Xabier Díaz, xunto as Adufeiras de Salitre, vén de publicar o seu novo disco en solitario: The Tambourine man. Este disco, para Díaz, supón unha sorte de regreso as súas orixes ao tempo que un punto de inflexión na súa carreira. É volver aos anos de investigación, de traballos de campo, de descuberta e de colleita. Tamén á orixe mesma da nosa música tradicional. “No principio de todo foi a percusión a que construíu a nosa música popular, e seguramente a que estableceu o vínculo entre esta e o baile. O máis singular deste proxecto é que regresamos outra vez ao principio de todo”, resume Xabier Díaz un disco no que reúne -xunto as Adufeiras e a participación de Gutier Álvarez (zanfona e violino) e Javier Álvarez (acordeón diatónico)- un total de once cancións tradicionais e no que a percusión xoga un papel central. O regreso é, polo tanto, unha palabra clave. Mais ningún retorno ten sentido se non serve para transitar tamén por novos camiños. Por iso Díaz lembra que este disco está feito dende “o século XXI”. Ademais, este The tambourine man é -ao seu xeito e ao igual que a canción de Bob Dylan- un chamamento. “Interésame moito facer unha chamada a outras tribos e outros mundos, para que se acheguen a este disco e escoiten este mundo. Moitas veces vivimos de costas, coma se fósemos tribos afastadas: os indies por alá, os tradicionais por aló, os roqueiros pola outra parte”, sinala o artista. O chamamento chega agora en forma de disco, pero moi pronto tamén se escoitará en directo. O vindeiro 16 de outubro no Teatro Rosalía da Coruña, Xabier Díaz abrirá unha xira que, entre outros lugares, chegará o 4 de decembro á Sala Galileo de Madrid e o 5 de decembro á Sala Tradicionàrius de Barcelona.
O disco ábrese cunha cita de Cabanillas: “Todo amor cabe folgadamente nunha copla.”
Parte dos textos do disco proceden do Cancioneiro popular galego, que é unha escolma con unha visión tremendamente poética. É un cancioneiro un chisco diferenciado precisamente por iso. De feito, hai sospeita ou mesmo certeza, de que o propio autor tamizou parte dos textos, foi un chisco intervencionista. A cita paréceme sintética, preciosa, poética e resulta un resumo perfecto para o disco.
No libreto do disco inclúese, ao carón das letras das once cancións que o compoñen, a historia de onde as escoitou por vez primeira, de onde proceden, como se achegou a elas... Resúmese neste disco dalgún xeito todo ese traballo de campo que realizou ao longo dos anos?
Comecei a facer traballos de campo no ano 1989 e desenvolvín a maior parte desa actividade nos noventa e a comezos de século. Creo que teño o computador cheo de carpetas de seleccións de cancións. Se cadra hai 400 horas de gravacións. Entón, desa primeira escolma máis basta, comecei a traballar con diferentes materiais e a procedencia da maior parte das pezas é do meu arquivo. Quizais por unha cuestión emocional. Son temas cos que traballei, únenme directamente cousas a eles. Por aí fixen esa escolma.
"Sinto como regresar á casa, volver ao comezo de todo. Teño a sensación con este traballo de que canto máis regreso e canto máis meto as mans na terra para buscar o cerne das cousas e do noso ADN, sinto que estou máis próximo á vangarda que eu podo ofrecer"
Por que están estes once temas e non outros? Cales son os fíos que as unen?
Atenden a cuestións, en primeiro termo, estéticas. Son temas que me gustaban, temas que me seducían. Por outra banda, cando comecei a traballar sobre algúns temas, procurei ter unha visión ampla en canto ao ritmo e tamén en canto aos contextos xeográficos. Buscaba que houbese algo de todas partes e que se tocasen todos os paus. Creo que eses son os dous fíos máis importantes.
Para vostede, este disco conforma dalgún xeito un regreso ás orixes.
Sinto como regresar á casa, volver ao comezo de todo. Teño a sensación con este traballo de que canto máis regreso e canto máis meto as mans na terra para buscar o cerne das cousas e do noso ADN, sinto que estou máis próximo á vangarda que eu podo ofrecer. Tamén a contemporaneidade. Son un tipo do século XXI, tócame vivir este tempo e tentei fuxir de costumismos. Paréceme un traballo, nese sentido, moderno. Moitas veces hai unha identificación errónea entre a tradición e algo caduco, antigo, vello... Todo isto pódese revisar dende prismas actuais.
Como se foxe desa identificación e dos tópicos?
