O día 27 de setembro de 1932 e ás sete do serán, no Salón de Actos do palacio de S. Marcos de Lugo, sé da Deputación provincial, auspiciada polo Comité de Cooperación Internacional de Lugo, Ramón Gómez de la Serna proferiu o seu relatorio-mala Variedades, unha das súas por entón celebradas conferencias en que o artista ía falando á vez que sacaba aparellos dunha mala que levaba canda si. Mesmo cando eu propio recuperaba esta información para unha das miñas investigacións xa hai unha manchea de anos, non puiden máis que imaxinar o meu labor pesquisador, e facelo visualizando o bo de D. Ramón tirando obxectos da súa mala de pel coa que se acompañaba naquelas exquisitas intervencións.
Unha investigación é algo que se procura. Tal que camiñar para un coñecemento mellor, debe aceptarse como o que é, con todos os desvíos e as incertezas que implica. Investigar é, sempre, coñecer, de aí que sexa algo, nos nosos días claro, raro, curioso e adoito xulgado polo vulgo máis vulgar como unha perda de tempo. Non é estraño que nos preguntemos se produce, xera, estimula ou xestiona o pracer. Non o é en absoluto. Nada, pois, está menos fóra de ton que facérmonos esta pregunta. Así, porque a busca fundamental do individuo, na actualidade estriba na persecución do pracer, para unha mente sa, consciente do valor e do papel do ser humano na sociedade, investigar e desenvolver un cometido intelectual sempre é pracenteiro. Redunda, provoca, xera, excita e estimula a psique, a actividade intelectual, propia e unicamente humana.
Está claro que tras calquera investigación seria, polo xeral se implica a edición dun libro, un agasallo que quen investiga ofrece á súa comunidade. Contodo, polo xeral tamén, nas poucas presentacións de libros e traballos que hoxe decoran a vida das nosas vilas e cidades, tal agasallo semella non ser interpretado así pola poboación: xa que logo, neses casos a afluencia humana é máis ben cativa, mesmo nalgúns practicamente inexistente; e dígoo así porque coñezo algún que outro caso ao respecto. Mais, claro tamén, sabemos todos e todas que se quixesemos ver xente, interactuar con individuos, deberiamos ir a un campo de fútbol, a un bar ou a unha baiuca, talvez conectármonos, vía Internet, a un chat deses.
Nestes foros, evidentemente, nada poderemos achar que nos estimule o cerebro de xeito intelectual –ou si?— , mais quizais tamén estea ben despoxarse da nosa capa de homo intellectualis –se é que o somos— e descender aos infernos da simpleza, da superficialidade, da animalidade en fin. Daquela, sexa polo que for, o certo é que quen se presenta como espectador ou espectadora a unha presentación de calquera traballo editado, posúe unha sensibilidade especial, rara, e que cre na actividade intelectual como compromiso, lealdade, fidelidade, solidariedade cara á persoa en tanto que peza dunha comunidade determinada.
Xa que logo, quixen comezar este relatorio coa esencia do que é, do que constitúe, unha investigación tal que estímulo, mesmo tal que orgásmica e pracenteira sensación, tal que fenómeno normal da persoa, isto é, do individuo que é persoa –hainas, e moitas, que non o son!; aínda que non por iso deixa de baterlles o corazón nin (iso é o peor) un pode deixar de sufrilos— , tal que actividade habitual en quen pensa e utiliza o intelecto.
Mais como é lóxico, malia que podería non ser así, no meu caso a escolla da problemática investigadora non dependeu –en min nunca o fai!— do acaso, aínda que algo así –como non!— da inspiración persoal de quen investiga, de min mesmo. No meu caso, pois, sempre sen perder de vista o proceso de destruturación psicolóxica (o suicidio, en termos de Durkheim) que rexe na nosa actual sociedade, iso si, malia a noxenta proxección de costumes cibernéticos, que proclaman a interactividade e a interacción; sempre hai un aquel que, máis aló do punto de partida ou desde el propio, diríxese cara a un sentido didáctico. Talvez por deformación profesional –da que, non obstante, estou moi orgulloso— , talvez porque creo firmemente na miña débeda social fronte á miña comunidade, a galega. Cuestión de tomada de consciencia, claro. Cuestión de compromiso.
