Catro días. Localidades esgotadas. Máis de 1.600 espectadores. Así foi e non doutro xeito a estrea no Teatro Principal de Da Vinci tiña razón, a última obra de Producións Teatrais Excéntricas. Protagonizada por Evaristo Calvo, Víctor Mosqueira, María Garat, Santi Romay, María Costas e Ana Sanmartín, a montaxe dirixida por Quico Cadaval recupera o texto de Roland Topor. Unha obra excéntrica, escatolóxica e de puro humor sen maiores complicacións, sen grandes fonduras. Un acto teatral, rozando o exceso, sen máis fin que o propio medio. Partindo das claves habituais da comedia paródica burguesa, na que os protagonistas son de clase alta, vailles ben na vida e residen nun chalé adosado de luxo, Topor fura nos tópicos sociais. Aos protagonistas, todo lles vai sobre rodas até que os retretes se entupen e toda a merda agroma pola casa adiante. As sospeitas xorden en cada recanto e os protagonistas sinálanse co dedo mentres tapan o nariz. Como afirma Cadaval nesta entrevista, “somos seres que producen merda.” Debemos convivir con ela. Esta obra de Roland Topor lémbranos esta realidade a través dos cheiros da vida. 

Estrearon Da Vinci tiña razón no Teatro Principal. Durante catro días encheron o recinto e máis de 1.600 persoas acudiron ás funcións. Nestes tempos, é difícil para case todas as compañías acadar semellante marca. Excéntricas conségueo. A que se debe?

Hai varios factores. O primeiro, desenvolveuse un traballo moi longo e contamos cun selo da casa vencellado á vía cómica. Respondemos a un estilo. Aquí facemos unha comedia, entre aspas, máis comercial. É un vodevil que podería ir de cornos, de historias de amor cruzadas... O típico, vaia. Pero non, ao final, o contracultural é que Topor usa a fórmula da comedia burguesa para montar o texto. Mofa e Befa e mais eu estamos vinculados ao teatro cómico e defendémolo... Por un lado, sei que se nos identifica con iso, o cal pode ser unha eiva no momento en que queiramos emprender outra cousa...

"O público de Lugo non ten liberdade artística porque non pode ver máis nada que non sexa o Festival de Teatro Clásico. Pola contra, a Sala Nasa podíache interesar ou non, pero abríache unha serie de xanelas moi interesante"

Séntense encasillados?

Non, pero estamos encasillados. [Pausa] Ese é un dos factores. Outro é que o público de Santiago é un público especial, un público moi traballado, construído e moi autoidentificado. Hai que ter presente que aquí estivo a Sala Nasa, que foi un territorio de liberdade artística para o público. Temos certa tendencia a falar da liberdade artística dos artistas, mais obviamos en moitos casos a liberdade do público... Imos ver, o público de Lugo non ten liberdade artística porque non pode ver máis nada que non sexa o Festival de Teatro Clásico. Pola contra, a Sala Nasa podíache interesar ou non, pero abríache unha serie de xanelas moi interesante. En Santiago hai unha bolsa de público consciente que se sabe protagonista do feito teatral. E outro factor é que aquí temos moitos amigos e amigas dispostas a ir ao teatro.

Con todos estes factores, enchemos o teatro catro días. Era o que queriamos demostrar, porque hai unha deriva que intenta levar á cultura a un territorio no que se identifica falsamente cunha rémora, cun oficio vampírico, que vive do sangue da sociedade, que non lle interesa a ninguén... E a cultura galega máis, que sofre ataques constantes. Nós pensabamos que, contra eses pensamentos, podíamos encher o teatros de Santiago e mais o de Carballo e o de Muros.

En maio irán a Coruña, Vigo e a Narón, pero polo medio hai un gran baleiro no calendario....

Agora temos a axenda baleira, mais hai interese doutras cidades para programarnos, pero está todo no aire. Nós intentaremos volver a Santiago antes de maio, para que o público que ficou fóra poida ver a obra.

"O que nós buscamos é atopar un aliado fundamental: o público. Hai sitios nos que falta ese vínculo co teatro, que carecen dunha bolsa de público, un núcleo duro que estea informado, que saiba e que poida arrastrar outros tipos de públicos"

É difícil agora mesmo conseguir prazas e bolos?

