Hai desacougo, ira, frustración ou desolación nos personaxes que crea Clara Gayo. En textos que falan de precariedade e de desigualdade. De opresión, de alienación e de falta de liberdade. Mais tamén hai moito humor. E un ronsel do absurdo que deixa, sempre, lugar para a esperanza. Di ela que fai, que fan, teatro porque é o que teñen que facer. Que non importa o para que nin o por que. Que prefire, en calquera caso, o pequeno. O humilde, no que predomina o discurso. E iso mesmo é o que a define a ela como dramaturga, como actriz e como directora. Conversamos sobre a súa andaina no mundo do teatro. 

En que estás traballando agora?

“Vou dirixir a próxima obra de Teatro do Noroeste, As damas de Ferrol”

Vou dirixir a próxima obra de Teatro do Noroeste, As damas de Ferrol. É un texto de Eduardo Alonso sobre dúas personaxes femininas interpretadas por Mónica Camaño e María Costas. Unha comedia negra sobre dúas persoas moi deterioradas que non poden vivir unha sen a outra, pero insúltanse, maltrátanse e viven nos recordos dun pasado que non se sabe moi ben se foi real ou non. E iso en paralelismo, ademais, coa decadencia da propia cidade. Estou falando co escenógrafo, Carlos Alonso, da escenografía e do vestiario porque quero que a escenografía sexa un elemento importante desde o que acometer a dirección e interpretación e non só un marco para o demais. Dirixir esta obra foi todo un desafío. E creo que temos que asumir este tipo de retos, considerando a posibilidade do fracaso.

Diso, do fracaso, falaches no Manifesto do Día do Teatro que escribiches e liches nos María Casares. Por que?

“Hai que aceptar que tamén pode haber obras fallidas e iso é liberador”

Creo que é bo falar do dereito ao fracaso. Eu nunca estou conforme con como saen as cousas. Sempre tiña a sensación de que podería ter dado máis. Ben, agora xa non son tanto así. Era unha carga psicolóxica profunda que me impedía, moitas veces, producir máis. Porque non estaba segura de que ía ser unha obra magnífica, xa non a facía. Pero despois duns anos dinme conta de que non pasa nada por fracasar. Hai que aceptar que tamén pode haber obras fallidas e iso é liberador. Abrazar o fracaso tamén pode achegarte máis ao éxito, porque che dá máis oportunidades. E ademais libérate desa angustia. Non me pasa só a min. Pásalle a moita xente. E tamén hai un termo medio entre abrazar o fracaso e caer na laxitude. Nese termo medio é onde tento posicionarme. 

A peza Á mesa!, do Grupo Oportunista de Drama G.O.D. de Flavia Antonia, foi estreada na Mostra de Cangas. O texto vén de ser editado por Positivas. Que é Á mesa!?

“O G.O.D. é un colectivo co que divertirmos. Como di o nome, estamos aí á espera de oportunidades para escribir”

Foi a segunda peza do G.O.D. Flavia Antonia, é dicir, Zé Paredes, Carlos Santiago e eu. Escribímola para o Teatro do Pichel, o grupo de teatro da Gentalha do Pichel. Este último ano escribimos a segunda parte da obra Precárias, que se chama Precárias 10, tamén do Teatro do Pichel. Á mesa! é unha obra de teatro feita a tres mans na que poñemos uns personaxes arredor dunha mesa. A obra vai diso, de escenas que acontecen arredor dunha mesa. O G.O.D. é un colectivo co que divertirmos. Como di o nome, estamos aí á espera de oportunidades para escribir. O colectivo é froito do afecto e tomámolo como un divertimento, o cal non quere dicir que non xurdan cousas interesantes. Somos moi diferentes estilisticamente, pero concordamos en moitas cousas. Maridamos ben.

Cando se estreou Acto de hixiene, o primeiro texto do G.O.D., tamén falabades de divertimento. Pero basicamente era unha denuncia da asunción social da precariedade dos artistas. Como se fose inevitable e mesmo desexable.

