Un mail á primeira hora da mañá este venres resumía nunha sinxela frase o desenlace do borrador da nova constitución cidadá de Islandia: "Mataron o proxecto de constitución". Era da profesora de Dereito na Universidade de Islandia Elvira Méndez quen reside en Reikiavik.
A mediados de febreiro un membro de Qué hacen los diputados estivo en Islandia. Foi unha oportunidade para coñecer de preto a algunhas persoas que estiveran implicadas no debate e redacción do texto constitucional. Unha experiencia que, aínda que posta en marcha desde o Goberno, contou coa participación directa da cidadanía.
Como contaremos máis adiante, o proxecto resultou un fracaso, segundo confirman os que mellor coñecen o tema, por ser un proceso que acabou por perderse "nas mans dos políticos". Para pór en contexto explicaremos brevemente a historia da constitución cidadá islandesa, para o que hai que remontarse a 2009. Tras as duras protestas cidadás de xaneiro dese ano, o Goberno dimitiu en bloque e convocou eleccións anticipadas. Deses comicios, celebrados en maio, xurdiu un novo goberno formado pola Alianza Socialdemócrata e o Movemento de Esquerda-Verde.
A idea de reformar a Constitución coa intervención do pobo xurdiu da primeira ministra
A idea de reformar a constitución coa intervención do propio pobo islandés xurdiu da primeira ministra da Alianza Socialdemócrata, Johánna Sigurdardóttir. En 2010, un ano despois da súa elección, empezaron os trámites para crear un Consello Constitucional.
O Consello Constitucional cidadán
Convocouse unha Asemblea Nacional con 950 persoas seleccionadas aleatoriamente do rexistro nacional, da que xurdiron 522 candidatos. Tras celebrar unhas eleccións ao Consello Constitucional, elixíronse 25 delegados de diferentes idades, profesións, educación e experiencia de vida.
Segundo apunta a investigación da estudante de Xornalismo Internacional da Universidade de Cardiff Giulia Dessi, a poboación con dereito a voto que participou nestas eleccións (o 35%), era máis partidaria dos partidos progresistas e "elixiu a aqueles cidadáns que tiñan puntos de vista políticos ou ideolóxicos parecidos", é dicir, de tendencia máis á esquerda, segundo apunta Dessi.
O Supremo invalidou o proceso por defectos de forma
Pola súa banda, o Tribunal Supremo de Islandia invalidou o proceso por supostos defectos de forma que denunciaron diversos cidadáns. A cámara baixa creou un Consello Constitucional a instancias dunha resolución parlamentaria co apoio da maioría parlamentaria socialdemócrata e os 25 delegados xurdidos das eleccións previas puideron entón iniciar o proceso.
Catro meses para redactar unha nova constitución
Aos 25 membros do Consello só se lles deu catro meses para cambiar a Constitución (a anterior databa de 1944, procedía da Carta Magna danesa e só modificouse en catro ocasiones). En xullo de 2011 o Consello aprobou por unanimidade o documento resultante: un borrador de Constitución de 114 artigos divididos en 9 capítulos (o texto avanza en moitos aspectos en canto a soberanía do pobo, cambios no sistema electoral, separación de poderes ou propiedade dos recursos naturais). O texto estivo no caixón do goberno durante máis dun ano ata que se votou en referendo en outubro de 2012. Menos do 50% do electorado islandés (un 66% a favor) participou no referendo.
Tal e como nos explicou un dos membros do Consello -o máis conservador, segundo el mesmo confesou-, Pawel Bartoszek, eses meses non foron suficientes para redactar o texto. A pesar de que el se mostra escéptico co proceso xa que algúns tiñan "un pasado político", e outros, na súa opinión, non tiñan experiencia en política, tampouco cría necesario reescribir a constitución de arriba a abaixo. Con todo, votou a favor do texto resultante.
"O texto foi aprobado por unanimidade, reflicte o desexo da xente"
O economista Thorvaldur Gylfason, un dos membros máis destacados do Consello Constitucional cidadán, reprocha ao Parlamento o atraso de 20 meses en revisar o borrador. "A algúns deputados non lles gustan certos aspectos da nova constitución, como o artigo sobre recursos naturais, pero se non se aproba será un ataque frontal á democracia islandesa", comentaba en febreiro. "O texto foi aprobado por unanimidade, reflicte o desexo da xente", subliñou.