É difícil, pero é que ninguén está obrigado a chamarnos a nós para programar. O que nós buscamos é atopar un aliado fundamental: o público. Hai sitios nos que falta ese vínculo co teatro, que carecen dunha bolsa de público, un núcleo duro que estea informado, que saiba e que poida arrastrar outros tipos de públicos. [Pausa] Nós quixemos estrar isto en setembro, ofrecémolo en varios lugares e sen ningún tipo de apoio. Nese momento non o tiñamos, agora si temos unha axuda á produción. En setembro non a había porque os poderes públicos tende a dilatar os prazos. Parece que a administración aforrou o 2013... É coma se ti vas facendo as comidas cada vez máis tarde. Comezas por almorzar ás once, xantas ás cinco e ceas ás doce. Ao día seguinte, érgueste ás doce, comes ás sete e xa non ceas. A política cultural consiste en atrasar os horarios da comida para que a xente, en vez de comer tres veces, coma dúas.

O ano pasado aconteceu de forma máis que evidente. Todo se adiou co baleiro na Agadic, coa tardanza en nomear a Jacobo Sutil...

Si, pero iso acontece en xeral. Tamén o CDG, que ten unha definición implícita de teatro nacional, tende a iso. Cada vez que houbo cesamentos, como o de Cristina Domínguez, non se produce unha alegría nin unha axilidade para traer alguén novo e que propoña un novo proxecto. Houbo unha dilación de nove meses, tempo no que se produciu As actas escuras con todo no aire. Despois, coa desculpa da crise téndese a non facer nada. Eu non son un paranoico, pero penso que, como mínimo, non lles interesa todo isto.

"Coa desculpa da crise téndese a non facer nada. Eu non son un paranoico, pero penso que, como mínimo, non lles interesa todo isto"

A obra Da Vinci tiña razón é unha puta merda ou está que te cagas?

[Risos] Está moi ben, quedo coa segunda opción. Dio unha das protagonistas: “É para cagar de risa”. A verdade é que entre o ambiente burgués inicial e despois o tema da merda, hai espectadores que se molestan. Penso que aínda segue a ter o efecto que lle pretendía dar o autor, Roland Topor. O autor pertencía á xeración formada nenos perpetuos, que provocaban por provocar e, ás veces, sen moito sentido. O que pasa é que hai xente que lle atopa sentidos profundos á comedia.

Notaron esa reacción escandalizada nunha parte do público?

En realidade, reacción de noxo pola merda no escenario non se produciu, porque eu non quería dar noxo, senón contar o noxo. Non obstante, hai xente que está moi sensibilizada ou que tivo unhas experiencias duras ao respecto. É dicir, hai xente que tivo e ten unha vida de merda e van ver unha obra de teatro sobre merda cando preferirían ver outra cousa. A min paréceme que o riso en Da Vinci tiña razón, é liberador, porque a obra non é tan boa. O que acontece é que hai momentos en que se produce un regreso á infancia. A xente sae divertida e pasan horas antes de que pensen no asunto.

"A obra non é tan boa. O que acontece é que hai momentos en que se produce un regreso á infancia. A xente sae divertida e pasan horas antes de que pensen no asunto"

Javi Camino definiu, no seu blog, Da vinci tiña razón como un “orxía fecal”...

É verdade, unha boa lectura de Camino. É que se trata dunha peza estraña, unha peza excéntrica dentro do panorama teatral europeo, que se enmarca dentro do grupo Pánico e dentro da contracultura. Topor é un excéntrico e resulta próximo porque lle interesa a moito público e, ao tempo, está vinculado ao surrealismo. De feito, Javi Camino comeza o seu comentario cunha cita de André Breton. Iso non é casualidade. A obra está nun límite da comedia moi singular, porque é un produto culto e, ao tempo, non está sustentado pola cultura, cando gran parte da cultura en xeral busca sustentarse nun determinado nivelón. 

