"Com partido, com partido!". O berro nace da alma. Pedro Alexandre - xornalista cultural, camiseta cool da presidenta Dilma Rousseff - berra con humor e ironía. Do outro lado, un berro maior, coral, que sobrevoa a Avenida Paulista de São Paulo: "Sem partido, sem partido!". Uns minutos antes, Pedro demostraba o seu entusiasmo ante esta onda de protestas que percorre Brasil. E criticaba mesmo os militantes do Partido dos Traballadores (PT) por non entender a lóxica horizontal, non xerárquica e radicalmente nova das manifestacións. Segue gritando: "Com partido, com partido". A contradición explota en forma de sorriso: "Percebo que chegar com bandeiras e uma postura de liderança seja mal recebido. Mas qualquer pessoa tem direito a participar. A esquerda fixo coisas incríveis neste país nos últimos dez anos".
A contradición instálase en boa parte da esquerda brasileira ante as masivas manifestacións no país
A contradición de Pedro Alexandre é a contradición dunha boa parte da esquerda brasileira. O Partido dos Traballadores (PT) tentou onte mobilizar os seus militantes cunha nota oficial: "O PT saúda as manifestações da mocidade e de outros sectores sociais que ocupam as ruas em defesa de um transporte público de qualidade e barato". Tarso Genro, Gobernador de Rio Grande do Sul, realizou onte un Hang Out chamado Que din as ruas? con colectivos de todo o país. E a pé de rúa, en São Paulo, púidose ver unha marea vermella tentando incorporarse a unha manifestación orgánica e plural que, tras a baixada da tarifa do transporte público, xa non tiña un berro visible. E ademais, a dereita tamén está a empezar a participar nas manifestacións e a introducir os seus ataques ao Goberno nos cánticos. Que está a pasar no Brasil? Como está a evolucionar unha revolución cociñada en rede con lóxicas apartidistas? Por que parte dos militantes de esquerda clásica e mesmo dos activistas están a empezar a asustarse coa chegada da dereita ás protestas?
Militantes de partidos de esquerda celebran unha asemblea. Discuten estratexias. Un mozo, armado dun megáfono mostra un plano para articular a "coluna de esquerdas". A uns metros, Danilo de Camargo, un líder da PT fala con solemnidade rodeado dun roda de xornalistas: "Eu luto há 35 anos. Esta revolução não poderá fazer-se sem o PT". A columna ponse en marcha. Bandeiras no alto. Rostros tensos. Anderson Campos, vinculado á Central Única de Traballadores (CUT), reivindica o "direito das organizações de esquerdas" a participar nas manifestacións. Pero apunta un matiz: "temos que caminhar para uma maior participação nas decisões políticas".
A dereita intenta introducir os seus ataques ao Goberno nas mobilizacións e a esquerda discute a estratexia a seguir
A coluna vermelha entra nunha avenida Paulista - o corazón urbano e económico da cidade - repleta. Non tardan en aparecer os asubíos. Berros de "oportunistas". E a estrofa máis repetida ao longo da concentración: "sem partidos, sem partidos". Os militantes de esquerda, entre os que había tamén membros do Partido Socialismo e Liberdade (PSOL) e do Partido Comunista de Brasil (PCdoB), diríxense, paradoxalamente, cara á vía dereita da avenida. No lado esquerdo, o clima é radicalmente diferente. Moitas máscaras de Annonymous. Ningunha bandeira. Sorrisos. Cánticos / berros festivos: "o povo espertou", "Brasil, esperta, o professor vale mais que Neymar". Variopintísimos carteis: "menos programa político e mais política de indiano", "não nos representam", "nem para a esquerda nem para a direita, para a frente".
