O actor Manuel Manquiña recibirá no X Festival de Cans o Premio Pedrigree 2013. Ademais, o intérprete vén de estrear co Centro Dramático Galego Días sen gloria, obra de Roberto Vidal Bolaño. Falamos con Manquiña nuha longa entrevista nas que dá as súas opinións sobre Vidal Bolaño, teatro e cine, mais tamén de crise, política, nacionalismo e lingua.
Vén de estrear Días sen gloria co Centro Dramático. Que destacaría da peza?
É unha obra moi complicada. Ten moitísimos cambios de secuencias e por iso resulta moi complexa a súa representación. Fíxose un traballo fondo nese sentido, podemos falar de máis de cincuenta cambios de secuencia e hai moitísimos escenarios diferentes. Que se sobes unha montaña, que se a baixas, que se estás nun bosque ou nunha senda... Todo iso hai que reflectilo con trocos moi rápidos, para que o espectador chegue a comprender que se producen eses cambios de lugares. Ademais, na nosa montaxe houbo que reducir algunhas partes do texto. Porque se o representas todo, nunha versión de luxo e completa, podes chegar perfectamente ás tres horas e iso, nestes tempos, non é posible. E resulta difícil decidir que se pode deixar fóra e que non. Porque a calidade literaria de Roberto Vidal Bolaño era enorme e a beleza e a calidade das súas palabras era moi elevada. Que quitas e que deixas? Sempre perdes se retiras algo, por esa arte que ten a súa escrita.
"A calidade literaria de Roberto Vidal Bolaño era enorme e a beleza e a calidade das súas palabras era moi elevada. Que quitas e que deixas? Sempre perdes se retiras algo, por esa arte que ten a súa escrita"
Estaba a repasar nun catálogo do Centro Dramático Galego as obras nas que participara vostede....
E non debe haber moito, non?
Hai de finais dos oitenta, obras como Caderno de bitácora ou Informe...
Si, xa hai tempo que non traballaba no CDG. A miña carreira foi por outros camiños e si, houbo momentos en que puiden volver, pero por circunstancias, quedou en nada. Por exemplo, no Calígula que interpretou Morris, eu ía ter o papel de Helicón, pero acabou facéndoo Pico. Non estiven moito no CDG e levaba moito tempo sen traballar nel.
Nun principio o escollido para interpretalo era Xosé Manuel Olveira Pico. Non obstante, por problemas de saúde, está enfermo e recuperándose, non puido facerse co papel e encargueime eu. Substituíno e penso que é unha gran responsabilidade
O papel que fai vostede en Días sen gloria foi interpretado por Vidal Bolaño na súa primeira versión. Lembro que hai uns días estiven a falar con Fernando Morán, que agora anda preparando a reestrea de Anxeliños. Nesa obra, Morán interpreta dous papeis que Roberto encarnaba na obra orixinal. Admitía que era unha gran “responsabilidade” e que non vira a montaxe orixinal nin en vídeos para non estar nin influenciado nin intimidado. Nota tamén esa responsabilidade?
Eu non vira a montaxe orixinal de Días sen gloria. Non me coincidiu. A Roberto vino noutras obras, como Laudamuco e noutras moitas, pero esa quedoume sen ver. A responsabilidade? Non o vexo como unha responsabilidade... Vaia, si, pero non só con Roberto, senón con outro actor. E isto é importante que se diga, porque o mencionei o día da presentación da obra no Salón Teatro e os medios non o publicaron. A min chamoume Manuel Guede para facer o papel, porque nun principio o escollido para interpretalo era Xosé Manuel Olveira Pico. Non obstante, por problemas de saúde, está enfermo e recuperándose, non puido facerse co papel e encargueime eu. Substituíno e penso que é unha gran responsabilidade. E iso hai que dicilo... E tamén lembro que na produción orixinal ía ser Pico, pero tampouco puido ser. E ía estar tamén Laura Ponte facendo o papel feminino. Despois, acabaron por facelos María Pujalte e Vidal Bolaño. Como ves, Pico e mais eu fúmonos substituíndo nalgunhas ocasións, pero claro... Aí é onde eu noto a responsabilidade máis imperante: en substituír a un actor como Pico.
Na obra de teatro, emprega unha voz que a min, e se cadra digo unha barbaridade, lémbrame un pouco a Vidal Bolaño. Hai un achegamento nese sentido, algunha homenaxe?
Non, non había esa intención.
Pois dixen unha barbaridade logo...
