Parece que en Ferrol existiron dúas fábricas de lapis, unha en Canido e outra en Ferrol Vello. Catro mil e cantas toneladas demolidas de cascallos? Ao predio da antiga Hispania, no alto do Porto, poderiamos trasladar o busto do grande debuxante Camilo Díaz Baliño pois na abraiante obra O lapis do carpinteiro de Manuel Rivas disque era el quen espellava co lapis, no Pórtico da Gloria, aos seus compañeiros de presidio antes de ser asasinado polo fascio. 

Ferrol podería ser unha potencia lapiseira como o foi nos anos trinta do pasado século con aqueles fermosos lapis de grafite marca Johann Sindel. Aquela fábrica de homes emprendedores e mulleres traballadoras puido seguir mantendo as chemineas vivas se o desenrolismo dos 60, con aquel Plan de Estabilización franquista, non a abocara a unha obsolescencia inevitabel coa liberalización dos mercados.

Cando meu pai nos levou a dous irmaos e máis a min un sábado a visitar aquela fábrica de Hispania, aló polos anos 70, a min, cos ollos de nena, pareceume un grandioso edificio misterioso. Daquela endexamais imaxinaría que se poideran chegar a fabricar ate 180.000 lapis ao día, como aquel que nos agasallaran. 

No ano 81, cando marchei a estudar a Compostela pechouse a Hispania. Logo virían as ratas, o lixo e o esquecemento. Máis adiante, as ratazanas. Eu teimava en encher libretas riscadas con apontamentos sempre a lapis e así tamén suliñava os livros a recensionar. O bolígrafo era para escrever ás presas, para tomar apontamentos durante as aulas. Aínda gardo unha daquelas libretas sobre A familia, a propiedade privada e o Estado de Engels e, tras varias décadas, non se borrou nen unha coma. Non poden dizer o mesmo quen perderon 64 Gb nun lapis de memoria, todo un mundo de datos a dispor de calquera desalmado que a golpe de clic os poderá subir a calquera dispositivo ou a esa nube misteriosa e aristofánica onde xace sedente o novo deus do ceo virtual. 

A escrita a lapis é meditativa e carosa. Obriga a unha lentitude e esforzo do que carece o bolígrafo ou o tecoleado das computadoras. Cada pouco gozamos das pausas do afiado, o ulido da madeira ou do grafite fainos sentir que escrever é un acto ritual da tribo, un elo da cadea do povo. Algo así como as candeas acesas da Compaña na noite que lle meten na man ao que vai de vivo na procesión dos mortos.

O lapis garda a memoria de nós, o mesmo que Hispania no alto do porto ferrolán gardava a memoria de quen fumos, incluso antes de nacer. E anque hoxe teñamos lapis escaner, electrónicos de punto motor e incluso electroestimuladores eu sigo acreditando na beleza vital do lapis como instrumento primitivo onde fixarmonos as lembranzas. Quen sabe cantos lapis ferroláns vivirán aínda nas gavetas de galegos, leoneses, franceses ou ianquis. En cantas linguas terán verquido o seu grafite!.

Dáme en cismar nun mundo de colapso enerxético onde o lapis recupere o terreo gañado polas pantallas. Sen enerxía para comunicármonos, que será entón das novas xeracións que a duras penas son quen de escrever a man a lista da compra. O grafite, en troques, é relativamente abondoso na natureza anque os galegos non sexamos productores. Abonda en China, India, Corea, Canadá e Brasil. (Lembro que Grafite é aquel dianteiro brasileiro que denunciara o racismo do futebol non há moitos anos. E ese Grafite macaco na banana tamén teriamos de lembrala para non baixar a guarda). Agardo que alguén sabido do asunto me poida informar de onde traían o grafito na Fábrica de Lapis de Hispania. Pode que do esgotado xacemento da mina de Guadamur en Toledo. 

Seica o grafito, hoxe tamén sintético, ten usos ben máis interesantes que o de ser mina de lapis na man de calquera nostálxica, serve para fabricar caucho, tixolos cerámicos,explosivos, pinturas, pigmentos, municións, lubricantes, pilas, baterías ou incluso en pastillas de freo para automóbiles. Mais eu sigo pensando que o grafito naceu para o corazón dun lapis, gardador dos tesouros da memoria nun mundo esquecedizo.

Catro mil toneladas de cascallos de racionalismo industrial no alto de Ferrol Vello, senlleira arquitectura derrubada, vivendas pantasmas, grandes ratazanas do tixolo, políticos e promotores cementeiros e un cemiterio á veira do río do esquecemento nun territorio BIC onde se cruzan os que celebran a festa da Parrocheira cos cruceiristas fuxidíos e os romeiros do camiño inglés.

Quen gardará a nosa identidade se ao subir pola estrada alta do porto ninguén recorda que alí foi a Fábrica de Lapis Hispania coas súas dúas rexas torres, aquel castelo do que saían plumiñas de aceiro, bolígrafos, rotuladores, ceras de cores, barras de grafite para marcar, botóns, peites de caucho, lapis de toda caste e ate harmónicas?. Todo agromado das mans de centos de mulleres ferrolás. Quen gardará a memoria de Ferrol e recordará que antes foi a finca da familia Togores, na rúa Baterías?. Antonio Togores e Corbián por cuxa iniciativa se inaugurou a Cociña Económica de Ferrol a fins do século XIX?.

Algúns falan do fin da historia. Eu son das que creo que temos toda unha longa historia por escrever nas mans do povo. Será por iso que Lápis De Memórias é unha editora e livraria de Coimbra.