Hai libros que nunca perden actualidade malia contar varias décadas nos andeis. E O país adormentado de Xabier P. Docampo é un deles. Un alegato contra o medo que paraliza a sociedade. Tamén contra a comodidade do non querer saber. A obra foi reeditada este ano por Xerais, antes de tirar do prelo a nova novela do autor de A casa da luz, O misterio das badaladas, Cando petan na porta pola noite ou O libro das viaxes imaxinarias. Un dos veteranos da nosa literatura infantil e xuvenil (LIX), que revisa nesta entrevista parte da súa obra e algo máis. Como o lugar dos libros nun momento de regresión dos dereitos máis esenciais dos cidadáns.

O país adormentado é unha reedición dun libro de primeiros dos 90. Pero parece que foi escrito agora: un pobo paralizado polo medo...

É certo, cando me puxen a revisalo tiven esa sensación. O gran tema do libro é o medo, e en concreto a utilización do medo como instrumento de poder, de dominio e de manipulación da xente, que é o que está sucedendo agora. Como é posible que non reaccionemos ante o que está a pasar? Se cadra por medo a que todo sexa aínda peor. É o sentido desa frase terrible: “os vosos fillos serán a primeira xeración que viva peor que os seus pais”. O poder sempre vai querer que durmamos, que non reaccionemos, e eu quero chamar á reacción, a espertar. 

"Como é posible que non reaccionemos ante o que está a pasar? Se cadra por medo a que todo sexa aínda peor"

A clave para espertar os cidadáns durmidos é, ademais, recuperar uns libros que gardan a historia dos pobos, a súa memoria. 

Porque a nosa historia, o noso ser diferencial como dicía Manuel María, hai moitos xeitos de borralo, de matalo. E un deles é partilo en anacos, esnaquizalo, desfacer a unidade para que só queden as peculiaridades, como unha sorte de excentricidades doutro tempo. Se en lugar dunha lingua, unha cultura, un xeito de estar no mundo... temos elementos illados, non saberemos quen somos.

"O único que nós pedimos é igualdade de dereitos e deberes, xa que temos dúas linguas oficiais. E para iso teñen que potenciar o galego, porque o castelán ten máis forza"

Falando de lingua, o Consello de Europa volveu reprender o goberno galego pola súa política lingüística. Pero non parece que vaian facerlles moito caso, despois da revalidación da maioría absoluta.

Non farán caso porque o seu obxectivo é matar o noso ser diferencial. Poderán facer moito mal, mais a historia non perdoa. Así quedarán, se ese é o camiño que escollen, como exemplo de miseria e de ignominia, como a xente que tentou destruír a lingua do país. Por que asinaron a Carta europea das linguas rexionais e minoritarias se non pensaban cumprila? Sempre din que non temos dereito a repartir carnés de galeguidade pero, como dicía Victoriano Taibo, “o galego que non fala/ na lingua da súa terra/ nin sabe o que ten de seu/ nin é merecente dela”, así que eles saberán. Como poden chamarse a si mesmos galegos se o que fan é espallar prexuízos sobre a nosa lingua? O único que nós pedimos é igualdade de dereitos e deberes, xa que temos dúas linguas oficiais. E para iso teñen que potenciar o galego, porque o castelán ten máis forza. Entón non vale esa neolingua orweliana que fala de “liberdade”. Haberá liberdade cando exista igualdade, cando todo o mundo teña unha competencia igual nas dúas linguas...

Prolingua manifestou o seu apoio ás persoas acusadas de tentar rebentar a manifestación de Galicia Bilingüe, que poderían ir ao cárcere. Isto coincide coa penalización da resistencia pasiva, coa proposta de “modular” o dereito de manifestación e de impedir a difusión de imaxes da actuación da policía, co novo tratamento do “atentado á autoridade”... Non é casualidade, non si?

Isto ten un nome, que é fascismo, que é represión da xente que non acepta ser tratada como unha ovella enviada ao matadoiro. Se se modula o dereito de manifestación, négase de feito o dereito de manifestación. A xente que protesta é para eles unha molestia. Pero eu teño moita confianza nos movementos sociais. A democracia, neste momento, está nas rúas. E espero que a xente nova non reproduza os nosos erros, que non acabe perdéndose no consumismo, na comodidade. Isto que hai xa non vale, hai que construír outra cousa. A democracia non é só o goberno das maiorías. É o respecto ás minorías.

