A presidencia de Zapatero, sen el sabelo daquela, foi un último intento de manter vivo o sistema político e a constitución vixente e, quizais, a última oportunidade de que España fose un proxecto aceptado e compartido, unha casa na que vivir.
O que afrontamos agora, a presidencia de Rajoy e as súas consecuencias, é o que veu tras aquel fracaso. A traca final de Rajoy é a explosión da súa política con Catalunya, unha explosión que se cargou as últimas estruturas da Xustiza, tras apoderarse do Constitucional acaba agora coa Fiscalía. Non hai palabras para describir este final de época.
O que hai tres meses estaba fóra do taboleiro hoxe ocupa o centro: a crise do réxime político e do estado reformado na Transición. A Constitución era un tótem indiscutible, se alguén expuña cambios constitucionais sinalábante e sacudíante co tal texto sacro, hoxe xa todos falan de pintala, reformala, federalizarla ou botala abaixo e construír un edificio novo.
A ruína dese edificio político vén de lonxe, graves defectos de construción, pero precipitouse tras o intento de José Luís Rodríguez Zapatero. Coa perspectiva actual, é evidente que se equivocou confiando nas bases do modelo económico español, a crise económica desmentiu dolorosamente aquelas ilusións. Pero, deixando á marxe as políticas de contido democrático sobre as mulleres e os homosexuais, Zapatero tentou actualizar o sistema político tapando tres buracos que se mantiñan abertos e facían invivible o edificio para unha parte dos seus veciños.
A Lei de Memoria Histórica, pretendeu solucionar un problema que os pactos da Transición deixaron sen resolver, a reivindicación do bando derrotado polo fascismo e o recoñecemento das vítimas. Respondendo aquela intención de reformar o existente para evitar unha ruptura, a lei non amparaba os xuízos a franquistas con responsabilidades criminais e quen consideraron que iso era unha limitación innegociable criticárona desde a esquerda. Pero quen verdadeiramente a combateu con acusacións terribles e finalmente a anulou ao chegar ao goberno foi a dereita.
A reforma do Estatut catalán foi o intento final de que a conciencia nacional catalá coubese dentro da Constitución. O desgaste do sistema tamén se sentía na sociedade catalá co seu autogoberno e, desde a segunda lexislatura de Aznar, marcada por un españolismo belixerante, iniciouse un proceso de revisión da situación de Catalunya dentro de España e un sensible aumento do independentismo. O Estatut exposto por Pascual Maragall era unha resposta á crecente demanda nacional encaixando a Catalunya en España, a súa proposta dunha dobre capitalidade do Estado ou, polo menos, que algunhas institucións tivesen a súa sede en Barcelona é significativa da súa vontade de encaixe.
A retirada de tropas de Iraq e a Alianza de civilizacións supuña recuperar certa autonomía, xa que non soberanía completa, na política exterior. Aznar, o hiperpatriota español entregara os restos de soberanía aos EUA, a cambio do seu recoñecemento particular como personaxe subalterno a Bush e someteu sen fisuras a política exterior aos EUA e a Israel. A Alianza de civilizacións cuestionaba de fronte ese esquema e afirmaba unha posición propia.
Liquidado esa herdanza, xunto co esborralle da protección social do Estado e o recorte das liberdades da cidadanía, por este Goberno neofranquista, que queda? O que queda é, efectivamente, un novo proceso constituínte nunha nova época. Pero un proceso constituínte é unha transición a un modelo novo. Transición cara a onde?