No lado dereito, Irene Contreiras, unha estilista de moda, manifesta o seu orgullo polos militantes que sosteñen as súas bandeiras vermellas fronte ao asedio da multitude. O bloque partidista entoaba a ritmo de batucada o berro das pasadas manifestacións contra a subida de tarifas do transporte. No lado esquerdo, Mariana Zago, unha estudante de mercadotecnia de vinte anos, sostén un cartel que defende a "democracia directa". A noite cae. Os balcóns dos edificios acenden e apagan as luces. Hai concertos de rock. Batucadas. Á altura do edificio da Federação dás Indústrias do Estado de São Paulo, que albergaba unha exposición da Copa das Confederacións da FIFA que xa non lle interesa a ninguén, hai unha pitada xeneralizada. Pero xustamente á beira, un grupo de persoas que viste de forma máis pulcra que o resto salta e grita: "Dilma o que non bote". A ecuación é aínda máis desconcertante. Moitas bandeiras do Brasil. Unha moza que se autodefine como "da geração Coca Cola que saiu do sofá". E un skater que grita: "merda, isto encheuse de reaças (reaccionarios)".
A revolución brasileira está fóra de control. Non serven as definicións. A confusión é xeneralizada
A revolución brasileira está fóra de control. Non serven as definicións. A confusión é xeneralizada. Até a Rede Globo suspendeu a emisión da Copa das Confederacións e do seu intocable telenovela das nove para emitir a revolución en tempo real. Non hai etiquetas. E cada cidade é un mundo. São Paulo non representa a diversidade que está a encher as rúas de Brasil. Unha multitude concentrouse na esplanada dos ministerios de Brasília e tentou ocupar o emblemático Itamaraty (Ministerio de Asuntos Exteriores) e prendeu lume a unha fachada. En Rio de Janeiro, onde tivo lugar unha manifestación de 300.000 persoas, a noite acabou con violencia e o temido Batallón de Operacións Especiais (BOPE) creou confusión no popular barrio de Lapa. En Belém do Pará e Campinas (São Paulo) a multitude rodeou os concellos. Noutra cidade do estado de São Paulo, un mozo morreu atropelado por un coche que o embestiu contra unha barricada.
A esquerda teme que a revolva acabe por beneficiar a dereita e mesmo critica o exceso de patriotismo nas marchas
Con todo, a tónica xeneralizada foi a non violencia, o entusiasmo e un berro colectivo radicalmente novo nun país pouco dado ás reivindicacións. Recife, unha das principais capitais do nordeste, viviu a primeira gran manifestación desta revolución brasileira sui generis. Belo Horizonte, como a maioría de urbes de Brasil, tampouco rexistrou incidentes. E a tónica é a non violencia. E unha arquitectura da manifestación rotundamente diferente. Berros plurais. Linguaxe agregador. Imaxinación. Ambiente festivo. Desexo de estar xuntos. Con todo, o pánico empezou a circular en listas de correos, en grupos de Facebook, nos militantes de esquerda e mesmo nos colectivos activistas que cociñaron esta revolta en rede. E se todo isto acaba nun impeachment de Dilma? E se os grupos conservadores acaban beneficiándose? As lecturas partidistas do estalido social crecen. E a popularidade de Dilma cae en picado (cae até o 55%). O xornalista Lino Boccini critica na súa conta de Twitter o patrioteirismo e o exceso de bandeiras brasileiras: "que facemos cos patrioteens?. O sociólogo Sérgio Amadeu denuncia claramente que a dereita está a querer apropiarse das manifestacións.
E unha boa parte dos activistas que tentan, sen éxito, atopar a narrativa para a nova onda de protestas critican hashtags de Twitter como #ChangeBrazil ou #MudaBrasil, porque beneficia a dereita. O espazo neutro e a narrativa agregadora que exceda os antagonismos da vella política, que xa existe nos detalles, resístese a aparecer como metaetiqueta. O único hashtag de unión é #VemPraRua. Aínda que algo se move. Acaba de nacer o Colectivo020.org, en referencia aos vinte centavos de aumento das tarifas, que pretende mirar o que está a ocorrer con outro ángulo. Aínda que quizais, o único que consiga iluminar o novo movemento que se coce en Brasil, como afirma o xestor cultural Demétrio Portugal, "seja lutar por mais uma democracia participativa".