"Espero que a xente nova non reproduza os nosos erros, que non acabe perdéndose no consumismo, na comodidade. Isto que hai xa non vale, hai que construír outra cousa"

Ti mesmo formaches parte do movemento de renovación pedagóxica galego. Os cambios que están a producirse na educación, son consecuencia do contexto do crise ou hai algo máis?

Iso é como a reforma laboral. Parece que a escusa é a crise, pero veñen para quedar. Non sei quen dixo que a educación é cara pero é moito máis cara a ignorancia, e eu estou de acordo. Se o camiño é desarmar e desacreditar o ensino público, o resultado será a barbarie. A máxima protección ten que ser para o ensino público. E é unha auténtica barbaridade, unha mostra do elitismo máis cabrón, medir a calidade da educación polos resultados, como pretenden xa desde o preámbulo do seu anteproxecto de lei. Eu non admito que se pague nin un peso das escolas privadas con medios públicos. Se queren falar de liberdade de escolla de centro, que calquera poida ir matricularse a un centro privado ou concertado sen que lle cobren nada. O que pasa é que o gran capital tiña postos os ollos desde hai moito no ensino e na saúde. E a crise é a súa oportunidade. É este sistema, este tinglado financeiro que temos enriba, e que é para nós inaprehensible.

"O que pasa é que o gran capital tiña postos os ollos desde hai moito no ensino e na saúde. E a crise é a súa oportunidade"

Tamén traballaches en Preescolar na casa. Que pasou con ese proxecto?

Traballei oito anos en Preescolar na casa. Foi unha etapa na que aprendín moito. E deixar que se consuma este proxecto por falta de medios é absolutamente imperdoable. Non é só polo labor que se fai cos rapaces. É polo que se fai cos pais e coas nais, que se decatan do gran papel que teñen na educación dos seus fillos. Eu creo que esa foi a razón de que quixeran acabar con Preescolar na casa. Prefiren que a educación sexa cousa de certos colexios. Pero, a entrevista non era polos meus libros? Aínda que se cadra non é o mellor momento para falar de novelas.

Si, claro que falaremos de libros. A nova novela xuvenil que vas publicar é unha homenaxe aos relatos sobre illas, non si? Xa antes fixeras algo así, como en Un conto de tres noites...

É un tributo ás novelas sobre illas. Pola miña idade, pola miña formación literaria, a novela da miña vida foi A illa do tesouro. Robinson, as illas... representan o topos máis esencial da novela de aventuras. Este verán fun a un seminario no que se falou da morte e o amor como os grandes misterios da vida: o eros e o thanatos. E o abandono nunha illa é como a morte, o desamor. Nesta novela, uns nenos pérdense nunha illa, e van atopando unha serie de personaxes que son os heroes deste tipo de novelas. Situei a illa ao norte da costa de Lugo...

"Pero, a entrevista non era polos meus libros? Aínda que se cadra non é o mellor momento para falar de novelas"

Tamén traballas nunha novela para adultos. Ten xa título? Ten que ver, segundo lle explicaches a Alberto Ramos, con arranxar contas con todo o que fai de nós o que queren que sexamos. As estafas ás que nos someten.

Aínda non ten título. Levo xa once anos traballando nesa novela. Ten que ver co camiño que escollemos na vida, polos motivos polos que somos como somos. Quixen reflexionar sobre iso. Sobre o medo, sobre o mal que se instala no corazón da xente no lugar que tería que ocupar a bondade...

Por que dicías antes que se cadra non era o mellor momento para falar de libros?

Porque todo o que está a pasar é tan grave que parece unha frivolidade falar de novelas. É incrible que non esteamos todos botándonos á rúa. Hai persoas que están quedando sen casa porque non poden pagar a hipoteca, pero non lles pasa nada ás persoas que lles venderon esas hipotecas. É espantosa esta maneira que temos de ser insensibles ante a dor allea. Onte atopei a catro ou cinco homes sentados nun banco bebendo. Non son amigos meus, pero si son xente que coñezo, e sei que teñen familias e que hai pouco estaban traballando.

Pero non é frivolidade falar, precisamente por iso, de que somos un país adormentado.