Non, está ben, porque podería ser... Pero non era esa a miña intención. Simplemente é que o papel así o precisaba; pedía unha voz avellentada, dura, rouca, que podería ser semellante á de Roberto. Pero non puxen esa voz por imitar Roberto, non. Foi porque o personaxe tiña que ter esa voz. Ademais, había unha circunstancia. Á directora, Fefa Noia, Manquiña parecíalle moi novo para o papel, dicía que o personaxe tiña que ser maior. E eu respondinlle: “Eu xa teño uns cantos anos, teño 59”. Pero ela insistía en que parecía máis novo, que non aparentaba a idade e que o papel era para alguén máis vello. Daquela pois puxemos esa voz característica e rouca, porque así o pedía o personaxe e porque había que avellentar. A voz serve como referencia directa para o público, para que se esqueza de que está vendo a tal actor e se decate de que quen está no escenario é un personaxe diferente.
"Non se pode deixar que todo iso morra, desapareza. Hai que evitar que tal cousa pase. Por iso creo que hai motivos para as protestas"
Falar de teatro ultimamente implica falar sobre crise, sobre a caída en España dos espectadores por mor do IVE. Nos datos falábase dunha baixada de 1,8 millóns de espectadores. E tamén hai que falar de protestas. Que lle pareceron as ocupacións que se fixeron dende a Plataforma das Artes Escénicas e Musicais do Salón Teatro e do Gaiás?
Eu, das ocupacións, souben tarde, xa despois de que se fixeran. Creo que hai unhas circunstancias polas que hai que protestar e reivindicar. A situación non é fácil e deste traballo vive moita xente, xente que levamos traballando moitos anos disto a nivel profesional. Non se pode deixar que todo iso morra, desapareza. Hai que evitar que tal cousa pase. Por iso creo que hai motivos para as protestas, non sei exactamente cales eran as reivindicacións que había, cales eran as esixencias e peticións. Non estou moi posto no asunto concreto, pero xa me podes informar ti.
En calquera caso, imaxino que o realmente importante é a defensa do sistema teatral, de que haxa unha rede de teatros e de espazos para poder representar as obras. É imprescindible que exista e que se manteña. Niso xoga un papel importante a administración. Non se pode deixar caer todo o que levamos anos construíndo. Eu comecei a traballar como profesional en 1974. Son uns cantos anos e cando empezabamos... Nesa época, eu traballaba nunha das primeiras compañías de teatro profesionais de Galicia. Estaba Teatro do Antroido, de Vidal Bolaño e Laura Ponte, e despois nós, con Troula. Tiñamos moita relación esas dúas compañías e moita sintonía nesa época. Por cinco ou seis días, non lembro, estreou Teatro do Antroido antes. Pasaron décadas de todo aquilo, desa época na que se construíron moitas cousas que non poden caer, que se teñen que manter.
Por outra banda, agora tamén hai problemas cos pagamentos, hai institucións que pagan excesivamente tarde e a ti Facenda vaiche enriba como atrases un chisco. Eu moitas veces teño que pagar unha boa cantidade como autónomo por funcións e traballos que aínda non cobrei. Atrasos de seis ou sete meses, que é unha burrada. E cónstame que para outros compañeiros os atrasos son moito maiores.
"Outra cuestión era a elección dun novo director da Agadic, que estivo cinco meses sen dirección. Esa é outra. Esa é unha responsabilidade política: non ter as cousas esmorecendo ou paralizadas"
Hai moito concello moroso por aí...
Moitísimos e resulta unha vergonza que teñamos que falar diso, de que haxa institucións que tarden en pagar. Todo iso vai enriba da profesión, dos profesionais e das compañías que van afogando. A situación é moi difícil e repito que non se pode deixar caer todo. Somos moitos os que traballamos nisto, moitas familias que están pendente do traballo. Sobre o que falabas antes do IVE, eu -e é unha opinión persoal- creo que a cultura, o sector cultural ten que ter unha mínima protección, non pode ter completamente os mesmos parámetros fiscais que calquera actividade. Tampouco vou dicir que sexa todo diferente para nós, porque non o somos e non o podemos ser. A min, como a todos, rebéntame que Montoro me teña que subir os impostos, pero entendo que o país estaba como estaba.
E sabendo como estaba, nós non podemos ser diferentes, non sería lóxico, pero este sector ten unhas características propias que hai que coidar. Agora ben, tampouco podemos caer nun exceso de proteccionismo. É como o salmón ao que lle dás de comer, que tes na piscifactoría e carece dun sentido de supervivencia desenvolvido. Ese salmón non está preparado para a loita nin para os saltos do río. Entón ese salmón que é? Pois é débil.