“A ira é un bo motor creativo. E non hai que alimentala porque xa se alimenta soa” 

Si, era un texto sobre o recoñecemento dos artistas cando xa están mortos. O cadáver, nese caso, eramos nós. A situación non cambiou, pero asumímolo con máis filosofía. Nin vai cambiar, ou polo menos nós non o imos ver. Aínda que aí tamén hai unha parte necesaria. Quero dicir, que da felicidade e da placidez poucas veces saen cousas interesantes. O motor adoita ser un conflito co sistema no que vives. A ira é un bo motor creativo. E non hai que alimentala porque xa se alimenta soa. 

Precárias tamén vai por aí.

Si. Precárias falaba de precariedade e Precárias 10 fala dos mesmos personaxes pero dez anos despois. Algúns teñen agora traballo fixo. O texto falaba da alienación da precariedade, e Precárias 10 fala da alienación que produce o propio traballo. Encántame escribir para os actuantes do Teatro do Pichel. Entran moi facilmente en códigos teatrais máis posdramáticos. Eu, ademais, traballo moito con grupos amadores. Síntome moi cómoda con ese traballo. 

Un deles é FarandOleiros Cabaré. 

“Encántame escribir para os actuantes do Teatro do Pichel. Entran moi facilmente en códigos teatrais máis posdramáticos”

Si. Chamáronme do concello de Oleiros para dar un curso de cabaré de varios meses. Funcionou tan ben que quixeron facer unha compañía e asumín eu a dirección. Ademais do cariño que nos temos, a min váleme a vida economicamente. É unha experiencia moi bonita que ten as cousas boas e non tan boas do teatro amador. Temos só hora e media á semana e son xente que, claro, traballa, teñen fillos e fillas… Con elas -son case todas mulleres- traballo doutra maneira: creo os personaxes a medida para elas… 

Hai outro texto do G.O.D, que é Poetas suicidas. 

Esa peza foi un encargo de Antón Lopo para o festival Alguén que respira!. Como era un marco máis poético tivemos moita liberdade para escribir, para explorar a nosa vea poética. Gustou moito. Ben, o público sempre cho di se lle gusta. Cando non lle gusta, non cho di. 

O público sempre cho di se lle gusta. Cando non lle gusta, non cho di” 

Iso é verdade. En Latexo Beat tamén publicaches un poema.

Si!. Era un poema máis longo pero saíu cortado. Houbo épocas en que me chamaron bastante para festivais de poesía. Non sei por que… 

Hai textos que non se sabe ben se son teatro ou poesía. Ten sentido. 

É un bo debate ese. O teatro ten moito de poética tamén. Admite moi ben a poesía. O problema é que despois hai que escenificar. Que é o máis difícil. 

“O teatro ten moito de poética tamén. Admite moi ben a poesía”

Gañaras con Evasión o premio do público do Diario Cultural da Radio Galega. 

Evasión é como unha estrutura de imaxes, de escenas moi curtas. Con catro voces: dúas femininas e dúas masculinas. Trato do mesmo do que falo sempre: do individuo no social, da presión do sistema sobre a nosa liberdade, do capitalismo… É unha composición bastante poética. Gustoume moito escribir esta peza. E escribina porque lin o texto de Eva Ferreira que tamén gañara o premio do Diario Cultural. Ela é moi poética como dramaturga. E ao ler o dela abriuseme unha porta. 

Outro dos teus textos, publicado na Erregueté, é Prohibido sufrir. Fora estreado contigo, Rula Blanco e Rocío González como intérpretes. É unha reflexión sobre como a sociedade vive de costas á realidade da prisión. O frío, o desasosego, a sensación de perda de tempo…

Si. Traballamos moito coa sensación de peche, con todo o abano emocional que produce. Penso que era un texto moi universal no sentido de que é moi recoñecible tamén para persoas que non estivesen na cadea. Na prisión agrávanse esas sensacións que comentas. O texto lanza unha pregunta, que é: ata que punto consideras que non podes acabar aquí? Como é unha realidade oculta, parece que non nos importa moito. É como todo. Non pensas sobre iso ata que che toca. Foi un proceso difícil. Fixémolo, ademais, pola nosa conta. Estabamos moi conectadas entre nós. Foi moi bonito. 

