Volvín a Galicia no ano 1986. Tiña uns 7 anos. Nunca souben que era iso do espírito da transición. De feito, tal expresión non adoitaba usarse, nin na linguaxe popular, nin nos periódicos da época. A memoria política que me transmitiron xeracionalmente meus pais, basicamente, non existía; e non existía, por unha razón moi sinxela: porque os meus pais foron emigrantes e tiveron que fuxir de Galicia por necesidade, que é o mesmo que dicir, falando en prata, que os meus pais nunca foron protagonistas da súa historia máis alá do recuncho estritamente privado e cotiá, e que sufriron nas súas carnes a intrahistoria dun proceso migratorio xestionado dende Madrid pola administración franquista.

Volvín a Galicia no ano 1986. Tiña uns 7 anos. Nunca souben que era iso do espírito da transición

Hai uns días, charlando con Manuel Barreiro, comentábame que á xeración dos meus pais se lle permitiu ser laboriosa, mais non intelectual. É certo; recordo que, tendo eu non máis de 18 anos, confesarlle ao meu pai as miñas inquedanzas intelectuais era caseque un pequeno-gran acto de micro-resistencia cotiá. A súa laboriosidade e humildade no trato cos demais sempre foi terriblemente escéptico con eso que Fina Birulés chamaría, nun fantástico libro seu sobre Hannah Arendt, O orgullo de pensar.

Tivo que pasar moito tempo para que agora, xustamente agora que experimenta a dureza do día a día coma un pequeno empresario autónomo canso de tributar impostos desmesurados, meu pai comezase a valorar esa virtude tan deostada polo populismo cultural e o choromiqueo clerical: O uso práctico e laborioso da intelixencia, tan necesario coma o seu uso abstracto e desinteresado. A vida é así; simple na súa complexidade e complexa na súa simplicidade, así que non debería estrañarnos que mesmo as persoas que nos serviron durante unha época de soporte vital e afectivo acaben sorprendéndonos a nós mesmos afirmando cousas que dez anos atrás negaban rotundamente.

A toma de conciencia política do meu pai ten un motivo ben claro: chámaselle diñeiro, e non se expresa en ningún ideoloxema identitario. El sabe o esencial: vivir dignamente custa diñeiro, e o diñeiro só pode facerse traballando e dando traballo

A toma de conciencia política do meu pai ten un motivo ben claro: chámaselle diñeiro, e non se expresa en ningún ideoloxema identitario. El sabe o esencial: vivir dignamente custa diñeiro, e o diñeiro só pode facerse traballando e dando traballo. Se o froito do traballo e dos seus propios rendementos é afogado a base de tributos desproporcionados, a vida, sinxelamente, só pode malvivirse.

Sigo sostendo a convicción de que as cuestións culturais e socio-linguísticas son importantes. Conservar, estimar e cultivar unha lingua e unha cultura é honesto e honorable, ademais de ser necesario para por freo a unha visión plana e monocromática da existencia humana; mais, se tivese que facer unha gradación persoal de valores antes de propor solucións políticas concretas a enfermidades sociais concretas, non teño ningún xénero de dúbida de cales estarían na cúspide da pirámide. Concretamente dous, que considero complementarios: o valor do traballo  - asalariado ou por conta propia - como medio – que non fin – para a procura da autosuficiencia económica, e o valor da pedagoxía; e non me refiro á pedagoxía como ciencia da educación en abstracto, senón como práctica docente que desperta na nenez e a adolescencia a necesidade de entender o medio concreto no que viven – socio-ambiental, demográfico, antropolóxico, político, cultural, lingüístico, xeográfico.. etc -, así como de reflexionar e debater sobre os seus sentimentos e valores persoais e o xeito en que queren despregar as súas potenciais habilidades en base aos mesmos. Dito dun xeito sinxelo: Atopar o seu lugar no mundo, arraizarse e realizarse nel.

A isto, no seu tempo, creo que lle chamaban chegar a ser persoa. Se o termo persoa non convence ou mesmo levanta sospeitas por ser demasiado confesional para algunhas sensibilidades, pode utilizarse o termo essere humano, e entón a pregunta non se faría esperar: E que é, que implica ser un essere humano? A pregunta é, ao meu xeito de ver, ese aberto punto de partida do que xermolou esas ciencias que, ultimamente, teñen a categoría das máis putas entre tódalas putas – con perdón – e ás que os máis imbéciles entre tódolos imbéciles – sen perdón – da casta política tratan de invisibilizar e suprimir dos nosos moi modernos sistemas educativas: as humanidades.

Temos un caletre; somos homo cogitans. Temos mans; somos homo faber. Temos unha pataquiña que latexa; somos seres a-paixoados. Temos ollos; somos homo videns. Temos memoria; somos seres que precisan organizar espacial e temporalmente as súas experiencias vitais e dotalas dun sentido. Temos linguaxe, verbal e non verbal, mundano e extramundano; somos seres que precisan comunicarse para coñecerse e recoñecerse a si mesmos en relación cos outros. Temos cultura, é dicir: hábitos, costumes e concepcións/interpretacións do mundo adquiridas que moldean o que somos como seres biolóxicos.

Comezar a interpretar aos demais e a nós mesmos dende o misterio que somos, non é ningunha retórica confesional encuberta. É asumir que unhas humanidades e un humanismo que rexeite as explicacións totais e os consolos existenciais

Así pois, comezar a interpretar aos demais e a nós mesmos dende o misterio que somos, non é ningunha retórica confesional encuberta. É asumir que unhas humanidades e un humanismo que rexeite as explicacións totais e os consolos existenciais, así como unha artificial separación entre home e natureza, unha concepción pura e abstracta do essere humano, libre de relacións de poder epocal e socialmente constituídas, unha total falta de reflexión ética/moral sobre a relación que as ciencias humanas deberían ter cos intereses curtoprazistas da realpolitik e, en definitiva, do poder temporal e divino… e unha actitude baseada en asumir unha docta ignorancia, son puntos de partida profundamente necesarios para entender e situarnos neste frenético e convulso século 21 que nos espera.

A este humanismo, neste artigo, gustaríame chamalo humanismo da subalternidade, por unha sinxela razón: porque recuperar a pregunta aberta sobre a orixe, a evolución e a situación do essere humano é, a día de hoxe, visibilizar tódalas experiencias, saberes e discursos de dominación que se xustificaron en nome da civilización, da humanidade e do progreso. É visibilizar, en definitiva, que a historia humana é un escenario no que se representou sempre unha ópera con guión tráxico e doloroso e música disonante, e os acomodados matrimonios que tiveron a sorte de pagar a entrada para asistir á función, preferiron contarlle aos seus fillos un conto de fadas mal contado.

Durmir, durmiron ben, ata que un día albiscaron a un grupo de rapaces cantando baixo as pontes e burlándose dos ídolos dos seus pais. Ese día sentíronse outros, mais non se atreveron a reflexionar porqué.