As reivindicacións que tiveron lugar no Gaiás e no Salón Teatro tiñan en mente esas ideas. Principalmente que se abrira a rede de teatros que. pasou tres meses parada, e tamén o dos atrasos dos pagamentos. Outra cuestión era a elección dun novo director da Agadic, que estivo cinco meses sen dirección.
Esa é outra. Esa é unha responsabilidade política: non ter as cousas esmorecendo ou paralizadas. E tamén escoller a unha persoa que coñeza o medio no que vai traballar, non a calquera.
"É unha alegría e unha satisfacción que un grupo de profesionais que se animan a preparar durante todo o ano un festival dedican que o premio é para ti. Emociona"
Falemos de Cans. Este ano recibirá o Premio Pedigree no décimo aniversario do festival.
Eu pensei o mesmo! Dixen: “Que bonito!” É unha parvada pensar nese aniversario. Que máis dará que mo dean na décima edición ou na cuarta? A min váleme todo para facer unha boa festa. Cando me chamou Alfonso Pato para me dicir que me daban o premio, alegreime moito e díxenlles que eran moi amables. É unha alegría e unha satisfacción que un grupo de profesionais que se animan a preparar durante todo o ano un festival dedican que o premio é para ti. Emociona. E, despois, ves os compañeiros que xa o recibiron e resulta aínda máis agradable. Sobre todo nun festival como Cans, moi singular e cheo de amor que che regalan os veciños. É unha cousa chea de sentimentalismo.
E tamén hai que ter en conta que este é un premio que llo dan ás persoas que se implican no audiovisual, que participan desinteresadamente por proxectos de novos talentos e novos profesionais. Estes días, despois do do premio, lembreime dunha conversa que tiven con Gonzalo Uriarte no ano 78. Dicíamos que oxalá foramos nós o asfalto, a estrada pola que despois circulasen grandes automóbiles, grandes estrelas. Eu conformábame con iso. Eramos conscientes de que estabamos creando as bases do que despois foi unha realidade. Decidimos nesa conversa que nós estaríamos conformes se pasabamos á historia, non como grandes nomes, senón como a base de todo o que despois viría. Por iso, a xente que reivindica cousas na Cidade da Cultura ou nos teatros reclamando que isto non pode morrer teñen toda a razón do mundo para facelo. Foron moitos anos de pelexa. E que veñan outros rapaces no audiovisual e no teatro a continuar o mesmo camiño é unha satisfacción e recibir este premio, tamén.
"Chegar até aquí e marchar para a casa? Comezar de cero de novo? Non, ho! Mentres haxa Galicia e haxa historia, seguirá habendo teatro e cultura. Non podemos deixar que todo caia"
O pasado sábado, nos Mestre Mateo, o presidente da Academia do Audiovisual, Antonio Mourelos, insistía nese mesmo discurso, nesa idea de que todo o que se conseguiu non podía caer e desaparecer.
É que sería unha loucura! Mira, aquí temos unha terra moi ácida e, se houbo dinosauros, non o sabemos porque os ósos hai tempo que desapareceron, non temos memoria deles. Pois iso mesmo non pode pasar coa nosa historia, co noso traballo, cos nosos arquivos. Eu teño documentos do ano 76 no que a censura eliminaba fragmentos de textos e prohibía certos vestiarios. Eu non teño onde depositar estes textos e que se garden como memoria das orixes do teatro. A historia non podemos ignorala. Que queremos? Chegar até aquí e marchar para a casa? Comezar de cero de novo? Non, ho! Mentres haxa Galicia e haxa historia, seguirá habendo teatro e cultura. Non podemos deixar que todo caia.
Hai desleixo por parte deste Goberno do PP?
Home, eu tamén penso que nós temos responsabilidade en todo isto.
"Hai un prexuízo constante contra o capital e contra a dereita que, en definitiva, nos prexudica. Eu non lembro que durante o goberno de Zapatero, cando España estaba afundidísima, houbese especial protesta"
Falla a autocrítica?
Si e de forma terrible. Temos que saber que parte de responsabilidade temos en todo para poder corrixir os erros e poder manter o que temos. Ten que haber independencia, pero non sei como se consegue. Houbo tempos en que se buscaba o xeito da independencia e temos que ser capaces de xerar unha industria que se autoabasteza. A axuda oficial é sempre importante, pero non pode selo nesta medida.