A min servírame, entre outras cousas, para ver o boa actriz que é Rocío González. Seguindo cos teus textos, outro é Agorafobia. Personaxes sen nome que teñen conversas nas que saen os teus temas… Algunha relación ten con Redenasa. 

“Eu quería traballar sobre a violencia e comprobar se o dito funcionaba igual posto en boca dun home ou dunha muller. Comprobei que si”

Escribino para os Encontros en Magalia da Rede de Teatros Alternativos. Eran dez días no castelo de Magalia. Había varias categorías e eu presenteime á de creadora. Animáranme moito a presentarme Xesús e Mon, da sala Nasa. Cando volvín, o texto publicouse en Redenasa. É un texto moi visceral. Personaxes encerrados que ven dende a incomodidade o mundo exterior. Gústame que non teña estrutura, máis que ese fío condutor. Eu quería traballar sobre a violencia e comprobar se o dito funcionaba igual posto en boca dun home ou dunha muller. Comprobei que si. Por exemplo, a ira. Unha ira non tanto de víscera, senón unha ira social, froito da conciencia da represión, de onde estamos vivindo. Nos encontros traballabas con outros profesionais, doutras disciplinas. Eu pedira unha bailarina e soaban xenial na súa boca as barbaridades que escribín no texto. 

Algo axudaría a iso que comentas o humor, que sempre está nos teus textos. 

“Durante moito tempo non o quixen recoñecer, pero son unha cómica”

Non o podo evitar. E sae, supoño, porque eu son cómica. Durante moito tempo non o quixen recoñecer, pero son unha cómica. Cando me poño a contar historias tráxicas o humor sáeme máis aínda.

Outro texto é Con Fabulación, do Torneo de Dramaturxia do festival de Cangas. Un xuízo a Medea que é unha defensa da liberdade de creación.

Foi inspirado no que lle pasou a Carlos Santiago co pregón do Entroido. Fora denunciado por un matrimonio ao que lle molestara o que dixo. Xa digo no texto que ninguén denuncia a Othello por matar a Desdémona, pero si a Medea. O texto é un xuízo no que o veredito da xuíza di que a realidade sempre supera a ficción e que o teatro non pode ser punible por revelar os peores actos do ser humano, por moito que amole os eventuais matrimonios que asistan. Se non che gusta, levántate e vaite. 

Estaleiro publicou nun mesmo volume outros dous textos teus, Movidas e Razóns de Peso. En Movidas vese a complexa relación dunha muller coas fillas… 

“Movidas escribino a partir do ciclo de obradoiros que se organizaron cando Cristina Domínguez era directora do CDG. Foi unha época marabillosa”

Foi o primeiro que escribín. Movidas escribino a partir do ciclo de obradoiros que se organizaron cando Cristina Domínguez era directora do CDG. Foi unha época marabillosa na que puidemos aprender moito de xente moi boa do Estado español e de Portugal que veu dar estes obradoiros. O ciclo chamábase Pistas para unha dramaturxia de actualidade. Razóns de peso escribino para Pinguela Teatro, dirixido por Anabell Gago. Cando escribín Movidas era Cándido Pazó quen nos ía conducindo e propuxéranos como punto de partida a lapidación, que naquel momento estaba moi de actualidade. No texto que escribín eu, unha muller aprópiase da súa lapidación como acto social de represión das mulleres. Ela organiza unha festa, agarda por un marido ausente que non chega… E fala, si, da relación coas fillas. 

Moitos dos teus textos teñen tamén un punto absurdo. En Razóns de peso hai un secuestro motivado polos celos ante un ascenso laboral. E fálase de gordofobia. Ao final hai un xiro curioso.

