Este mércores comezará o IX Festival de Cans. Aproveitando a ocasión deste senlleiro certame audiovisual, Praza reúne a varios directores de festivais para realizar unha radiografía da situación actual que atravesan as mostras en Galicia. Alfonso Pato, coordinador do Festival de Cans; José Luis Losa, director de Cineuropa, e Martin Pawley, responsable do Ciencia e Cinema da Coruña, reflexionan neste encontro sobre a natureza dos festivais, as súas dificultades e, tamén, da crise.

A política audiovisual da Xunta de Galicia, ou a súa ausencia, resulta moi criticada. Anunciouse a liquidación do Consorcio do Audiovisual  e será Fasero, director da Agadic, quen se poña ao outro lado da agardada ventanilla única. Que repercusión teñen estas circunstancias nos festivais de cine?

Martin Pawley: Iso será un tema para a próxima lexislatura. Se realmente hai adianto electoral para outono, como resulta probable, non van ter tempo fisicamente para facer nada. É absurdo facer a ventanilla única en setembro se en outubro vai haber eleccións. Realmente farán o que levan tres anos facendo: disimular máis ou menos, atendendo chamadas e intentando solucionar os marróns que chegan á prensa. O modelo perfecto, no eido dos festivais, foi o que se realizou dous anos durante o bipartito: unha convocatoria pública cunha comisión que valore proxectos ao que se presente libremente calquera e no que se repartan os cartos segundo os criterios e listo. O que hai agora, ese modelo que depende de quen te atopes detrás dunha porta, que hai máis ou menos cartos e no que todo se pode supeditar a unhas determinadas simpatías... Iso... Iso é unha chafallada.

Alfonso Pato: O gran problema do festivais, fóra das cuestións de  vontade, é a ausencia dunha dotación específica. Se falamos de festivais musicais ou de artes escénicas, si que sabes cales son as partidas. No Parlamento de Galicia aprobouse por unanimidade crear unha partida de dotación económica destinada para os festivais de cine. E aí quedou. Realmente todo vai quedar para a próxima lexislatura, como di Pawley. E, francamente, no audiovisual sempre escoitamos aquilo de “dentro de dous meses”. E levamos catro anos escoitando iso de “dous meses”. Din: “Arránxase en dous meses”, pero logo non hai un peso. Ese é un discurso que podía valer hai dous anos. Agora? Penso que non. Se non hai un peso, díganme vostedes cales son as políticas audiovisuais para tirar para adiante cando non hai un peso?

José Luís Losa: Penso que en Galicia nos afixemos todos a ser autosuficientes. Non hai axudas e, agás o caso concreto do Festival de Ourense, o resto dos festivais van ter lugar. Todos nos buscamos a vida.

Logo non hai unha dependencia absoluta á administración? Os festivais buscaron reducir a dependencia da administración para evitar desaparecer?

"Preguntarse se os festivais dependen da administracións é como preguntarse se as bibliotecas dependen da administración"

Pawley: A inmensa maioría dos festivais -en Galicia, en España e no mundo- dependen das administracións. É impensable que se fagan sen eles. E resulta lóxico. Para que están as administracións se non é para apoiar a difusión e a creación cultural? Preguntarse se os festivais dependen da administracións é como preguntarse se as bibliotecas dependen da administración. Hai bibliotecas que dependan en exclusiva dun investimento privado? Non, e é normal. As bibliotecas son ferramentas imprescindibles do sistema do libro e da lectura. Pois os festivais son unha ferramenta imprescindible dentro do sistema audiovisual.

Pato: Pawley fala da importancia dos festivais e Losa da autosuficiencia. No caso de Cans, intentamos cada ano depender menos da administración. A autosuficiencia sería perfecta, encantaríanos ser totalmente independentes... Pero creo que a obriga da administración é ter unha responsabilidade no proceso de creación e no cumprimento do círculo da creación. Se dás axudas ao talento, as películas que as reciban precisan dunha distribución e dunha exhibición. Os festivais entran aí e dánlles visibilidade. A administración debe ter unha responsabilidade, pero coido que carecen todas elas da conciencia do que realmente é un festival. Iso é máis grave que calquera recorte. Non saben que é un festival e nin entenden a súa rendibilidade social e cultural.

"Nos despachos recíbente coas tesoiras na mesa. Antes de comezar a conversa, antes de dicir “boas tardes”, xa che soltan que non hai un peso"

Losa: Sobre a autosuficiencia, eu non quería dicir que estivese a favor diso, estaba a verificar un feito. Obviamente non é a situación que debería ser. Pero, nesta mesa, estamos tres festivais que seguen coa súa traxectoria, que seguen adiante neste clima. Logo hai que ter moi claro iso que di Alfonso, que todo é unha cadea. Non ten sentido que deas axudas se non hai onde ver esas películas axudadas. E se non hai axudas, non hai películas e os festivais non teñen qué amosar. Hai un diálogo beneficioso para todos nun festival. O Festival aliméntase das producións e os autores teñen a oportunidade de visibilizar as súas producións. Os festivais cobren, por un lado, carencias para os creadores galegos e, polo outro, están os contidos. O festival é fundamental para que a obra chegue e se poida ver.  

Resulta fácil explicarlles ás administracións ao que Alfonso Pato se refire como conciencia de festival? Enténdese que é un festival nos despachos?