Coido que grazas a pequenos trazos e a pequenas cousas foise conseguindo que o traballo sexa visto dende unha perspectiva que se afasta dos tópicos. Escoitando o disco, decátaste de que este traballo busca ser moderno e camiñar por outras sendas. Esa perspectiva ten que ver co xeito de gravalo, de producilo. Tamén dende a propia concepción. Está formulado non como un traballo de música tradicional ao uso, senón que está pensado como un traballo especial, con moita percusión e gravada dun xeito singular. Intentamos que a percusión teña unha presenza poderosa e importante. Despois, hai outras cuestións. Por exemplo, decidimos que despois das primeiras presentacións en Galicia, temos que ir a Madrid e Barcelona. E o título non deixa de ser unha declaración de intencións...
Un título que nos leva directamente a Bob Dylan.
É que Dylan é un vello moi moderno...
E un traidor ao folclore...
Efectivamente: un traidor. Nesa canción súa, a que dá nome a este disco, fai un chamado a un pandereteiro para que toque unha canción e seguilo... En definitiva, eu creo que a maneira de concibir o disco, esteticamente, vai nunha liña diferente ao que se ten feito até agora na música popular.
"A percusión está constituída por instrumentos e elementos moi distintivos. Forman parte do noso ADN de forma definitorio. Fannos diferentes no resto do mundo e foron os que construíron en primeiro termo a nosa música"
A percusión é un elemento fundamental no disco. Xosé Lois Romero, que vén de presentar un novo proxecto de percusión chamado Aliboria, comentábame que a linguaxe rítmica da percusión precisaba unha renovación, que todos os instrumentos se modernizaran, menos os de percusión. Que opina?
Por unha parte, cómpre dicir que a percusión está constituída por instrumentos e elementos moi distintivos. Forman parte do noso ADN de forma definitorio. Fannos diferentes no resto do mundo e foron os que construíron en primeiro termo a nosa música. Antes mesmo que calquera instrumento melódico. O primeiro de todo foi a percusión. Penso que temos unha asignatura pendente neste sentido e coincido con Xosé Lois Romero.
Neste traballo, tiven a absoluta convicción dende o principio de que cumpría destacar dous elementos: a voz e a percusión. Debían ser o cerne sobre o que se ía sustentar o resto da estética musical. Na propia produción do disco decidín, por momentos, castigar algúns instrumentos harmónicos-medólicos para que a percusión nin sufrise nin minguase. Hai alguén que me dixo: “oes, que a percusión está un pouco alta”. Era algo premeditado. Porque, repito, todo isto ten que ver coa nosa tradición máis primixenia. Naceu así a nosa música popular en primeira instancia. Iso dálle un carácter un pouco punky e guerreiro. Tamén poderoso. Interesante.
Punky non parece ser unha palabra que a xente vaia asociar a este disco...
A min, realmente, paréceme unha asociación interesante. Unha señora tocando a pandeireta co puño e cantando calquera muiñeira é punky. Interésame moito, no fondo, esa chamada a outras tribos e outros mundos, para que se acheguen a este disco e escoiten este mundo. Moitas veces vivimos de costas, coma se fósemos tribos afastadas: os indies por alá, os tradicionais por aló, os roqueiros pola outra parte...
Como xorde a colaboración coas Adufeiras de Salitre?
As Adufeiras son rapazas que foron alumnas en primeiro termo. Co tempo, funme decatando pouco a pouco de que aquilo tiña unha dimensión moi poderosa. Nun principio a súa colaboración ía ser menor, pero decateime da forza que tiñan e do poderosas que resultaban. Paréceme que me fixeron unha sorte de transfusión de sangue e de enerxía. Por iso teñen unha participación esencial no disco.
"As Adufeiras son rapazas que foron alumnas en primeiro termo. Co tempo, funme decatando pouco a pouco de que aquilo tiña unha dimensión moi poderosa. Nun principio a súa colaboración ía ser menor, pero decateime da forza que tiñan"
Tamén hai, coido, unha mensaxe que a min me congratula moito e que ten a súa parte poética. Quero dicir que eu fixen durante moitos anos eses traballos de campo e elas son as depositarias de todo iso. Eu filtreino e agora doulles a man para que abracen todo isto. Son o presente, pero tamén son o futuro. Gústame personalizar nelas, a través deste traballo, esa transmisión, esa cadea entre o que eu aprendín e o que elas están a facer. Encantaríame que tivesen vida propia como grupo. Que algún día fagan algo elas soas.
Pode chegar ese momento...