“O teatro que está apegado a narrativas máis naturalistas, máis ficcionais, pode gustarme, pero non é o que realmente me interesa”

O do toque surrealista é algo que tampouco podo evitar. O teatro que está apegado a narrativas máis naturalistas, máis ficcionais, pode gustarme, pero non é o que realmente me interesa. Creo que o teatro debe crear unha realidade distinta. O teatro ten que levar outros códigos e vías de expresión. Ese elemento surrealista e absurdo é tamén un xeito de defensa. Atópome cómoda aí, levando os textos cara o onírico, o simbólico… 

Algún texto máis?

Batallas, publicado polo Consello da Cultura Galega. Hai uns encontros que organizan a ESAD e o Instituto Camões, Dramaturxias Itinerantes, nos que convidan a un autor/a galego/a e a outro/a de Portugal. O encontro no que eu participei fíxose en Vigo. O contexto era a crise do 2008. A vaga de desafiuzamentos, que deixaban a xente na rúa. O meu texto fala desa xente, da que quedaba sen teito. 

Está claro que tes temas recorrentes. Como poderiamos resumilos?

Precariedade, desigualdade, liberdade, alienación, opresión, o poder… E personaxes moi frustrados. Tristeza, ira, desolación… A conclusión é que quizais non podemos cambiar o de fóra pero si escoller como nos enfrontamos a iso. 

Recentemente dirixiches Pirolíticos, de Mofa e Befa, con texto de María Lado e Lucía Aldao. Resultoume difícil verte a ti na montaxe. 

Que me chamasen para dirixir Pirolíticos foi unha sorpresa para min. Tven claro desde o primeiro momento que sería unha oportunidade e tamén un desafío, porque eu chegaba nova a unha compañía que leva moito tempo, cunha relación actoral entre eles moi consolidada e cun tipo de humor moi marcado. Máis que unha dirección, fixen un acompañamento, unha coordinación do equipo. E logo que, como en todo, ás veces fas o que queres, ás veces fas o que podes e ás veces o que che deixan. 

Tamén dirixiras Paxaros no cabo, de Pista Catro.

“O público das Ultranoites era o mellor. Era moi aberto. Entraba a todo. O que lle botasen”

Foi a miña primeira dirección no ámbito profesional. Partiu dunha idea de Belén Brandido para un proxecto de danza vertical. O problema da danza vertical en Galicia é que chove, polo que fixemos un espectáculo para un pavillón de deportes. O espectáculo integraba varias disciplinas: danza aérea e de chan, clown, música… O circo é moi difícil en canto a dramaturxia porque tes que ter en conta moitas cuestións técnicas. Pero tamén ten unha potencia alegórica grande. Algún día presentareilles a Pista Catro un proxecto meu. 

Participaches varias veces nas Ultranoites da Sala Nasa. 

As Ultranoites foron un campo de experimentación moi importante. Ademais entón había moitas, como cada tres meses. Presentei como seis ou sete monólogos. O público era o mellor. Era moi aberto. Entraba a todo. O que lle botasen. 

Co CDG tamén traballaches algo. 

En Estigma, unha obra de Vanesa Sotelo, Jacobo Paz e Rubén Ruibal. Tamén cadrou coa dirección de Cristina Domínguez no CDG. Eu estaba de actriz, cando aínda tiña claro que quería ser actriz. 

E agora non queres? 

Agora non sei, pero tampouco me preocupa… Eu nese momento actoralmente estaba moi ben. Formeime, de feito, para ser actriz. 

O de dirixir veu despois. Xa escribías entón? Que prefires facer?

O que máis me gusta é escribir. Escribir veu despois de actuar. Como non se me daba mal, eu escribía. E logo os obradoiros do CDG servíronme para adquirir coñecementos para escribir mellor. Aínda sigo formándome, claro. Boto de menos máis obradoiros de dramaturxia coma aqueles. Máis formación específica niso.

Formácheste como actriz en Espazo Aberto. 

Si. Naquel momento estaban Espazo Aberto e a Santart. Non existía a ESAD aínda. Os da Coruña ían a Casahamlet. Eu estudei interpretación en Espazo Aberto, si. 

