A accesibilidade ao sistema sanitario público é outro dos compoñentes prexudicados pola pandemia. Non se pode negar que existe un grave problema de accesibilidade ao sistema, o Sergas debería recoñecelo para poder solucionalo. Mais centrar a crítica na consulta telefónica é un erro e pode resultar lesivo para o sistema en xeral e fundamentalmente para a atención primaria.

Centrar a crítica na consulta telefónica é un erro e pode resultar lesivo para o sistema en xeral e fundamentalmente para a atención primaria

A consulta telefónica é un medio de acceder aos centros de saúde en Galicia desde 2013. Naceu como opcional e, dese modo, tanto os pacientes como os profesionais valorárona de modo positivo porque é cómoda e aumenta a eficiencia dos recursos: reduce custos ao non ser necesario transporte nin ter que deixar outras actividades (laborais,...) cando é posible resolvelo por teléfono. O Sergas non avanzou no sistema de teleconsulta nestes sete anos, segue sendo só telefónica aínda que xa podería ter incorporado a videoconsulta e, sen dúbida, o correo electrónico. Tampouco o fixo durante a pandemia, a diferenza doutras comunidades autónomas.

Hai soporte científico para avalar o uso da teleconsulta nos sistemas sanitarios en practicamente todas as ramas da medicina (1-3), e sen dúbida na atención da COVID-19 (4). Destaca na bibliografía a valoración máis positiva en canto permite a atención en lugares pouco accesibles por medios físicos, en zonas sen atención sanitaria, ou cando é un complemento da atención presencial para seguimento de enfermidades crónicas ou unha primeira orientación nas demandas urxentes.

Resulta imprescindible limitar as agrupacións de persoas, e moito máis en lugares onde asisten persoas susceptibles de sufrir infeccións graves, como son todos os centros sanitarios

O SARS-CoV-2 obrigounos a cambiar o sistema de relación social e tamén a atención sanitaria. O estado de alarma iniciouse o 14 de marzo limitando a actividade a servizos esenciais (alimentación, limpeza, sanidade -con paralización do non COVID agás urxencias-, seguridade, atención de diferentes tipos de tarefas urxentes e todo o que era posible facer mediante teletraballo) e rematou o 21 de xuño, reiniciando todas as actividades sociais. Pero o virus permanece e, de feito, estamos cansos de ver como a ameaza da infección increméntase acotío. As únicas medidas que temos como comunidade e individuos para reducila son a distancia física, a máscara e o lavado de mans. Sendo así resulta imprescindible limitar as agrupacións de persoas, e moito máis en lugares onde asisten persoas susceptibles de sufrir infeccións graves, como son todos os centros sanitarios.

A atención nun ou dous pasos, primeiro telefónica e, en segundo lugar, presencial, é un seguro para todos e non é a responsable da falta de accesibilidade, salvo algún mal uso deste recurso

A obrigatoriedade da atención telefónica como primeiro paso en atención primaria é necesaria mentres continúe o risco de transmisión comunitaria do virus. Tendo en conta que os centros de saúde son lugares de risco tanto para pacientes como para profesionais hai que asegurarse de que eses momentos de risco, da estancia ou cita presencial no centro, se compensen co máximo valor posible. Se é posible resolver a consulta por medio telefónico sería irresponsable facelo doutro modo. Pero ese filtro non pode impedir a consulta presencial, en todo caso pode ordenala. Na consulta telefónica pode facerse todo o que se facía antes da pandemia e pode perfectamente priorizarse a urxencia. Segundo o falado por teléfono, o médico de familia sabe se é necesario atender ao paciente o mesmo día, e nese caso hai que velo ese mesmo día, ou pode esperar unha semana, e nese caso o paciente necesariamente ten que entender a espera, pero en ningún caso debe ser un obstáculo e impedir a consulta presencial. Moitas veces é preciso ver e tocar ao paciente, facer unha exploración física. Pode haber erros, como en todo acto médico, e pode haber comportamentos pouco profesionais, como en todo, pero é seguro que a maioría dos sanitarios intentan facer o seu traballo con profesionalidade, a pesar das dificultades que lle pon o propio Sergas en canto a recursos, descoordinación e desorganización. Os médicos de familia, a atención primaria no seu conxunto, están comprometidos cos seus pacientes e cumprirán a súa función social.