Eu coido que si, espero que si. Sería unha mostra palpable de que todo isto está vivo. Paréceme moi importante que haxa continuidade. Igual que che dicía antes iso de é necesario que as tribos se acheguen a esta música e que outros públicos se poidan interesar, tamén é importante que a xente nova teña esa curiosidade. Que a xente nova teña interese en discos como este dará unha medida do vivo que está este xénero.
Como de vivo está?
Pois está moi vivo.
Estivo máis? Ou é que determinadas fórmulas tiveron máis proxección?
Quizais esa visión sexa máis exacta. Quizais houbo maior proxección no sentido de que houbo iconas moi claras e a industria mirou cara ao xénero dun xeito determinado. Agora ben, no referente ao substrato e ao tecido máis asociativo, durante os últimos anos houbo unha explosión coas foliadas, cos seráns, coa xente que se xunta e de forma espontánea comeza a tocar. E toda esa xente é nova. Iso dá unha medida da vitalidade. Dende logo é verdade que si houbo unha época dourada do folk, pero teño a sensación de que temos un caldo de cultivo moi importante, latente, con moita xente metida. Agora falta que aparezan grandes referentes novos. E traballos que enganchen a xente.
"Teño moitas ganas de tocar fóra do país. Non é que me oprima, pero necesitamos os outros mercados. O país é pequeno, dá pra o que dá. Despois de facer un ano de xira e facer trinta datas, xa tes a sensación de tocar en todas partes"
Co disco sairá a realizar concertos en Madrid e Barcelona.
Si, é unha decisión premeditada porque o disco ten vocación universal. Teño moitas ganas de tocar fóra do país. Non é que me oprima, pero necesitamos os outros mercados. O país é pequeno, dá pra o que dá. Despois de facer un ano de xira e facer trinta datas, xa tes a sensación de tocar en todas partes. Nas grandes cidades e nas vilas medias... Entón, esa é a decisión. Eu dedícome profesionalmente á música e preciso transitar por outros mercados. Entón, foi algo moi premeditado. A aposta é esa. Presentalo no país, por suposto, que o seu espazo natural; pero despois sacalo ao exterior.
As dificultades para sacar fóra un traballo non han ser poucas, non?
Si, pero eu estou máis en pensar nas oportunidades que nas dificultades. Porque os galegos temos unha tendencia terrible a esa inercia negativa. Teño ganas de rebelarme nese sentido. Despois a realidade xa nos porá onde teña que poñernos. Agardo que nos reciban ben en Madrid e Barcelona e que poidamos ter certa penetración no mercado estatal. Mira, estamos a dez horas en furgoneta de calquera lugar da península, incluíndo, claro está Portugal, que é un mercado natural.
Irá a Portugal?
Hai contactos, si. Portugal é un mercado co que temos certa afinidade. A figura das Adufeiras, ademais, é unha figura que existe alí tradicionalmente. De feito, fomos a un congreso e participamos coas Adufeiras de Monsanto, que son unha icona da música en Portugal. Hai certo interese, si. É moi interesante ir a Portugal.
"Temos unha asignatura pendente; presentando en Madrid, Barcelona, Vigo e Coruña, como está previsto, presentar no Porto sería algo moi natural"
Pero antes de ir a Portugal, vai a Madrid e Barcelona.
Si... A verdade, temos unha asignatura pendente, eles e nós, de intentar que o mercado e a relación entre músicos e industrias sexa máis próxima. Seguramente, presentando en Madrid, Barcelona, Vigo e Coruña, como está previsto, presentar no Porto sería algo moi natural. Buscaremos a alternativa pronto e procuraremos facelo.
É unha asignatura pendente, dende fai anos e se cadra non se acabou de materializar nunca...
É un discurso que escoitamos dende fai anos. Certo é que hai afinidade, pero acabamos vivindo de costas. Supoño que todos temos responsabilidade niso. Tamén os que mandan teñen responsabilidade nisto, porque creo que se poderían ter abertos máis camiños. Habería que teimar máis nas relacións de ida e volta. En todos os campos da cultura. Ademais, a práctica empírica funciona. Cando imos alá, a resposta é boa. E ao revés? Tamén. Non é que non funcione. Agardemos que no futuro se materialice, que non quede todo no discurso que parece eterno de “hai que facelo”. Todos temos na cabeza que é importante pisar con interese ese territorio. E facer promoción, pero de verdade. Moitas veces queda todo no interese. Tamén hai que apostar. Mira, todos estes concertos están planeados dende a perspectiva absolutamente empresarial e arriscando. Eu véxoo tamén como negocio, gústame pensalo e non podemos evitar falar de negocio. Moitas veces dá medo empregar esa terminoloxía empresarial por sermos, non sei, máis puros? Seguramente, temos cometido moitos erros. Pero pouco a pouco imos aprendendo, aprendemos a valorarnos. Un dos problemas que ten o meu xénero é que durante moito tempo nos dedicamos a pedir perdón por tocar, a ser humildes en exceso. É hora de termos a fachenda.