"A min paréceme interesante que unha obra se burle do público. É interesante que o público se encabuxe"

Por outra banda, a min paréceme interesante que unha obra se burle do público. É interesante que o público se encabuxe. Agora ben, se tes esa intención de te mofar do público e o público queda satisfeito... Prodúcese un truque, un pacto previo... Como nos debates parlamentarios.  Nós estamos nun territorio diferente, nun diálogo co público. Non o deixamos satisfeito sen máis, nin o insultamos, senón que dialogamos. Hai un libro chamado Insultos ao público, de Peter Handke, que iniciou unha moda, moi celebrada nos noventa. Eu penso que esa tendencia de insultar o público pasou de moda. Levamos 35 anos insultando e, non queremos compensar estes anos, mais si desculparnos. Mesmo penso en facer un espectáculo que se chame así: Desculpas ao público. Pensemos na obra que fixemos na que unha persoa comía carne crúa no chan mentres outro comentaba un partido de fútbol. Nós realmente non sabiamos que raio estabamos a facer... Non é que ti non o entendeses, é que era unha ocorrencia sen máis.

Por outro lado, quería falar tamén de que no teatro hai un elemento sensual que é a proximidade co artista. Tamén pasa coa música en directo. Nestes casos, dáse unha relación de corpos moi importante. Esa relación depende moito da atracción dos actores. Aquí hai un reparto moi feliz, porque ademais do romance estraño que Evaristo e Victor manteñen co público, o resto do elenco teñen caracteres artísticos moi dispares. Por exemplo, Santi Romay vén da televisión e Ana Sanmartín procede dos musicais adolescentes de Madrid. Ela vén dun ámbito moi esixente, dunha escola moi formal, de levantar a perna neste momento e cantar noutro momento preciso. E Santi vén dunha esixencia e dun xeito de traballar frenético e con poucas satisfacción como é o da televisión.

Pero xa fixo obras como Un cranio furado...

Si, un traballo recoñecido co María Casares... Porque Santi é moi bo. Nesta obra, fai unha cousa moi boa que é darlle ao seu personaxe... Facelo moi home. É necesario, porque na obra chámanlle neno constantemente cando en realidade xa é un adulto, mais encerrado na infancia por mor da nai. Ese é un tema que lle pode interesar ao público... Que sexa un adulto facendo de neno... Iso non ten moita graza.

"Cejudo, sendo un outsider no teatro galego, chamou a atención sobre que a escena era un mundo enorme sen as limitacións que se lle impuñan naquela época"

Vostede interpretou ese mesmo papel no 1987, nunha coprodución do Moucho Clerc e o Centro Dramático. Por que recuperar esta obra?

O teatro é unha arte efémera e ás veces tiramos ao lixo cousas que aínda están en bo estado. Ademais, pasou moito tempo dende aquela. Por outra banda, parecíame interesante volver a esta obra, a un xénero tan superficial. É que na montaxe non hai unha frase boa. Despois, ves que si, que hai algunhas... pero pertencen ou a Shakespeare ou a Da Vinci. É superficial e o público acompaña a obra moi ben. Outra cousa que quixemos facer foi centrarnos nos setenta. Frecuentemente, viaxamos a estéticas e temáticas de épocas que xa non podes saber realmente como eran. O teatro tende a actualizar e nacionalizar as obras... Moitos traen unha obra americana a Galicia e, a verdade, acaba por renxer. O mecanismo non funciona.

Cejudo, sendo un outsider no teatro galego, chamou a atención sobre que a escena era un mundo enorme sen as limitacións que se lle impuñan naquela época. Lembro que no ano 87 tiñamos medo a empregar as cores que estivesen de moda, non podiamos empregar bromas que procedesen dunha noticia de actualidade... Había moitas limitacións. Roberto [Vidal Bolaño] dicía que todas as compañías tiñan un cadaleito na escenografía porque valían para todas as obras, porque sempre morría alguén ou sempre había algún morto. Entón, chegou Xan Cejudo, o director da obra, cun libriño... El foi a París e mercouno porque quería romper coa idea de que o teatro era algo que obrigaba a xente a ir e pensar. O que penso eu que hai que celebrar 27 anos dese feito, dese momento en que Cejudo fixo tal cousa.