Pato: De entrada, nos despachos recíbente coas tesoiras na mesa. Antes de comezar a conversa, antes de dicir “boas tardes”, xa che soltan que non hai un peso. Entón tes que redirixir a conversa, explicar que é o festival, neste caso Cans, que significa, que ten que ver. Tes que explicarlles todo e claro... E acabas por preguntar ao que tes enfronte: “Mira, cantas horas dedicas a cada festival? Dez?” Ou sexa que perden moitísimo tempo cando podían sacar unhas axudas. Se o fixesen, non terían nin que vernos as caras nin nós pasar por alí. Presentas simplemente unhas axudas, repartes segundo uns criterios e listo. E despois tamén hai que ter claro que hai un feixe de recursos que non teñen que ver cos cartos.

Pawley: Hai moitísimas cousas: cesión de espazos, implicación dos organismos de turismo, acordos coa hostalería que poden ser de moita axuda. Non é só diñeiro! Logo hai outra cuestión. Non só os políticos non entenden o que é un festival. Tampouco o entenden moitos espectadores nin a prensa. Que achega un festival? Unha programación con criterio, unha serie de posibilidades, encontros cos directores e unha morea de actividades diferentes. Moitos deben pensar que un festival de cine non é máis ca unha festa na que se ven unhas peliculiñas, se beben unhas copas e xa está.

"Non só os políticos non entenden o que é un festival. Tampouco o entenden moitos espectadores nin a prensa. Moitos deben pensar que un festival de cine non é máis ca unha festa na que se ven unhas peliculiñas, se beben unhas copas e xa está"

Pato: Nós en Cans dedicamos moitas horas a reformularnos. Nós nacemos coma un chiste, pero medramos moitísimo. E loitamos sempre para que a broma non quede por riba dos contidos. Buscas cousas inéditas, esfórzaste en programar e que no periódico non quede todo reducido ao chimpín, á nota de cor e ás cervexas nos cortellos. Temos que traballar niso e hai moitos festivais que nunca buscaron formar un espectador activo. E non falo só dos festivais de cine, tamén das feiras do libro que manteñen unha idea radicalmente decimonónica. Iso hai que cambialo e falo da cultural en xeral. Precisamos unha fonda revisión próxima á performance para procurar un espectador activo.

Losa: Sen chegar á performance, estou de acordo co que dicides. Cando queres buscar esa interactividade do público cos directores, por poñer un exemplo, atopas un duplo problema. O primeiro é o orzamentario. Chegas ao absurdos de que se queres traer o director, xa non podes traer a película. E iso loxicamente non ten sentido. Por exemplo, se traio a Sokurov de Rusia, xa traes oito película menos. E logo na prensa, só tes un breve. E iso con sorte. Tes que buscar un equilibro. Estou de acordo en que o festival ten que ser ese foro no que se enriqueza todo con coloquios, con encontros cos autores, etc.

Parece que nestes momentos de crise, os festivais vanse mantendo coa súa personalidade. É dicir, cunha marca determinada. En Galicia, o que periga é o de Ourense, que seguramente nunca definiu claramente que tipo de festival é. Cineuropa ten ese carácter de festival de festivais, de exhibición e non competitivo. Play-Doc céntrase no documental, Ciencia e Cinema amosa esa relación entre a sétima arte e a ciencia, Cans creou unha marca senlleira, Curtocircuíto segue a liña das curtas... A personalidade, a marca, resulta esencial para a supervivencia?

"Se traio a Sokurov de Rusia, xa traes oito película menos. E logo na prensa, só tes un breve. E iso con sorte. Tes que buscar un equilibro"

Losa: Resulta fundamental. Estamos falando, creo que falo en nome dos tres, duns festivais que teñen uns orzamentos que se achegan a cero. En Cineuropa non gastamos nada en publicidade. A xente xa está preguntando semanas antes cando vai comezar. E nós só presentamos uns días antes o festival. A marca Cineuropa ten un atractivo e unha fidelización, que é produto do tempo e da busca de coherencia. Fidelizar é moi importante.

Pato: No noso caso temos unha serie de características propias e moitas veces nos preguntaban os xornalistas: “Canta xente pensades recibir?” Mira, isto non se trata de bater marcas, non é a festa dos callos! Houbo que marcar unha separación, marcar un terreo, porque no mundo rural están moi presentes a verbena e a festa dos callos. Marcar ese territorio leva tempo. Nós sempre queremos amosar algo diferente, algo inédito. Cineuropa ten ese tema de buscar ser o máis fresco do fresco deser ano. Nós tamén, pero coa produción de aquí, que é máis limitada. Tes que reinventarte e por iso este ano, por exemplo, miraremos de preto as webseries que van xurdindo.

"Programar un festival en Galicia é moi fácil, porque aquí non chega case nada. Hai centos, milleiros de películas que programar porque nunca van chegar"

Pawley: Eu son escéptico neste sentido. Ao final, os festivais dependen sempre de que haxa unha vontade política de querer mantelos. En España hai exemplos moi recentes de festivais, que tiñan un criterio magnífico e un prestixio consolidado. Xixón quedou descabezado sen Cienfuegos. O Punto de Vista de Pamplona? Pois non se sabe que vai pasar con el. Vén de rematar o DocumentaMadrid, e ninguén dixo que se ía celebrar o ano que vén. Están a caer festivais cun perfil moi notable. O festival Ciencia e Cinema cada ano ten menos orzamento que o anterior. Iso dáche moita liberdade, programamos o que queremos. Movémonos a unha escala moi pequena e ninguén vai dicir: “Oh! Pero non hai multitudes nas portas!”. Se queres multitudes, dáme ferramentas para facelo. Díxeno moitas veces e criticáronme por iso: Programar un festival en Galicia é moi fácil, porque aquí non chega case nada. Hai centos, milleiros de películas que programar porque nunca van chegar.