A atención nun ou dous pasos, primeiro telefónica e, en segundo lugar, presencial, é un seguro para todos e non é a responsable da falta de accesibilidade, salvo algún mal uso deste recurso. Botarlle a culpa á atención telefónica ou dicir que os centros están pechados ou confinados, cando as axendas médicas nunca foron tan numerosas, superando os 50 pacientes, é irresponsable e demagóxico. Pode facerlle un dano difícil de reparar á atención primaria e á sanidade pública. É mirar para o dedo e non ver o que sinala.

Están sen cubrir a gran maioría das ausencias médicas (por enfermidade ou días libres) e moitos cupos por xubilacións. Todos eses pacientes, miles, son atendidos por un profesional diferente cada día

Os problemas, ás veces insuperables, para conectar telefonicamente cos centros de saúde (incluída a presenza da citación robotizada), a falta de persoal administrativo, a centralización na axenda médica de moitas demandas que poden ser resoltas por outros profesionais (un problema de organización e coordinación), xunto co incremento da demanda motivada pola situación de pandemia son as responsables fundamentais da falta de accesibilidade.

As grandes fortalezas da atención primaria son a accesibilidade, a integralidade, cunha atención próxima, no medio familiar e comunitario onde reside o paciente, e a lonxitudinalidade, pola que o mesmo profesional atende aos pacientes e ás súas familias ao longo do tempo. Neste momento temos tamén un grave problema de lonxitudinalidade. Están sen cubrir a gran maioría das ausencias médicas (por enfermidade ou días libres) e moitos cupos por xubilacións. Todos eses pacientes, miles, son atendidos por un profesional diferente cada día, acumulando estas demandas ás que xa teñen que atender dos seus propios pacientes.

Había un problema grave na atención primaria de saúde galega (e parece que non só na galega) no 2019, non se fixeron varias folgas de casualidade ou por deporte, mais o Sergas non cambiou nada e a pandemia está a piques de rematala. Coidémola porque é fundamental para gozar dunha sanidade pública equitativa e resolutiva.

O Sergas debe eliminar as barreiras que obstaculizan o acceso: eliminar a citación robotizada, incrementar liñas telefónicas e contratar persoal para atender esas liñas; que o paciente poida contactar co seu centro e os profesionais sanitarios poidan priorizar a súa atención

O Sergas debe eliminar as barreiras que obstaculizan o acceso: eliminar a citación robotizada, incrementar liñas telefónicas e contratar persoal para atender esas liñas; que o paciente poida contactar co seu centro e os profesionais sanitarios poidan priorizar a súa atención. Iso resolvería gran parte do problema. Ademais será necesario facer obras para reducir as colas de persoas fóra do centro de saúde en inverno, reorganizar os centros, redistribuír tarefas, eliminar toda a actividade burocrática innecesaria da axenda médica e, sen dúbida, incrementar o número de profesionais.

Outra tarefa imprescindible é facer unha investigación científica sobre os resultados da atención telefónica que se está aplicando, con función de filtro, durante estes meses. É a forma de abordar os problemas con seriedade, sen demagoxias.

Notas

1. White Paper Commentary. The Evidence Base for Telehealth: Reassurance in the Face of Rapid Expansion During the COVID-19 Pandemic. https://effectivehealthcare.ahrq.gov/sites/default/files/pdf/telehealth-commentary-white-paper.pdf
2. Telehealth: Mapping the Evidence for Patient Outcomes From Systematic Reviews (https://effectivehealthcare.ahrq.gov/sites/default/files/pdf/telehealth_technical-brief.pdf)
3. Telehealth for Acute and Chronic Care Consultations. https://effectivehealthcare.ahrq.gov/sites/default/files/pdf/cer-216-telehealth-final-report.pdf
4. Covid-19: a remote assessment in primary care. https://www.bmj.com/content/bmj/368/bmj.m1182.full.pdf