O poder político pode ser criticable, pero penso que hai unha tendencia excesiva a criticar o poder político cando o poder está en mans da dereita, do PP. E cando goberna a esquerda ou o nacionalismo... Pois somos máis tolerantes. Non pode ser. Os dous son igual de criticables. Penso que é unha débeda que temos pendente nesta sociedade. Hai un prexuízo constante contra o capital e contra a dereita que, en definitiva, nos prexudica. Eu non lembro que durante o goberno de Zapatero, cando España estaba afundidísima, houbese especial protesta. Os desafiuzamentos? Xa se producían daquela e non había ningún tipo de plataforma.
Quizais podemos dicir, non o sei, que agora todo aínda está peor.
Para nada. Penso que estamos mellor... E tamén penso que todos somos consecuencia do pobo que somos... É dicir, os políticos non xorden da nada. Mira, estoume a lembrar de moitas reunións de amigos nas que un di: “Eu estou en contra disto ou disto outro”. E eu quedo pensando, pero se este fai iso tamén e fai isto outro e o outro. E seino porque eu estaba alí. “Si, bueno, pero é difierente”. Non, non o é. Ti non podes defender os peixes do petróleo e ser un furtivo. “É que non son o único que o fai”. Si, si xa o sei... Que quero dicir con isto? Que todos somos responsables a nivel individual do que pasa.
"Noutras reunións, outro pon a caldo a Bárcenas. E volvo quedar mirando e dígolle: “Pero ti debes a Facenda 50.000 euros. De que me estás falando?” Esa pasta é de todos nós e gastáchela en perica e whisky"
Os políticos reflicten a sociedade que somos?
Si, claro. Noutras reunións, outro pon a caldo a Bárcenas. E volvo quedar mirando e dígolle: “Pero ti debes a Facenda 50.000 euros. De que me estás falando?” Esa pasta é de todos nós e gastáchela en perica e whisky. De que me falas? Somos expertos en ver a palla no ollo alleo e non vemos a viga no propio.
Hai quen diría que as políticos teñen que ter unha responsabilidade maior que...
Non, para nada. Non estou de acordo. Aí hai un dos defectos que temos nesta sociedade. Por que eles máis? Cada quen ocupa un posto na sociedade e o teu, como periodista e como persoa, non é menos importante que o do conselleiro de Facenda. Que tipo de sociedade queremos? Unha igualitaria, na que sexamos todos iguais, iguais ante a lei? Queremos iso ou non? Por que terán máis responsabilidade uns ca outros? A min chégame con que teñan a mesma e os xuíces apliquen a lei igual para todos. Non é así, e non creo que sexa por culpa dos políticos ou dos xuíces. E na rúa vas escoitando cousas como que “Barcenas tal, pero o dos ERE, nada”. O dos ERE son 1.000 millóns... pero claro... Como é unha cousa de Andalucía e son do PSOE, o conto cambia. Paréceche menos. Veña, home! A min chegaríame con que os políticos tivesen a mesma responsabilidade ca nós, pero iso non o vou ver.
"Se te chaman facha é porque te manifestas, porque dis as cousas que non queren escoitar moitos e que tampouco debes dicir. Mira, a chamada esquerda, ou a esquerda social, para min, non ten respecto en absoluto"
Se pon o seu nome en Google, o primeiro que sae no buscador automático é: Manuel Manquiña facha e despois Manuel Manquiña Martinez el facha, Manuel Manquiña PP e Manuel Manquiña dereitas. Gústalle o que di Google sobre vostede a primeira vista? Que lle parece ese termo para referise a vostede?
A xente antes pintaba nas paredes, agora poden facelo en Internet. Pois case vou dicir que é unha honra. Se non te chaman facha neste país, non es nada. Se te chaman facha é porque te manifestas, porque dis as cousas que non queren escoitar moitos e que tampouco debes dicir. Mira, a chamada esquerda, ou a esquerda social, para min, non ten respecto en absoluto. A min, por exemplo, estas plataformas de acoso aos políticos do PP co...
"En tempos de ZP había desafiuzamentos, pero non había plataformas de acoso. Claro, era a esquerda! Son eles os que teñen o comportamento fascista, de terror, de acoso"
Escrache?