A obra xoga, como xa dixemos, con elementos propios dunha comedia burguesa. É dicir, é unha casa ben, de altos funcionarios do estado que viven nun chalé adosado. Iso lémbrame, en certo xeito, ao que pasaba na urbanización de Animaliños, de Vidal Bolaño.

Ah, pois si! A diferenza é que en Animaliños tiñan menos nivel. Hai unha ironía sobre os adosados en Animaliños... A verdade é que Roberto fixera, cunhas cantas obras, unha gran galería con personaxes actuais. Era un intento de facer teatro de identificación. Por outra banda, en Da Vinci tiña razón hai unha idea que ten que ver coa hixiene obrigatoria imposta e coa negativa a asumir que somos uns seres que producimos merda e que temos que relacionarnos con ela. Alguén decidiu que todo tiña que ser limpo e que todos os asuntos han de ser grandes asuntos, como a Gioconda.

"Hai unha ironía sobre os adosados en Animaliños... A verdade é que Roberto fixera, cunhas cantas obras, unha gran galería con personaxes actuais. Era un intento de facer teatro de identificación"

Vostede nos últimos anos dirixiu grandes montaxes como A ópera dos tres reás ou Galicia Caníbal. E polo camiño cargouse xente...

Como que me carguei xente?

Despois d'A ópera, botaron a Blanca Cendán e, despois de Galicia Caníbal, Fasero e Reixa caeron da SGAE. Se cadra, se volve vostede ao CDG, cárgase a Guede ou ao conselleiro...

[Risos] Os conselleiros caen con facilidade. Eu lémbrome cando foran as grandes mobilizacións do teatro galego... por certo, esas mobilizacións desapareceron, se cadra agora están contentos co que hai... [Pausa] Debemos pensar ben todas estas cousas nas mobilizacións para non transmitir esa sensación de que a nosa ocupación é relacionarnos co poder. A miña obriga é relacionarme co público. Entón, nas mobilizacións, lémbrome que había unha carta pedindo a dimisión do conselleiro, do director de Agadic e da directora da CDG. Cando marcharon os tres, estiven por felicitar a profesión e preguntar se conseguiramos algo coas súas saídas... O que quero dicir... Por que vas pedir unha cousa que é gratis, que vai pasar? Os conselleiros, máis tarde ou máis cedo, marchan... Imaxino que será por hábito. Por hábito berramos: “Dimisión, dimisión”. Aos poderes públicos hai que pedirlles o contrario: que non dimitan. É que xa están moi dimitidos e seguen a cobrar. O que debemos pedir é que executen cousas e asuman responsabilidades. Pero sempre che din: “Ah! Iso non podo facelo”. Iso, si sempre falan de dialogar, de falar...

"Aos poderes públicos hai que pedirlles o contrario: que non dimitan. É que xa están moi dimitidos e seguen a cobrar. O que debemos pedir é que executen cousas e asuman responsabilidades"

Cansaba moito o discurso do diálogo?

Aquilo fora terrible... Aquilo fora unha situación terrible, baseaban todo en vaguidades. Eu creo que non pode ser. A min gústame falar con todo o mundo, pero o conselleiro de Cultura terá que facer máis cousas... Non creo que me cargue a ninguén máis. Se cadra xa non me chaman máis para este tipo de traballo, porque os asustas ti publicando isto...

Comentaba antes que a profesión debía estar contenta co que hai porque xa non se mobilizaba. O anos pasado houbo momentos moi reivindicativos, coa ocupación do Salón Teatro ou o encerro na Cidade da Cultura...

Ese día os policías tiñan un desgusto... Porque había moitos admiradores de Matalobos ou de Miro Pereira... Estaba aí Ernesto Chao, como lle ían zoscar a Miro Pereira?

"Ese día os policías tiñan un desgusto... Porque había moitos admiradores de Matalobos ou de Miro Pereira... Estaba aí Ernesto Chao, como lle ían zoscar a Miro Pereira?"

Dá a sensación de que se conseguiu pouco ou moi pouco con esas mobilizacións. Foi desleixo ou é que a xente, malia todo, tiña que seguir traballando?

