Gjirokastra é unha cidade sorprendente que, como un ser prehistórico, parece que xurdiu de súpeto no val, nunha noite de inverno, para rubir cara o cumio da montaña. Todo nela é vello e pétreo, dende as rúas e fontes ata os tellados das soberbias casas cubertas de lousas grises semellantes a escamas xigantes

Gjirokastra é unha cidade sorprendente que, como un ser prehistórico, parece que xurdiu de súpeto no val, nunha noite de inverno, para rubir cara o cumio da montaña. Todo nela é vello e pétreo, dende as rúas e fontes ata os tellados das soberbias casas cubertas de lousas grises semellantes a escamas xigantes. É difícil crer que baixo esa recha coiraza subsista e se renove a carne tenra da vida.

Así describe a súa cidade natal Ismael Kadaré en Crónica da cidade de pedra, unha novela protagonizada pola vila e que permite descubrir o pasado e entender o presente do país, unha bela dormente que acorda tras anos acubillada baixo un réxime que foi amigo de poucos e acabou como inimigo de todos. Porque esa autocracia que naceu como liberadora da opresión tirana dos imperios europeos deveu nun estado atrincheirado, hostil a todo o que non fose Albania.

Malia a hostil relación da ditadura coa imaxinación, o realismo socialista de Kadaré, impregnado de lendas, contos populares e regras morais camufladas entre palabras foi quen de amosar sen fantasías a realidade de Albania

Enver Hoxha, xefe de Estado dende 1941 ata 1985, declarou que a República Popular de Albania estaba pechada a inimigos espías, turistas hippies e outros vagabundos. Para asegurarse de que nada vulnerase a idiosincrasia do país, ditou leis que aseguraban a protección duns cidadáns o máis iguais posibles e por iso prohibiu que entrasen no país homes co pelo longo como as mulleres, con patillas espesas, con barbas irregulares e con roupa inadecuada, e mulleres con mini ou maxi saia.

A literatura foi tamén motivo de censura e por iso non sempre saíron do prelo, na lingua orixinal, as obras de Ismael Kadaré. Con todo, malia a hostil relación da ditadura coa imaxinación, o realismo socialista de Kadaré, impregnado de lendas, contos populares e regras morais camufladas entre palabras foi quen de amosar sen fantasías a realidade de Albania.

Como coroa dun val extenso que se ergue ata o cumio cunha fervenza de casas que semellan estalagmitas, o castelo de Gjirokastra, hoxe símbolo de liberdade, foi usado como centro de reclusión para dirixentes de diferentes épocas

A Kadaré e a Hoxha uníanos a cidade natal. Ambos louvárona ao sei xeito. Para o escritor foi a protagonista de varias das súas obras, para o político unha cidade museo, distinción que lle valeu para que non perdese algunha das súas construcións históricas. Grazas a iso consérvanse edificacións relixiosas que noutros lados foros destruídas e unha das iconas da cidade: o castelo de Argjiro, que lle deu nome ao lugar.

Como coroa dun val extenso que se ergue ata o cumio cunha fervenza de casas que semellan estalagmitas, o castelo de Gjirokastra, hoxe símbolo de liberdade, foi usado como centro de reclusión para dirixentes de diferentes épocas, dende aquel do imperio otomán ata o do reinado de Zog ou a ocupación nazi. Conta a lenda que, alá polo século xiv, a princesa Argjiro tentou fuxir das tropas otomás. A mala sorte fixo que se precipitase sobre unha rocha e morrese. Por fortuna, salvouse o fillo, acubillado no colo da nai e logo alimentado co leite desta, que quedou incrustado nas pedras das paredes da fortaleza.

Koto Koxhi, defensor do albanés, lingua para a que creou un alfabeto, ensinouna en secreto no século xix, durante o mandato do imperio otomán. Detido polo subversivo acto de aprender a lingua propia do pobo, pasou varios anos nos alxubes do castelo

Tanto por dentro como por fóra do castelo agroman mensaxes que explican a súa importancia. E non só a pedra permanece tatuada de anuncios, senón tamén o pobo, cunha lingua única que creceu vinculeira. Isto débese á orografía do país que, rodeado de montañas, apenas tivo contacto con outros idiomas. Iso explica que sexa tan antigo, que é imposible saber a súa orixe.

Koto Koxhi, defensor do albanés, lingua para a que creou un alfabeto, ensinouna en secreto no século xix, durante o mandato do imperio otomán. Detido polo subversivo acto de aprender a lingua propia do pobo, pasou varios anos nos alxubes do castelo antes de que o trasladasen a unha prisión en Istambul, onde morreu. Consciente da falta de liberdade, animou os seus discípulos a seguir aprendendo: «Vós, fillos, lembrarédesme cando a liberdade volta á vida. Pobre de min, que terei os ollos pechados».

