“Os que saben ler libros van a ver aos que non saben ler libros, os pobres, e dinlles: 'Aí cómpre un cambio!' e os pobres tipos van e fan o cambio. Despois diso, os máis listos dos que saben ler sentan a redor dunha mesa e falan e comen. E que fan eses pobres tipos mentres tanto? Morren!”
Quién sabe? (A bullet for the general) - Damiano Damiani (1966)
Lembro que, cando era pequeno, no barrio chamabamos pijos aos rapaces do centro e sur da cidade. Se ben é certo que en realidade era un unha actitude un tanto infantil, e que simplificabamos e aplanabamos unha realidade moito máis complexa, tamén é certo que había algo de verdade baixo aquel enunciado. Ao opoñernos de aquel xeito aos que chamabamos pijos estabamos facendo un exercicio de conciencia colectiva.
Medrei nun barrio da periferia de Lugo, e aquela oposición supoñía ser conscientes da nosas realidade. Ser conscientes de que os nosos pais viñan do mesmo sitio e acabaran no mesmo sitio. Somos herdeiros da emigración rural que se agravou especialmente coa crise das cotas tras a reconversión agraria. Eramos fillas e fillos de aquelas mozas e mozos que marchaban á cidade buscando un futuro mellor e remataron traballando polo salario mínimo no sector terciario. Sabiamos, ademais, que nós non eramos un sector prioritario do turismo na cidade, e que de feito, eramos unha parte a medio facer da mesma. Por iso, mentres noutras partes xogaban en parques e prazas, nós xogabamos en descampados, aparcadoiros para camións, ou nas propias rúas, e saiamos a xogar até as tantas, vixiados desde as fiestras e os bares, saltando entre leiras, invernadoiros e asfalto e formigón.
Hai quen di que ordenamos mellor as ideas cando falamos desde a propia experiencia. Por iso quixen traer aquel recordo. O meu barrio non se diferencia moito de outras periferias galegas. E tampouco a miña historia é a única. Cada día se reproducen pequenas manifestacións desa conciencia colectiva, e non comprendo como a día de hoxe, na esquerda, aínda se poida soster, entre outras cousas, que non exista conciencia de clase.
O 27 de outubro de 2005 dous adolescentes de orixe africana da periferia de París, morrían electrocutados mentres eran perseguidos pola policía. A resposta foi inmediata e desatou un dos episodios máis intensos da historia contemporánea francesa. Máis de oito mil vehículos foron calcinados. Os enfrontamentos cos antidisturbios, que adoptaron a forma dunha auténtica guerrilla urbana, sucedíanse ao tempo que se expandían. O sindicato de policía solicitou a intervención do exército ante o que eles cualificaron de auténtica guerra civil.
Esta situación, sostida até o 17 de novembro do mesmo ano, non estaba dirixida por ningunha organización ou plataforma política. Era a resposta espontánea de sectores marxinalizados que desbordaban ante un suceso concreto e que foron quen de poñer contra a parede aos principais poderes da República. E é que malia non articularse baixo os mecanismos e instrumentos tradicionais da esquerda clásica, estabamos ante un acto profundamente político, algo que confirmou o que era por aquel entón Ministro de Interior, Nicolás Sarkozy, cando chamou escoria aos manifestantes. Era tamén unha forma de conciencia.
A xente común non se expresa nos mesmos termos en que se expresa a tradición política da esquerda. Non comparte o vocabulario, nin as formas, nin a metodoloxía. Ao contrario, emprega unha linguaxe que unicamente se visibiliza nas análises cando se trata de sucesos da magnitude dos disturbios de Francia de finais do 2005. Porén, no día a día existen numerosas formas de autoafirmación da xente común do noso país que é ignorada e queda á marxe das análises. Non é, logo, que non exista conciencia de clase, simplemente ocorre que na esquerda non somos capaces de comprendela.