"Temos que ser máis orgullosos da nosa actividade, das cousas que imos presentar. Ten que ver coa nosa idiosincrasia. E son cousas que hai que mudar. E de forma radical"
Por que se pediu perdón?
Pois por esa inercia dos galegos a pedir perdón antes de tocar. Coido que temos que ser máis orgullosos da nosa actividade, das cousas que imos presentar. Ten que ver coa nosa idiosincrasia. E son cousas que hai que mudar. E de forma radical. Hai que falar con optimismo, con fachenda, con orgullo dos nosos proxectos. No noso xénero houbo sempre unha humildade excesiva. Falo da música tradicional, no folk houbo máis proxección. Aínda que a dicir verdade, este proxecto para o mercado vai ser folki. Son consciente diso. Pero tampouco me preocupa demasiado. O que non vou facer é falar deste disco cunha humildade extrema porque estea cheo de pandeiretas. Todo o contrario, son as ferramentas máis poderosas e diferenciadoras para poñer o noso traballo no mundo. Se fixera este disco cun piano, cunha batería e cun contrabaixo, estaría a competir cun millón de propostas. Con estes elementos, somos diferentes. Trátase de potenciar esa diferencia. Iso é positivo fóra de aquí. E aquí, gustaríame transmitir como mensaxe que estamos orgullosos de tocar estes instrumentos.
No disco colaboran nomes como Kepa Junquera, Aleix Tobías de Coetus, Xosé Manuel Budiño...
Hai un feixe de colaboracións no disco e despois temos unha edición especial na que está Carmen París. A verdade é que si, que hai unha nómina de colaboradores que son amigos e cos que coincidín nestes anos traballando. Pero eu non quería que fose unha cuestión nominal para aproveitar o lustre dos nomes. Esforceime para ofrecerlles os temas nos que puideran ofrecer cuestións máis interesantes. Todos deron a talla dos artistas que son, pero fun esixente comigo para buscar o seu sitio e para que a súa participación fose importante. A súa participación non podía converterse nun desfile de nomes para darlle lustre ao disco.
"Gústame ter esa sensación de que, por unha banda, bebín das mulleres das aldeas que gardaron a memoria e que, pola outra , estou traballando cunha serie de mulleres deste tempo como son as Adufeiras"
Como dixemos, cada canción achega brevemente no libreto do disco a historia da primeira vez que o escoitou, de como a coñeceu, onde as gravou... E en case todas se falan de mulleres que, dalgún xeito, funcionan de custodia da nosa herdanza musical. Que papel xogan estas mulleres no disco?
Dixéchelo perfectamente: muller e custodia. Son as que gardaron todo o patrimonio e a súa memoria. Foron elas quen o trouxo até nós. O noso folclore estivo vivo todos estes anos grazas a elas. Son as que gardaron todo. O meu traballo en solitario anterior chamábase Coplas para Icía. Era un agradecemento a Icía, patroa da música, e para todas as mulleres que gardaron ese patrimonio ao longo dos anos. Gústame facerlles ese recoñecemento ás mulleres que gardaron todo o noso acervo cultural. E gústame tamén, o que xa comentabamos antes, o de personificar nas Adufeiras as depositarias de todo isto. Eu simplemente son un transmisor entre xeracións, entre xeracións de mulleres. Gústame ter esa sensación de que, por unha banda, bebín das mulleres das aldeas que gardaron a memoria e que, pola outra , estou traballando cunha serie de mulleres deste tempo como son as Adufeiras, que viven neste mundo que nos toca vivir e que se emocionan con todas esas músicas. Fanme pensar que son as herdeiras nautrais.
E por que dedicarlle unha canción a Audrey Hepburn
É unha connotación... Non digo banal, pero vaia [Risos]. Durante todo o proceso de gravación do disco, que fixen no estudio que teño na casa e que durou moitos meses -quince ou dezaseis- aproveitei para ver a filmografía de Audrey Hepburn. Cando remataba as xornadas longas de traballo, ceaba e vía un filme seu. Acompañoume ao longo do proceso. Simplemente iso: acompañoume.