E baixo ese senso didáctico é onde e como se substenta o meu ánimo e afán interdisciplinario que non só rexeita senón que profunda nun campo aliado e expresado a través da socioloxía, a ciencia política, a antropoloxía, a economía dunha perspectiva cientista que, en principio, podería resultar xenealóxico-heráldica. E, por suposto, tampouco rexeito da xenealoxía, interesante ciencia onde as haxa, e da heráldica. Só así comprenderemos parte do noso pasado e, neste último caso, por medio dunha linguaxe, un código simbólico capaz de nos conectar moito máis claramente co obxecto análise de estudo. Non é, portanto, máis que unha nova maneira de estudar o social, e elucidar con facilidade as diferentes problemáticas que se abordan en calquera traballo exploratorio.
Dun modo comprensivo, ao encarar os recursos teóricos presentados como aquilo que son, simples instrumentos aínda que indispensábeis para tornarmos intelixíbel a realidade, isto é, tal o que son con efecto, instrumentos; particularmente creo nun traballo que trate de validar coñecementos científicos para substentar unha aproximación nada, absolutamente nada, irreal. Apelo sempre, pois, ao espírito sociolóxico de Weber. Nunca, pois, nunha investigación concreta –cando o é, evidentemente— as perspectivas teóricas se encadran de forma unívoca nunha ou noutra abordaxe específica, xa que, embora, conxugan diferentes trazos delas. Con efecto, o social é ao mesmo tempo estruturación, acción transformadora e sentido, de modo que a comprensión dun fenómeno pode esixir que esas tres dimensións sexan tomadas en consideración conxuntamente.
Falo agora do meu recente libro A Torre e Pousa de Dumia. Estudo de historia social de Terra de Cervantes, que me publicou a ferrolá Edicións Embora na súa colección Punto de Investigación. E falo, así mesmo, de análise de historia social, de achegamento e de reorientación dunha nómina de individuos no xadrez da sociedade medieval, moderna e contemporánea. Así pois, n’A Torre e Pousa de Dumia recupero todo tipo de aparellos histórico-humanísticos para tentar me achegar á realidade social da Terra de Cervantes, como antes se chamaba o país d’Os Ancares. E, por suposto, neste estudo provócase un intenso diálogo cos canons da xenealoxía, máis que útiles á hora de elaborarmos unha investigación como esta.
Daquela, quen desde a ignorancia trate de xustificar que a obra ou este tipo de traballos encerran un panexírico da nobreza, da fidalguía, dos propietarios e da caste dos Dumias, amais de estar no seu dereito, farao desde o descoñecemento máis supino ou, claro, desde a envexa e/ou o complexo de inferioridade patolóxico máis evidente. E quen, ao chou deste traballo, fale de xustiza social, de cambios e de privilexios periclitados, quen a aproveite para explicar o interese, máis que evidente, de se facer un/unha mesma dentro da sociedade, debería revisar o seu estado mental e se caso formarse, de paso, un mínimo.
Porque eu, que debo todo o que son e represento ao meu traballo e que, portanto, son un deses homes que lograron un posto na súa comunidade por virtude dun sempre incansábel traballo –que os habemos— estou moi orgulloso da miña realidade e procedencia. Xa que logo, con amor, cun inmenso amor case semellante ao que sinto pola miña Pilar, e exactamente igual ao que aplico cando estudo a lírica medieval, a vangarda galega ou cando redixo calquera traballo de creación; síntome orgulloso de ser galego, de ser lucense e, por suposto, de ser fillo e neto de quen son. Agora ben, comprendo quen non o estea: as súas razóns terá e eu, líbreme o Demo, non as vou xulgar. Nin tempo tería para facelo.
Desde a Galiza, sempre; desde Lugo, sempre; desde o traballo e por vontade dun home que desde neno tivo de loitar con moita forza para demostrar o que outros e outras non deben demostrar nunca e para chegar ao destino académico e intelectual que cría debía ocupar; quen se achega a este traballo achará a propia historia das terras de Cancelada e a das do país de Neira, unha historia adubada pola maxia do agarimo que unha persoa entregada á investigación e á escrita galegas só lle podería dedicar. Evidentemente, non vos é pouca cousa!