Outra das singularidades da cidadela é a dun avión de guerra que permanece exposto entre as ameas. O réxime albanés pregoou que un piloto das forzas armadas albanesas interceptara un avión espía estadounidense ao que se lle obrigou a aterrar no aeroporto de Rinas

Outra das singularidades da cidadela é a dun avión de guerra que permanece exposto entre as ameas. O réxime albanés pregoou que un piloto das forzas armadas albanesas interceptara un avión espía estadounidense ao que se lle obrigou a aterrar no aeroporto de Rinas, preto de Tirana. Esta nova contradí o anuncio do goberno americano, cuxa versión é que o piloto, que voaba de Francia a Italia, perdeuse no medio dunha mesta néboa e, unha vez sen combustible, aterrou de emerxencia en Albania. A historia real é que o avión de recoñecemento chegou a Tirana e, semanas despois, o piloto regresou a Estados Unidos. A aeronave quedou e anos despois trasladouse a Gjirokastra para exhibila no Museo de Armas.

O castelo de Gjirokastra oculta o que esconden moitos dos montes de Albania, sendeiros sen camiño que durante anos ramificaron o país con liñas subterráneas destinadas a protexer o pobo de calquera ataque exterior; é dicir, un búnker. A obsesión de Hoxha dun inminente ataque dende calquera outro país levouno a construír 750.000 búnkeres. Para un país do tamaño de Galicia iso significou ter arredor de 24 búnkeres por quilómetro cadrado, un por cada catro persoas naquela altura.

O refuxio antiaéreo da cidade natal de Kadaré e Hoxha ten 80 cuartos e non se soubo del ata a década de 1990, aínda que se construíu na de 1960. Hoxe é un museo que serve para explorar a historia

O refuxio antiaéreo da cidade natal de Kadaré e Hoxha ten 80 cuartos e non se soubo del ata a década de 1990, aínda que se construíu na de 1960. Hoxe é un museo que serve para explorar a historia. Non sucede o mesmo coa maior parte dos outros búnkeres, abandonados, convertidos en tendas e cafeterías ou disque picadeiros. Contan que estes son os típicos sitios onde perde a virxindade a poboación albanesa.

Nese baile de pregos que saen ou chegan ata o castelo, as casas de pedra branca, lousa gris e longas vigas e tallados de madeira son hoxe vivendas e museos. Onde naceu Kadaré é un deses museos, onde o fixo Hoxha, outro: o etnográfico. Neste recupérase o estilo de vida da Albania otomá, con habitacións onde poder sentar a falar e mobles e traxes que retrotraen á época.

Doutro tempo é a campaña de aniquilación relixiosa de Hoxha que o encheu de orgullo, ao declarar o país como o primeiro estado ateo do mundo. A prohibición da fe impuxo castigos por participar en cerimonias ou por posuír libros relixiosos

Doutro tempo é a campaña de aniquilación relixiosa de Hoxha que o encheu de orgullo, ao declarar o país como o primeiro estado ateo do mundo. A prohibición da fe impuxo castigos por participar en cerimonias ou por posuír libros relixiosos. «A relixión é o opio do pobo. Debemos facer todo o posible para que todo o mundo comprenda, mesmo eses que foron envelenados (que non son poucos). Debemos curalos. Este non é un traballo fácil, mais tampouco imposible», así defendeu a súa loita.

A guerra contra a relixión organizouse con batallas nos medios para difamar o papel do clero, criticado pola súa mala influencia sobre a sociedade. Argumentouse que os relixiosos trataban de impor ideas occidentais e que intimidaban a xente con ameazas propias de grupos armados que só procuraban derrocar o poder. Porén, malia o compromiso de aniquilación, a relixión seguiu viva na sociedade e o propio Hoxha deixou algunha construción intacta, como a mesquita Memi Bey, no centro do bazar, que o ditador considerou monumento cultural. Desta maneira o circo tivo un lugar onde ensaiar acrobacias, grazas á altura e ao espazo que proporcionaba a cúpula da mesquita. 

Así a describe Kadaré, como unha cidade «cansa, profundamente atolada pola confrontación, sen ningún sinal de vida». Mais esa visión mudou coas invasións e co tempo, e a día de hoxe é patrimonio da humanidade grazas á beleza natural e á construída, unha cidade museo que explica Albania

Arredor do empedrado da mesquita do bazar permanecen en pé historias, terrazas, viñedos e figueiras. Recenden a un café con borra de silencio, no que a música se coa con tradicións e xeracións, como fan as súas xentes e o que habita nelas. A artillería de escaleiras e pendentes forma parte tamén dese folclore singular, desa colección de tempo nun só lugar.

Sobrevivente a todos eses anos nos que foi un búnker para o resto do mundo, o illamento de antano permite desfrutar dun lugar único só colonizado por si mesmo. Gjirokastra é hoxe en día unha cidade que, como o resto de Albania, apareceu nos mapas como parte de Roma, dos normandos, dos bizantinos, dos turcos, dos gregos e dos italianos, para logo formar parte do imperio alemán. Así a describe Kadaré, como unha cidade «cansa, profundamente atolada pola confrontación, sen ningún sinal de vida». Mais esa visión mudou coas invasións e co tempo, e a día de hoxe é patrimonio da humanidade grazas á beleza natural e á construída, unha cidade museo que explica Albania.