Hai cinco anos aterraba en Tokyo no medio de pánico nuclear, desinformación e xestións políticas que converteron a miña estancia alí en algo moi parecido a unha peli de Leslie Nielsen. Xamais esquecerei a diplomáticos internacionais definindo a situación como apocalíptica, os xornais ocultando o alcance real da traxedia, a xente camiñando cabizbaixa sen comentar nada respecto diso, os supermercados baleiros, as luces de neón apagadas da megalópolis nipona, cortadas as subministracións dun estado cuxa enerxía depende maioritariamente da produción nuclear, agasaiándome un espectáculo poucas veces contemplado polos viaxeiros ocasionais na capital do Xapón: os seus colosos de aceiro e cristal devorados pola noite e a bruma.
As desgrazas alleas sempre nos conmoven, chámense Fukushima, Bhopal ou Eilian. Sobre todo porque nos fai sentir seguros, aquí, na nosa Europa Dourada onde pateamos o cu dos que veñen, ben fuxindo das guerras que nós mesmos causamos, ben buscando un traballo digno que non existe, condenados ao traballo temporal, as mantas e a infrahumanidade.
Xamais esquecerei a indiferenza daqueles aos que non lles afectaba. Desde os rostros e corpos encorbatados falando por televisión chamando á calma, ata o cónsul do estado ao que a miña identidade pertence, España, aconsellando ás nais que levasen as súas fillas lonxe de alí, sen por suposto ofrecer nada nin remotamente semellante á axuda ou a asistencia. Axuda ou asistencia que eu, como occidental e turista quizais non necesitaba, non como a necesitaban as xentes de Tohoku, un dos territorios máis pobres de Xapón, abandoados a súa sorte, á caridade da yakuza (organizacións mafiosas), que chegaban ás tarefas de salvamento antes que o mismísimo exército xaponés. Ese ao que se lle supón garda pola paz e non dispara nin mata, pero que cada día medra máis e máis para favorecer os intereses xeoestratéxicos do seu verdadeiro amo (e de todos nós), os Estados Unidos de América.
Eu marcheime da que ata agora é a miña única visita a Xapón cun sabor agridoce. Cinco anos despois, as cousas non están moito mellor para os que alí quedaron. As políticas económicas neoliberais machucaron aos máis pobres e desindustrializados habitantes do norte, perdendo os seus cultivos e o seu modo de vida, aceptando miserables compensacións económicas a cambio do seu silencio. Segue habendo, polo menos, 175 mil persoas desprazadas. Por non falar das secuelas que virán, os nenos nados con problemas respiratorios, os episodis de cancro crecendo na zona. Ou os mortos en tarefas de reconstrución. Ou a explotación laboral dos mesmos, denunciada e ignorada durante todo este tempo ata o pasado ano, cando por fin recoñeceuse que un obreiro puido contraer leucemia polas precarias condicións de traballo nas subcontratas da Tokyo Electric Power Company, donos da central.
5 anos despois da explosión do reactor de Sendai, 75 desde a caída das bombas en Hiroshima e Nagasaki, o pánico radioactivo segue máis vivo que nunca. O agasallo de aniversario foi a reactivación de varias plantas nucleares (que foran pechadas ao instaurarse unha nova normativa tras o acontecido en Fukushima), coincidindo con estas efemérides para maior ironía. A última delas, en Takahama, o mes pasado, enfrontouse a polémicas e evidencias, como as filtracións de auga contaminada, que atrasaron semanas a súa reapertura e acabaron por deter o seu funcionamento ao cabo duns cuantos días, primeiro por unha parada automática de emerxencia, agora por orde expresa dun xuíz rexional, que aceptou a demanda de particulares que consideran que a planta pon en perigo todo o ecosistema da rexión. A lóxica do capital sempre estivo por riba das vidas do resto dos seres da Terra, e isto seguirá así se non se lle poñen límites claros que marquen a diferenza entre o que consideramos beneficios e perdas, que non son económicas no seu grao de maior importancia.
Ao de Fukushima chámaselle traxedia. Como ao Katrina. Ou ao Prestige. O sufrimento causado por man da natureza e a súa capacidade creadora e destrutora non está nas nosas mans xulgalo, non ten intencionalidade. Non é posible previlo nin arranxalo nin evitalo. O que se está nas nosas mans é a xestión das consecuencias. E a responsabilidade que temos, por acción ou omisión, cando estes feitos suceden. Un tsunami, unha tormenta, un terremoto non son a nosa responsabilidade. Pero a omision de axuda, o reforzar as estruturas que provocan que os máis débiles queden desprotexidos ante eventos como este, o proveito económico ou o rédito político que se saca de empregar estas catástrofes como arma mediática. Todo isto si é a nosa responsabilidade, como sociedade, pero tamén en moitas ocasións con nomes propios. Por iso van ser xulgados os directivos de Tepco que estaban a cargo da xestión da evacuación do lugar, baixo unha acusación de neglixencia que levou á morte de decenas de veciños.
Por iso nin o que aconteceu tras o furacán en New Orleans ou en Galicia co chapapote, nin por suposto todo o que rodea á central nuclear de Fukushima pódeselle chamar traxedia. É a nosa man a salvadora ou a neglixente. E por iso, ante políticas que perpetúan inxustizas estruturais ou se aproveitan delas, non queda se non sometelas a revisión e xuízo. Con todas as súas consecuencias.