O membro do Partido Pirata de Islandia, que se presenta por primeira vez ás eleccións, Smári McCarthy, axudou a redactar os artigos sobre acceso á información. "O Consello só tivo catro meses para facer o texto e logo o Parlamento tardou máis dun ano en traballar a proposta (?) que non necesita grandes cambios", criticou.
McCarthy engadiu, así mesmo, outro fracaso da cámara baixa islandesa: "Sentimos que as promesas relativas a transparencia e á apertura non se cumpriron. O partido Independente e o Progresista -a oposición conservadora- han estado os últimos dous anos bloqueando iniciativas e reformas, como a modernización da liberdade de información".
A oposición rexeitou a nova constitución desde o principio
O deputado do Partido da Independencia -o maioritario da oposición-, Birgir Armannsson sinalou: "Estabamos en contra deste proceso tal e como o puxo en marcha o goberno. Baixo o meu punto de vista non había necesidade de reescribir a constitución de arriba a abaixo como fixo o Consello Constitucional".
Aínda que afirma que se poderían "reconsiderar algúns dos artigos", están en contra, principalmente, da parte relativa aos dereitos humanos, a separación de poderes, os recursos naturais e os referendos. Iso si, reconsiderarían á baixa, xa que Armannsson non está de acordo con que o presidente da República de Islandia poida convocar referendos e considera que a porcentaxe de poboación que poida solicitar un referendo ten que ser dun 15 ou un 20% (non do 10% como propón a constitución cidadá).
A súa intención, se este partido gañase as eleccións do 27 de abril, é non continuar co proceso de reforma da constitución.
Que din os partidos do goberno?
A Alianza Socialdemócrata e o Movemento de Esquerda-Verde sempre se mostraron a favor publicamente da reforma constitucional. A deputada máis implicada no proceso, Valgerdur Bjarnadóttir, sinalou antes de que se acabase a lexislatura que "se o Parlamento ten vontade, está a tempo", xa que, ao seu xuízo, só había que facer "pequenos cambios en esencia".
Sobre as críticas aos atrasos, Valgerdur mostrouse en desacordo e argumentou. "Foi imposible facelo a outra velocidade. Creo no proceso e o Goberno apoiouno seriamente. Se a esquerda gana as eleccións, o traballo continuará na próxima lexislatura, pero se o Partido da Independencia gaña, probablemente abandonará o proxecto".
A Comisión Europea apunta defectos de forma e choques con algunhas leis
Por insistencia do Partido da Independencia ou cidadáns como Pawel Bartoszek, o borrador da cidadanía enviouse á Comisión de Venecia (órgano pertencente á Comisión Europea), quen entrevistou aos partidarios e detractores e examinou a documentación en inglés. Finalmente, en febreiro, publicou un borrador da súa análise técnica-legal da Constitución islandesa, que apunta defectos de forma e choques dalgúns artigos con outras leis.
Tras o fracaso do Parlamento coa nova constitución: volta á praza
Teoricamente o parlamento estivo as últimas semanas de lexislatura traballando en modificar o borrador segundo as recomendacións recibidas de Europa e debatendo antes de disolverse para tentar chegar a un acordo e aprobar inicialmente o borrador, pero non se votou.
Thorvaldur, quen se presenta ás eleccións como cabeza do partido Alerta Democrática, publicou un artigo respecto diso no que argumenta como o Parlamento dificultou ao longo de todo o proceso o avance do borrador constitucional e no que cualifica de "cruel traizón" o non aprobar o texto despois de que os partidos do goberno mostrasen tanto apoio en público.
No último momento, o Parlamento sorprendeu cunha nova medida: requirir dous terzos da cámara ademais dun 40% do voto popular para aprobar "calquera cambio na constitución" no seguinte período lexislativo (sería necesario que un 80% de persoas con dereito a voto acudisen a unha votación para que se aceptase un futuro cambio constitucional).
Ante esta actual situación, Thorvaldur anunciou que a cidadanía "volverá á praza como pretenderon os inimigos da nova Constitución" e afirmou que teñen poucas esperanzas de que o novo Parlamento leve adiante o proxecto constitucional.
Cada sábado, parte da cidadanía islandesa concentrouse nos últimos meses na praza do Althingi (o Parlamento de Islandia) para reclamar que se aprobase a constitución tal e como quedou redactada.