Non creo que sexas quen es como creadora se non tiveses pasado por Mulleres Transgredindo ou pola Casa Encantada. O activismo tamén te formou.

Tamén estudei Traballo Social. Xa había algo que me levaba por aí. Mulleres Transgredindo, a Casa Encantada e PreSOS marcaron moito, si, a miña traxectoria artística, a miña maneira de estar no mundo e de ver a vida. Penso que por iso na maioría das miñas obras sae a policía… 

Tamén traballaches no audiovisual. Facendo vídeos e fotos. E nalgunha serie de televisión ou algunha curta. E na longa sobre Concepción Arenal como visitadora de cárceres. 

“Mulleres Transgredindo, a Casa Encantada e PreSOS marcaron moito, si, a miña traxectoria artística,”

Penso que o das fotos foi parte do proceso, sen maior relevancia. Atopei unha vía na fotografía no meu proceso como actriz. Quedaron olvidadas, incluso para min. Eran o que agora se chama selfies. Eu quería fotos miñas, pero feitas baixo a miña mirada. A cousa comezou porque eu non tiña un videobook e non me gustaban as fotos que me facían. Entón a idea era: ensínoche o meu corpo, pero desde a miña mirada. Canto ás curtas, cando me chaman case sempre digo que si. En series fixen pouco. Na primeira temporada do Faro e pouco máis. É difícil para min. Se me chaman, ben, pero tampouco é algo que eu busque moito. A película sobre Concepción Arenal gustoume facela. A directora, Laura Mañá, estaba a todo. Eu era unha das actrices galegas que faciamos de presas. 

No Manifesto do Teatro falabas dun teatro da diferenza, do pequeno… 

“Eu quería fotos miñas, pero feitas baixo a miña mirada”

Nos últimos anos vin bastante teatro. Está guai que se faga teatro con moitos medios, cun despregue de efectos, etc. Pero a min o que me conmove son as historias, os discursos, as montaxes máis sinxelas, feitas dese o corpo, a voz, o texto… Ás veces o teatro déixase levar pola espectacularidade. O mercado, ese gran tirano, inimigo da creación, lévanos a responder a esas expectativas. A min interésame máis o pequeno que permanece no campo do cutre, do humilde. Non son incompatibles, pero se teño que escoller entre un e o outro, téñoo claro. Que o teatro deixe de ser un produto. Que o mercado deixe de obrigar a crear dependendo de quen cho vai comprar. Non podo poñerme moi posdramática, por exemplo, porque entón non podo vender aquí ou alá. E logo tamén está a tiranía da comedia. Que a comedia está moi ben, pero a xente tamén vai ao teatro para que lle fagan chorar ou enfadarse. Imos ao teatro tamén para sermos cuestionados. 

Para falar das miserias humanas, dicías no Manifesto. Un dos temas que saen moito nos teus textos é a miseria. Estaba en A fame dunha artista, por exemplo, que presentaras na Regadeira de Adela.

A miseria económica e moral. O miserentos que podemos chegar a ser, motivados polo afán de sobrevivencia. O texto que citas está feito sobre un texto de Kafka. Un artista metido nunha gaiola que acaba morrendo de inanición. 

Son temas bastante dramáticos. Pero penso que o humor e ese toque surrealista sempre deixan lugar para a esperanza. 

“Facemos o que temos que facer, estamos aquí porque temos que estar”

Porque hai que buscar formas de dicir as cousas. Para que non pareza todo só amargura. Cando me deron o premio por Evasión dixen ao recollelo que estaba moi contenta, entre outras cousas, porque por fin podería ir ao dentista. É que traballamos en condicións de moita inestabilidade. Cando hai, hai, pero nas épocas en que non hai nada hai que ter fortaleza para seguir. É unha profesión na que estás constantemente cuestionándote, preguntándote a quen lle importa o que fas, para que e por que o fas. E a resposta é que facemos o que temos que facer, que estamos aquí porque temos que estar e que facemos o que facemos porque o temos que facer. Non serve preguntarse por que e para que. Igual coa idade xa non precisas ter esas respostas a para que e por que.