Hai que buscar un xeito de visibilizarnos, porque á xente non lle importa o máis mínimo as mobilizacións do teatro. A xente ve un cristo diante do Parlamento que montan 35 traballadores dunha empresa e pensa: “Hostia, 35 traballadores. Vannos deixar na rúa.” Pero non din iso de nós, porque os artistas non producen simpatía. Pensan que somos todos ricos, que non estamos no paro, que vivimos en chalés. Esa é idea dominante. E os poderes públicos teñen unha campaña contra o teatro, contra a cultura e contra a lingua. Deben dicirnos cal é a súa política cultural.

Non se materializa ao xeito unha política cultural?

Materialízase en cousas que non sabes o que son. Iso si, teñen un compromiso lingüístico moi importante, que é que gañaron as eleccións co apoio de grupos de liberdade lingüística e, despois, dedicáronse a satisfacer eses grupos. Niso foron rigorosos... Dise que o PP non cumpre cos seus compromisos... Como que non? Cando son compromisos coa dereita, cúmpreos todos. O traballo deste ano no teatro e na cultura foi demostrar que somos interesantes, que hai alguén que nos espera, que non somos unha rémora para a sociedade, que non somos cota cultural, que somos outra cousa... Esta profesión, cando se mobilizaba... As mobilizacións que se fixeron parecíanme parvadas...

"O traballo deste ano no teatro e na cultura foi demostrar que somos interesantes, que hai alguén que nos espera, que non somos unha rémora para a sociedade, que non somos cota cultural, que somos outra cousa..."

Pero estaba no Gaiás.

Fun, si.

Por que foi se eran parvadas?

Porque tamén hai unha idea de grupo. Eu non teño por que estar de acordo, pero penso que se pode implicar un se a profesión asume unha idea e esa idea non me parece ofensiva contra os dereitos humanos de ninguén. Podo ir alí e seguir discutindo. Eu tamén estivera na anterior manifestación no Gaiás, cando viñeran os directores de museos como o MOMA de visita á Cidade da Cultura. Houbo unha mobilización e entregouse unha carta ao conselleiro daquela, Roberto Varela. Eu sei que nos fixeron a foto a todos. Eu sei que o gabinete de Presidencia lle pedira a Cultura a lista de nomes dos que estaban na concentración.

Unha especie de lista negra?

Tampouco chegou a iso, pero era unha información innecesaria. E protestaron: “Como lle dades o Premio da Cultura Galega a un tipo que se está manifestando contra nós”. Eu díxenlle ao funcionario que me contara o asunto que eu non sabía que para recibir o premio debía ser un do PP. Eu devolvo ese premio cando queiran. 

Concedéranlle ese galardón que recibiu cun chisco de desafección...

Si, o premio Mundial da Cultura Galega. Daquela dixen que un artista desprestixiado coma min era o ideal para recibir un premio desprestixiado coma ese.

Bos recordos da gala...

Era interesante... Estaba Reixa borracho por alí, abrazado ao conselleiro e mais a Fasero...

Comentaba antes que o necesario era visibilizar o teatro...

É que hai cousas boísimas...

"En Galicia temos o traballo de Chévere, moi recoñecido fóra e cunha carga política forte. Despois, hai espectáculos que parte da experiencia colectiva vivida, como As do peixe. Tamén recomendo moito Waltz, de Voadora"

E chegan ao público?

Estamos intentando chegar. Non desapareceron as cousas que se fixeron. Houbo dificultades, mais non desapareceron. Aquí, en Santiago, temos o Teatro Principal que parece un zoco persa... Programa de todo, hai unha mestura moi singular. É o espazo máis posmoderno que hai no ámbito ibérico. En Galicia temos o traballo de Chévere, moi recoñecido fóra e cunha carga política forte. Despois, hai espectáculos que parte da experiencia colectiva vivida, como As do peixe. Tamén recomendo moito Waltz, de Voadora. Creo que Marta Pazos xa atopou a súa estética, que se liberou da influencia de Ana Vallés. Cultiva xa unha superficialidade posmoderna na que se fala do amor e no que o social non existe. Resulta interesante.

Daquela foi un bo ano para teatro, malia todo?

Foi terrible, pero vén agora un bo ano. Porque o gran protagonista do teatro, o público, pode estar orgulloso de ir ao teatro.