Totalmente adormentando. Desesperado por non despertar. En realidade hai para todos, para que todo o mundo teña as súas necesidades básicas cubertas. Todo o mundo podería ter o básico, se houbese vontade. Din que así ninguén traballaría, pero non é verdade. Traballaríamos para mercar cousas, coches... Nesta situación, parece que mellor que escribir novelas sería escribir panfletos revolucionarios.

"Nesta situación, parece que mellor que escribir novelas sería escribir panfletos revolucionarios"

En Cando petan na porta pola noite, que foi Premio Nacional de Literatura Infantil, falas das historias orais que che contaban de neno. E que influíron moito nos teus libros.

Si. Eses contos son inventados, pero desde logo o feito de contar, esa maneira de transmitir, quedou en min. Os contos eran parte central da cerimonia de transmisión dunha cultura, dunha cosmovisión. E toda a literatura nace da oralidade. Cando é oral é distinta cada vez, e cando se fixa na escrita tamén, pero porque é o lector o que fai a súa interpretación.

O misterio das badaladas pasou xa dos 25 anos. Nesta novela ten moito protagonismo unha nena activa, curiosa, lista. Como a nena de Adelaida, Henrique e demais familia. Non creo que eses personaxes femininos sexan casualidade.

Iso é como cando me din que non escribo como falan os nenos. Eu escribo como me gustaría que falasen. E o que quero é que os nenos teñan iniciativa, sexan curiosos, queiran saber, tocando, ulindo, e non esperando a que alguén lles conte como son as cousas. Así é Adelaida, e así me gustaría ser se volvese ser neno. Se cadra xa fun un pouco así.

"Eu escribo como me gustaría que falasen os nenos. E o que quero é que os nenos teñan iniciativa, sexan curiosos, queiran saber, tocando, ulindo, e non esperando a que alguén lles conte como son as cousas"

A túa novela A casa da luz foi levada ao cine. Mais hai unha pegada do cinema no teu xeito de narrar, en xeral.

Iso pásanos a todos os escritores da miña xeración. Nótase tamén, por exemplo, en Agustín (Fernández Paz). Pertencemos á última xeración que se criou sen televisión, co cine e coa radio. E claro que inflúe na nosa escrita, e no noso xeito de ler. Gardamos a lectura no noso almeiro en imaxes. Ninguén lembra os detalles sobre o texto de Anna Karenina, pero si as imaxes que evoca. Era un cine, ademais, moi literario, o que viamos.

Boa parte dos teus libros levan ilustracións de Xosé Cobas. E son unha parte moi importante da obra. Cando empezaches a traballar con el?

Pois foi con A nena da auga e o príncipe de lume. Que tamén acaba de reeditarse. A ilustración é fundamental, por exemplo, en O libro das viaxes imaxinarias. Xosé Cobas e eu facemos un traballo común. Non é só ilustrar as miñas historias. El conta cousas que eu non conto. É un auténtico creador de historias, e un amigo íntimo co que estou moi contento de traballar.

Di Marilar Aleixandre que a literatura xuvenil galega nunca se censurou, e iso que sempre vos acusaron de facer libros só para o ensino. Eu lembraba estes días o teu A chave das noces, que se move nas coordenadas da novela policial.

Ese libro naceu dun desexo meu, que tiña xa de adolescente, de escribir unha novela policial algún día. Eu sempre escribín o que me deu a gana, e nunca tiven problemas por iso para publicar. Nin censura nin autocensura, creo que ten razón Marilar. Se cadra tamén os autores galegos somos libres niso porque escribimos pensando non só no público xuvenil, senón tamén no adulto.

"Se cadra os autores galegos somos libres porque escribimos pensando non só no público xuvenil, senón tamén no adulto"

Pero agora edítase menos. E hai menos teatro -ti tamén fixeches teatro-. É pola crise ou, como dixo alguén, por un intento de retirar da escena pública os artistas galeguistas para que non sexan referente social?

Creo que é unha boa definición esa que dis. O teatro e as pancartas eran os únicos espazos que quedaban para a hexemonía do galego. Entón empezaron a tentar convencernos de que o teatro que non se escribía en galego tamén era galego. E pregúntome que beneficio pensan que van tirar con esa desgaleguización. Como dixen, quedarán no recanto máis cego da historia.