Lembrar o Nunca Máis en tempos cheos de ausencias de corpos nas prazas ten algo de espectral e fai que os movementos cidadáns da nosa historia recente parezan acontecementos moi afastados, sospeitosamente alleos. Oh Nunca Máis! Revolta doutra época pertencente a un tempo no que os nosos gobernantes trataban de ocultarnos os seus erros de xestión baixo o seudónimo de “catástrofe natural”! Hoxe que nos axexan as “verdadeiras” catástrofes naturais ―ingobernables―, fillas, nais ou avoas destas outras, volvemos ficar desamparadxs e, por riba, loitando a medio corpo. Como non botar de menos a forza daquelas marchas de mareas cidadáns do pasado?: as negras, as verdes, as brancas, as moradas. As súas cores, a súa música, os berros, os carteis, os disfraces, os slogans. Botar de menos, incluso, o poder apalpar ao inimigo. Sinalar o que o incomoda. O que mancha, o que cheira, o que mata.

Lembrar o Nunca Máis en tempos cheos de ausencias de corpos nas prazas ten algo de espectral e fai que os movementos cidadáns da nosa historia recente parezan acontecementos moi afastados, sospeitosamente alleos

A quen non lle atravesou este tempo de pandemia? A quen non lle segue a atravesar? E, no mellor dos casos, quen non tivo que mudar cando menos as súas rutinas, os seus lugares de encontro, a súa forma de traballo, a súa maneira de vivir? Os anhelos, os desexos, as certezas? A nós, a Jorge, a Dani, a Germán, a min ―ao pequeno grupo de persoas que nos propuxemos comezar a darlle forma a un arquivo co que preservar, ordenar e poñer a disposición ou, máis ben, devolverlle á cidadanía fragmentos da memoria Nunca Máis― a pandemia tamén nos atravesou. Son máis de tres mil documentos, centos de horas de gravacións audiovisuais, miles de fotografías persoais e ducias de obxectos artísticos doados á Asociación Cultural Unha Gran Burla Negra por grupos de persoas como Difusora de Letras, Artes e Ideas, a Plataforma contra a Burla Negra, a Coordenadora do ensino Area Negra, etc. Tesouros do pasado, do presente e do futuro que se atopan polo de agora custodiados entre a Biblioteca da Universidade de Santiago de Compostela e pequenos recunchos domésticos das nosas casas. Son coleccións de materiais cos que fai tempo que comezamos a familiarizarnos, en parte investigando, en parte interrogando, expoñendo ou ofrecéndoos para pensar, recordar ou actualizar.

Se facerse arquiveiras sen realmente selo demostra pola nosa parte afouteza e entusiasmo ante unha tarefa complexa e laboriosa, facelo coincidindo con estes tempos de pandemia volve abstracto o concreto. O confinamento de marzo disolveu a posibilidade de levar a cabo “xogos de cordas” que nos permitisen desbordar a noción de arquivo como mero contedor de documentos e facelo devir xerador de patróns relacionais. Os “xogos de cordas” son descritos pola pensadora Dona Haraway no seu libro Seguir co problema coma deseños inesperados formados cos fíos que van pasando de man en man. Son xogos que se basean na confianza das mans que ofrecen e reciben, que non se poden xogar en soidade. As súas formas son específicas pero circulan, arriscan pero non gañan. As restricións do confinamento obrigáronnos a practicar figuras sen cordas e sen mans, sen poder pasármonos documentos: das miñas mans ás túas, das súas ás miñas ou ás outras; sen poder agrupalos ou facer formas e deformalas xuntas. Malia a imposibilidade deses xogos de cordas démonos horas e horas de videoconferencias que, se ben frustraban os nosos obxectivos, á vez reafirman a importancia do que temos entre mans.

Foron pasando os meses e pechamos o 2020 organizando o seminario “Os favoritos do trasno. Arquivos cidadáns e memoria democrática”, que tivo tamén que mudar de presencial a virtual; unha vez máis celebrándonos a medio corpo. Nel presentáronse outras experiencias de arquivo e abordamos formatos para construílos ou visitalos. Compartimos a necesidade de investigalos, de buscar a mellor maneira de coidalos ou mostralos, aprender a dubidar deles ou a valoralos. As dificultades encontradas, as ausencias, as resistencias, as loitas, as descubertas, as estratexias. O que queda por facer, o que non se fixo, o que desexariamos facer. 

Entramos no 2021. Por diante seguimos tendo o compromiso de avanzar nas nosas tarefas de arquiveiras do movemento Nunca Máis. Seguen a agardar por nós unha chea de documentos testemuña e memoria dun acontecemento radical. A pandemia segue aí, atravesándonos. Estes días augúrase unha chuvia forte de peches perimetrais e un confinamento duro sobrevoa o horizonte. Este escenario, probablemente, non renove o marxe de acción dos meses anteriores. Como convivir con este parón que continúa poñendo en xaque os nosos imaxinarios de futuro? Como desarmar esta condena espectral? Como retomar a nosa difícil tarefa de arquivo unha vez máis sen xogos de cordas?

Pode que polo momento a nosa labor de arquiveiras en Unha Gran Burla Negra teña que ser a de coidar a memoria que foi posta nas nosas mans e procurar que non desapareza. Velar para que o pasado movimentista do Nunca Máis poida cruzar o presente e revolver o futuro dos movementos por vir

Nunha entrevista á crítica e ensaísta Nelly Richard conducida por Marcelo Expósito no pasado maio en Nodal, a pensadora propuña a figura do arquivo como forma de resistencia cidadá necesaria para tempos nos que as revoltas e os activismos víronse interrompidos drasticamente pola pandemia. Richard indaga no caso específico de “Chile woke up”, movemento que emerxeu con forza en outubro de 2019 anunciando a morte do neoliberalismo alí onde naceu e que se viu na obriga de retirarse das rúas a medio camiño. Un e tantos movementos cidadáns atravesados pola pandemia. Con este aviso na entrevista, “Teremos que facer reaparecer o desexo no medio da necesidade”, Nelly Richard proponos a tecnoloxía do arquivo como salvoconduto ante o estado de excepción e o perigo de borrado das loitas en tempos de pandemia. Chámanos a conservar as pegadas do rexistrado para evitar a destrución do seu poder, permitindo a súa latencia no presente e favorecendo a súa futura conversión en novas formas que transfiguren a súa memoria.

“As figuras de cordas”, di Haraway, “requiren deterse para recibir e pasar o relevo. Deixar caer fíos, fracasar e ás veces atopar algo que funciona, algo consecuente e quizais algo fermoso, algo que antes non estaba alí”.

Segundo se prolonga o tempo de pandemia imos descubrindo novos desafíos aos que facer fronte, cambian as especulacións e imos modulando as nosas vidas para recibir e resistir ante o que vén. Pode que polo momento a nosa labor de arquiveiras en Unha Gran Burla Negra teña que ser a de coidar a memoria que foi posta nas nosas mans e procurar que non desapareza. Velar para que o pasado movimentista do Nunca Máis poida cruzar o presente e revolver o futuro dos movementos por vir. Evitar que se interrompan as cadeas de memoria e facer lembrar no futuro a forza dos corpos nas prazas.