Esta falta de comunicación, agrávase cunha serie de problemas engadidos. Cando esta mesma xente común volve de traballar, chega á súa casa, abre twitter ou facebook, acende a televisión ou abre un libro, e non é capaz de atoparse por ningures. A cultura, toda ela, representa a clase traballadora de forma plana e maniquea. Faino a cultura cómplice coas inxustizas, aquela que cala e non cuestiona, a producida industrialmente, a cultura de masas. Pero é que tamén o fai esa outra teoricamente comprometida e potenciada desde a esquerda, a contracultura. Fomentan ambas un relato que impide que a xente real que vive no noso país se identifique de algún xeito nunha imaxe colectiva. En lugar dunha representación real e complexa, que sirva como base para a unidade de diferentes reivindicacións e protestas, presentan ideas abstractas e irreais nas que ninguén se pode ver proxectado. Ben por fomentar a idea mitificada dunha clase inmaculada, xenerosa, extremadamente pobre, limitada a uns gustos, unha estética e unha forma de vida concreta, ou ben por fomentar a idea pexorativa dunha clase traballadora irresponsable e atrasada.
As reconversións industrial e agraria non só desmantelaron os sectores estratéxicos galegos, senón que ademais fragmentaron a clase traballadora. Ao xerarse novas realidades, estas quedaron fóra da cultura e dos medios, que non as incluíron na clásica categoría de clase obreira. Onde están pois, as caixeiras con contrato de media xornada, onde os turnos rotativos, as camareiras que non cobran as horas extra, os centros de chamadas, os pequenos comercios do barrio? Si é certo que hai algúns exemplos de produción cultural que pon no foco todos estes sectores. Un bo exemplo disto é o filme galego Os fenómenos que fai unha fotografía perfecta das tensións que se xeran na sociedade galega actual, e pon de protagonistas a todas aquelas persoas marxinadas e ignoradas polos principais cánones culturais. Porén, isto non é suficiente. É necesario dar máis pasos cara adiante.
Recapitulando, segundo o paradigma actual, hoxe todo o mundo é “clase media”, as inxustizas remataron, e todo o mundo vive máis ou menos ben. Mais ao mesmo tempo a xente non ficou anulada, é consciente das súas propias experiencias. Non son xa clase traballadora, é certo... eppur si muove. Entón, que facemos?
En primeiro lugar, para volver enlazar á clase traballadora cos movementos de esquerda cómpre reapropiarnos dunhas reivindicacións que nos arrebataron hai tempo. E é que cando, por exemplo, unha organización de esquerdas fala da falta de oportunidades da xente sen recursos para acceder á Universidade, e aporta datos e táboas con estatísticas, e fala das taxas e dos prezos das matrículas, está facendo unha análise incompleta.
Nas limitacións ao acceso existen tamén moitos outros factores: a necesidade de atopar traballo, a necesidade de cursar estudos con saídas profesionais reais, o placaxe de expectativas e de futuro ao que se somete ás nenas e nenos de orixe obreira e que conseguen convencelos de que non son merecedores desa oportunidade. Todo isto debe integrarse nun desenvolvemento discursivo que acompañe as táboas e os datos e que por desgracia, non existe hoxe en día, ou non ten a relevancia suficiente.
Cando, por exemplo, unha organización de esquerdas define como precariado exclusivamente a aquelas persoas que con dous títulos universitarios e un mestrado non consegue un traballo coa adecuada remuneración, esquece a todos aquelas persoas que non tiveron a oportunidade de formarse como aqueles reivindicados. Están ademais, facendo un xuízo clasista, restando valor ás profesións manuais e a formación que se adquire a través de outras experiencias e espazos. Están, finalmente, axudando a desprazar das reivindicacións a unha serie de xente que non goza dos mesmos privilexios dos que gozan outros. E como estes dous exemplos, existen moitos tantos máis.
Os procesos políticos son moi amplos. Non podemos limitarnos a traballar só para os procesos electorais e esquecernos de construír fóra destes. A labor de quen queira participar do cambio, pasa a día de hoxe, primeiro, por corrixir a espiral na que se perderon os movementos de esquerda. As novas ferramentas da información, internet, os dispositivos electrónicos, déronnos a potencialidade de expandir e multiplicar os debates. Porén, ironicamente, reducimos a produción e rematamos nunha absurda e improdutiva competición de manifestos e artigos fratricidas, cuxo único obxectivo era reforzar procesos orgánicos ou tácticas electorais. Nese contexto, baleiro de contido e de programa, perdidas, sen ruta, as organizacións políticas dicían: aí cómpre un cambio. E como na película de Damiani, mentres tanto, o pobo morría.
