a partir do Grand Prix de Le Mans de 1911. Cando París anexiona a Alsacia, ao remate da Grande Guerra do 14, a marca transfórmase en emblema de Francia. Algo antes, na Gordon Bennet Cup de 1903, o tal Gordon obrigou a que cada país escollese unha cor propia para participar na súa carreira e os franceses optaron polo Bleu de France, que nos anos vinte se converte en oficial. As carrozarías dos bugattis vístense de azul celeste e os Alfa Romeo (que é como dicir Italia) adoptan a vermella. Só os alfas e os bugas se vencían entre si, os demais nin se aproximaban. Don Ettore mofábase dos Bentley: “son os camións máis rápidos que vin”. A velocidade é unha vertixe embriagadora, afirma Françoise Sagan. Está na base de toda perfección, proclaman os futuristas. Somete o espazo e o tempo, di Jean-François Held. É o fetiche de Occidente, retruca. Woodrow Wilson observou que o automóbil incorpora a arrogancia da riqueza, un soño prohibido, exclusivo dos privilexiados. E Roland Barthes pensa que na actualidade é o equivalente, bastante exacto, das catedrais góticas, unha grande creación da época, un obxecto absolutamente máxico.

O que debuxa Ribas é un Bugatti Type 13 de 1924, case sen modificacións. En Internet aparece xeralmente o prototipo de competición, cunha traseira mínima e o pneumático de reposto colocado no lateral. O do cartel reproduce ese mesmo modelo pero con carrozaría de viaxe, un roadster construído para lecer, ancho por tras e a roda ludicamente montada enriba do maleteiro.

Inspiraríase Federico na Basse Corniche para idear a súa paisaxe? A coleante ruta que trazaba o infortunado Falchetto co seu Amilcar CG permite ver as praias e os cantís desde as caprichosas alturas da Côte d´Azur, nos Prealpes marítimos. Côte d´Azur é un nome que inventou Stephen Liégeard en 1887 para describir unha viaxe súa por alí, onde a raíña Vitoria amorriñou durante sete cálidos invernos. Despois chegaron Churchill, Picasso, Aldous Huxley, americanos ricos e foi conformándose o modelo de sol e baño, o lecer predominante no mundo, dito todo coa rapidez dun Bugatti. Pero esa estampa ampla de mar e campo repítese con frecuencia no cartelismo da época, non é só a Costa Azul.

Neste de noso aparecen ao fondo a illa de San Simón e as Cíes e no centro xeométrico un transatlántico, que tamén mente porque fai cambiar a escala e axiganta a paisaxe, tal como analiza Pepe Barro. Mais a fermosura da bisbarra é indiscutíbel e por iso non hai subordinación provinciana, senón un convite fetichista para mergullarse na insospeitábel conmoción das rías e do país. Todo remite á Art déco, ou iso me parece a min, que navego por estas augas con tanto gusto como escasísima pericia. E fai lembrar os carteis previos de Francisco Loréns e os dourados de Bello Piñeiro, quizás, que se converten aquí en cor laranxa para as follas, para as terras ao sol e para as cabazas pousadas no hórreo, mentres que o rebufo da máquina derrama azul como un puño de cor futurista e sobe polos troncos e as copas salvaxe como os bleus de Derain.