“A saúde dun país mídese ben observando como trata os seus fillos, especialmente o que fai cos máis lúcidos e valiosos. Esta Galiza nosa trátaos ben mal, ou pode que nos tocasen anos ben tristes, ou pode que as dúas cousas”. Quen escribe así é Suso de Toro no recente volume Inmateriais. Palabras tales sérvenlle para denunciar o insuficiente recoñecemento do que gozou en vida Francisco Fernández del Riego. As mesmas verbas, unha por unha, asinarías eu gustosamente para explicar o que leva acontecendo co autor santiagués dende hai tempo por parte dalgúns.

“A saúde dun país mídese ben observando como trata os seus fillos, especialmente o que fai cos máis lúcidos e valiosos. Esta Galiza nosa trátaos ben mal, ou pode que nos tocasen anos ben tristes, ou pode que as dúas cousas”

En efecto, De Toro volve ofrecer en Inmateriais probas inequívocas da súa mestría no ensaio breve, desta volta virando cara á retratística ou semblanza de senlleiras figuras da nosa cultura e, particularmente, literatura dende a Idade Media ata a actualidade. Un libro magnificamente escrito que coido ben merece medrados aplausos.

O que Inmateriais atesoura non é senón unha valiosa compilación de artigos que foron aparecendo no seu día nas páxinas do defuntado suplemento “Luces” da edición galega de El País e que aquí conforman unha xenuína e ben singular historia da nosa literatura en trinta entregas ou estacións, que se corresponden co retrato doutros tantos nomes destacados do noso pasado, voces do Alén que nos acenan dende o ultramundo dos elixidos pola memoria da nación.

De Toro non escribe para compracer. O seu non é agradar aos seareiros deste ou daquel deus literario e iso, xa se sabe, a algúns fáiselles notoriamente incómodo

De Toro non escribe para compracer. O seu non é agradar aos seareiros deste ou daquel deus literario e iso, xa se sabe, a algúns fáiselles notoriamente incómodo. Así se explica que, aínda que as voces sobre as que se debruza son, segunda propia confesión, autores “admirados e amados (...) cando non (...) prezados (...) e, sempre, comprendidos”, porén haxa páxinas neste Inmateriais nas que se verten xuízos ben severos sobre próceres de noso, críticas que xa no seu día suscitaron algunha agre polémica periodística; poño por caso: as dedicadas a Vicente Risco, a quen presenta como “tráxico bufón” e “intruso perturbador”.

Ao meu ver, hai non poucas pasaxes memorables neste libro. Entre elas, os claroscuros coas que acerta a definir a figuras tan de avicedo como Xelmírez ou Alfonso X, decote beatificadas por parte da historiografía oficialista.

Particularmente, coido que esa mesma crítica pode moi ben facérselle a outros personaxes abondo opacos, como Murguía ou Piñeiro, o primeiro presentado por De Toro como o “pacífico cidadán” que non era e o do que o máximo que se di é que actuaba como un “incansable argalleiro”, namentres que ao segundo tan só se lle erguen sombras cando se ve contrastado coa inmensidade do gran Luís Seoane.

Insisto en que se poderá coincidir ou diverxer con esta ou aquela semblanza concreta, pero o que non se lle pode negar a De Toro é o ter a natural habelencia para escoller as fías biográficas precisas coas que, en breves pero firmes puntadas, coser o perfil psicoliterario e socioautorial de primeiras espadas da nosa cultura.

Cunha prosa de vibrante contención e delicia na arquitectura dos períodos e parágrafos, a finura analítica e o olfacto crítico do mellor Suso de Toro

Neste sentido, non debe deixar de agradecérselle a maxia xeógrafa coa que lembra a Domingo Fontán; a intensidade omnicomprensiva coa que camiña ao par da volcánica Rosalía; a reveladora ollada que proxecta sobre o ventimperio vital de Cabanillas; a acuidade coa que relata a epopea de Castelao; a heroicidade manifesta coa que adorna a Ánxel Casal; o ser insubornablemente revolucionario que descobre en Manuel Antonio ou a lucidez coa que calibra a circunstancia, as circunstancias de Álvaro Cunqueiro.

Cunha prosa de vibrante contención e delicia na arquitectura dos períodos e parágrafos, a finura analítica e o olfacto crítico do mellor Suso de Toro neste Inmateriais escancian un escolleito licor de amarguexo doce que nos fotografa dende a tradición ata o presente.