Non, escrache non. Acoso. O escrache facíaselles aos políticos arxentinos que estiveran na ditadura militar, que torturaran e que se libraban da xustiza. Aquí non son torturadores, son representantes públicos votados por unha maioría. En tempos de ZP había desafiuzamentos, pero non había plataformas de acoso. Claro, era a esquerda! Son eles os que teñen o comportamento fascista, de terror, de acoso. Préndenlle lume a unha porta sabendo que hai rapaces ao outro lado. Procuran empregar o terror da xente para que modifiquen a súa crenza política. Van a túa casa, perséguente e berran: “Aquí vive o gilipollas este que non sei que”. É dicir, modifican a túa postura indo á túa casa a berrar, é acoso que busca modificar a túa liberdade mediante o terror. É acoso.
Todas esas cousas que tanto lle gustan aos sindicatos: poñer silicona na porta e “informar”. Non, mira, non estás informando. Andas a acosar e a bloquear o tráfico. Informa dende ese descampado e se eu quero que me informen, xa irei. Pero non me informes se non quero. Empregan o pánico e o terror. E calquera que lles faga fronte, xa é un facha. E iso, en España, non se perdoa. Non se perdoa que contestes. Se houbese unha plataforma ao revés, que fose ás casas dos membros da plataforma do acoso e que lles berrasen de todo: “Zorra, coñézote, estás a favor de ETA”. Berrando iso e outras barbaridades... Pois mira, empregaríanse con eles as mesmas armas. E a iso non están afeitos. Se cadra non lles viña mal tomar da súa propia menciña
Daquela o termo facha non lle molesta que llo apliquen?
A ver, pódeche molestar eses termos, pero vamos... Teñen que saber que se lles pode facer fronte. Que un tipo pon algo en internet? Pon o que che saia do carallo, guapo. Que o lean teus amigos. E xa está. Agora, se me molestas pola rúa... Se cadra tes unha resposta que non agardabas.
"Un pobo non é superior ao individuo. Creo na potencia do individuo. Cando se pretende unificar o comportamento, buf! Iso é un problema moi grave nun país. “En Galicia, en Galego?” Mira, vai tomar polo cu!"
Hai uns anos, en Xornal de Galicia, publicouse unha entrevista con vostede. O titular era algo así como “Galicia é moi bilingüe, por moito que joda”. Mantense nos mesmos termos a día de hoxe?
Niso non vai haber modificacións. Eu creo na liberdade da xente por riba da liberdade dos lugares e das patrias. Para min non existen as culturas colectivas, non existe o pobo. Un pobo non é superior ao individuo. Creo na potencia do individuo. Cando se pretende unificar o comportamento, buf! Iso é un problema moi grave nun país. “En Galicia, en Galego?” Mira, vai tomar polo cu! E despois diranche “aquí tal cousa” e “alá outra cousa”. E mañá, todos a misa. E pasado, prohibido ir a misa. E todo por que? Porque un grupo de zumbaos empregan un poder de presión para quererlle dicir á xente o que ten que facer. Eu creo na liberdade do individuo, non no bilingüismo nin no trilingüismo. Todos os nacionalismos, o primeiro que fan é loitar contra a liberdade do individuo e homoxeneizar o comportamento da xente. Por iso os nacionalismos son inimigos absolutos da liberdade. Eles falan da liberdade dun pobo e dun territorio. Para min o territorio e o pobo non son nada. O que importa é o individuo. O respecto aos individuos é o que debe prevalecer. O territorio non opina nin cotiza. Pago eu.
"Para min o territorio e o pobo non son nada. O que importa é o individuo. O respecto aos individuos é o que debe prevalecer. O territorio non opina nin cotiza. Pago eu"
Remato cunha pregunta tópica. O personaxe de 'Pazos' de Airbag segue a perseguilo a día de hoxe?
Sempre está aí, fas referencia a el nun monólogo e á xente gústalle, aplaude. Eu nunca fun moito de explotar no meu traballo o traballo doutros. O personaxe era meu, pero era traballo doutros, creado por outros. Verdade que ao final era meu, si pero... En definitiva, a xente trátao con moito cariño e pídenche que lle digas “o conceto” e esas cousas. E non tes por que negarllo.
"Cando che fala alguén de Airbag e de Pazos, pois faiche partícipe de algo que lles gustou, que gozaron. Non lle tes que quitar esas cousas a ninguén. É como o gol de Marcelino"
Ou sexa, que non se fartou del?
Non, non me marcou até ese punto como para estar saturado co tema. Cando che fala alguén de Airbag e de Pazos, pois faiche partícipe de algo que lles gustou, que gozaron. Non lle tes que quitar esas cousas a ninguén. É como o gol de Marcelino.